Әож 908 (063) Қ68 Редакциялық кеңес: Техника ғылымдарының докторы, профессор


МҦРАҒАТ КӚЗДЕРІНДЕГІ ОБЛЫС ТАРИХЫ                            ИСТОРИЯ ОБЛАСТИ В АРХИВНЫХ ИСТОЧНИКАХ



Pdf көрінісі
бет18/92
Дата11.11.2019
өлшемі10,09 Mb.
#51560
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   92
Байланысты:
SBORNIK-80-leti-Nez-RK-16


МҦРАҒАТ КӚЗДЕРІНДЕГІ ОБЛЫС ТАРИХЫ                            ИСТОРИЯ ОБЛАСТИ В АРХИВНЫХ ИСТОЧНИКАХ 

 

83 


 

берілді:  не  әскери  қонысқа  ауысу,  не  жаңа  шекаралық  шептің  бойындағы  15  шақырымдық  кеңістікке 

кӛшу. 

1840  жылдың  желтоқсанында  Орынбор  казактары  туралы  жаңа  ереже  мәртебелі  бекітілді, 



осылайша  әскерді  қайта  құруға  дайындықтың  29  жылға  созылған  жұмысы  аяқталды.  «Ережеге»  сай 

Орынбор казактары біртұтас аумаққа ие болып, әскери-әкімшілікке қатысты 2 әскери және 10 аумақ-

тық – полктік округке бӛлінді. Жаңа шептің қоныстары 4,5,6 және 10 округтер құрамына кірді, ал әскер-

ге қатысты бастапқыда шекара күзетінің айрықша полкын құрды. Қоныстанған тұрақта атты әскер пол-

кын құру идеясы түбегейлі алынып тасталды. 1842 жылы ӛзгерген жағдайға сәйкес ішкі кантон казак 

бӛлімін шеп жағалауындағы сызыққа кӛшіру туралы шешім тоқтатылып, күшін жойды. Әскери губерна-

тор В.А.Обручевке казактар мен жаяу ақ әскер солдаттарын Бұзылық, Бүгілме, Меңзелі уездеріне кӛ-

шіру бұйырылды. Аталған шаралар Перов басқармасында маңыздылардың бірі болды. Орынбор әске-

рінің жерлері біршама ұлғайып, жуық арада 1840 жылғы ережеге сай губерниялық әкімшілікке тәуел-

сіз,  дербес  басқарудағы,  ішкі  станица  казактарын  (ставропольдық  шоқынған  қалмақтарды  қосқанда) 

кӛшіруге мүмкіндік беретін айырықша облыс құрылды. 

Сӛйтіп аттамалықсыз нақты бір орында әскер құрылды (бұл жерде Орынбор казак әскерінің жері 

тұтас  болғанын,  мемлекеттік  жерлермен  және  шаруашылық  жыртылған  жерлермен  қиылыспағанын 

айтып отырмыз). 

Перовскийдің  бұйрығы  бойынша  старшын  Симагин  казак  отрядтарымен  бірлесіп  Михайловск 

жаңа бекінісі мен 2 форпост үшін орын белгіледі (қазіргі Қостанай аумағында). Казак қоныстарына ар-

налған орынды белгілеп, суретке түсіру үшін Ковалевский, Авдеев және Лябзиннің отрядтары жӛнел-

тілді. 1841 жылы олар казак  отрядтары үшін 32 орын белгіледі, бастапқыда олар  1-ден 32-ге  дейінгі 

реттік нӛмірмен аталды. 1842 – 1843 жж. аудан кенттеріне ішкі станица казактары, жаяу ақ әскер сол-

даттары  мен  қалмақтар  ауып  келе  бастады.  3  және  5  кантондар  ішінен  (Нағабаш,  Бақалы,  Елден, 

Табын, Уфа станицалары) нӛмірі 1-13 кенттеріне таратылған әскерден 2877 казак пен 178 қалмақ (от-

басы мушелерін санамағанда) ауыстырылды. 4-інші полктік округ кенттеріне (№14-22) 529 қалмақ пен 

1944 ак әскер солдаттары, ал 5-6 полктік округке 609 қалмақ, 1712 солдат пен жас балалар кӛшірілді. 

Кӛп  ұзамай  елді  мекендердің  атаулары  ӛзгертіліп,  ХVІІІ  –  ХІХғғ.  соғыстардағы  орыс  қаруларының 

жеңісі  құрметіне  атала  бастады.  Осылайша  Оңтүстік  Орал  картасында  ресейліктерге  түсініксіз, 

үйреншікті емес Кассел, Фершампенуаз, Париж, Варна, Берлин сияқты жер- су аттары пайда болып, 

кей кездері ыңғайсыз әрі күлкілі жағдайларға әкеп соқтырды. Мысалы, Лейпциг атауына ие болған № 

29 кент «Либциг», «Липцы», Требий – «Требля» болып айтылып кетті. 50-інші жылдары Орынбор гене-

рал-губернаторы В.А.Перовский Әскери министрлікке Новолиней ауданындағы кенттердің атауларын 

ӛзгерту  жӛнінде  бірнеше  рет  ӛтініш  білдіріп,  «орынборлық  казактар  үшін  бӛтен  елдің  атауларының 

ешқандай мән-мағынасы жоқ, дыбысталуы түсініксіз, сондықтан қате айтылады»,- деп жазған [1, с.21]. 

Орынбор  казак  әскерінің  біртұтас  аумағының  құрылуына  орай  оның  құрамына  шаруалардан 

тұратын  Орынбор,  Троицк,  Челябі  уездері  кірті.  1843  жылдың  мамыр  айында  І  Николайдың 

Жарлығымен  шаруалар  қалмақтармен,  шептік  батальон  солдаттарымен  қатар  әскери  сословиеге 

жатқызылды.  Алайда  Кундравинск,  Жоғарғы  және  Тӛменгі  Увель  болыстарының  8750  ер  адамы 

казактарға  ауысудан  бас  тартты.  Әскери  губернатор  толқуды  басу  үшін  Троицк  уезіне  айтарлықтай 

күш, оның ішінде Уфа казак полкын толық құрамда және бірнеше атқыштар зеңбірегін шығаруға мәбүр 

болды. Челябі уезінің шаруаларын басу үшін қосымша 6,9,10 казак полктері мен 4 зеңбірек жіберілді. 

Шаруалар  кӛтерілісін  басқаны  үшін  сыйақы  ретінде  аталған  бӛлімдер  казактары  «Жоғары  мәртебелі 

награда» 50-25 күміс ақшадан алды. 

Казак әскеріне жатқызылған сословиелердің, ішкі кантон казактарының қоныстануы олардың ӛз 

есебінен  жүргізілді,  тек  қана  114  отбасына  үкімет  тарапынан  14  күміс  рубльден  бӛлінді,  ал  ставро-

польдық  қалмақтар үшін қосымша мал сатып алынды. Қоныс аударуға тілек білдіргендер де табылды. 

Мәселен, Илецк қалашығының казактары жаңа шепке кӛшіп алды. Қоныс аударуға ниет танытқандар-

ға барлық қызмет түрлерінен 3 жылға босату жеңілдіктері берілді. 

Орынбор  казак  әскерін  қайта  құру  және  шеп  батальондарының  солдаттарын,  ставропольдық  

қалмақтарды, жаяу ақ әскер солдаттары мен жас балаларды казактар құрамына қабылдау оны күшей-

тіп,  Ресейдің  аса  ірі  казак  әскерінің  біріне  айналдырды.  ХІХ  ғасырдың  40-ыншы  жылдарынан  бастап 

Орынбор  әскері  сыртқы  және  ішкі  қызметке  20  жеке  бӛлімшені  шығара  бастады.  98  станица  мен 

отрядта, 49 кентте, 68 хуторда, 4 қыстақта тұрып жатқан әскери тұргындардың да саны айтарлықтай 

артты /30/. 1837 жылы Орынбор казак әскерлерінің саны 5743 адамға артты, 12840 жылы -  40384-ке, 

1844 жылы – 10605-ке жетті. Екі жыл ішінде (1845 – 1846жж.) әскери сословиеге тағы да 15209 адам 

кірді, оған қоса табиғи ӛсім болды. 

1853 жылы әскери  бӛлімдерде 2 генерал, 174 штаб  – обер-офицер, 4673  тӛменгі шен қызмет 

атқарды. Саны жағынан әскер Дон, Қара теңіз және Кавказ әскерлерінен кейінгі орында болды.  

Сонымен,  ХІХ  ғасырдың  бірінші  жартысындағы  Солтүстік  Қазақстанда  қуатты  әскери-отаршыл 

жүйе қалыптасқанына кӛзіміз жетті. Аталмыш саясаттың басты құралы мемлекет тарапынан берілген 

жеңілдіктерді,  артықшылықтарды,  отар  елдерді  жаулап  алу  есебінен  алынған  жерлерді  пайдаланған 

казак әскерлері еді. Солтүстік Қазақстан аумағында әскери- отаршыл жүйенің одан әрі жоспарлы түр-


МҦРАҒАТ КӚЗДЕРІНДЕГІ ОБЛЫС ТАРИХЫ                            ИСТОРИЯ ОБЛАСТИ В АРХИВНЫХ ИСТОЧНИКАХ 

 

84 


 

де бекуі қазақ жерінен айтарлықтай айырылуға әкеп соқтырды, кӛші-қонның дәстүрлі бағыты бұзылды. 

Кӛшпенділердің  қоныс  қиыншылықтары  казак  мекендеріне  де  байланысты  еді.  Патша  үкіметі  аймақ-

тың байырғы тұрғындарының жерлерін тартып алып, казак станицаларына берді, ал осы әрекет жайы-

лымдардың  азаюына,  дағдылы  жайлаудың  қысқаруына  себеп  болды.  Арғын  руының  биі  Мусин    Ше-

геннің хатынан: «Біздің қоныс Тобыл, Тоғызақ, Аят ӛзендерінің бойында еді, бұл жерлерде бекіністер 

салынды, енді біз үшін кӛшіп-қону  тарлық етеді, еркіндіктен айрылдық, құс екеш құс та аспанда емін 

еркін  қалықтап  ұшады....,  ал  бізге  жаз  жайлауда  мӛлдір  кӛлдер,  қыс  қыстауда  қамыс  та  қалмады; 

қапаста ӛмір  сүре алмаймыз...»  

1845 жылы құрылып, Орск бекінісі мен Троицк бекінісі арасында түзу сызықпен созылып жатқан 

Жаңа  шеп  қазақ  жерлерінің  едәуір  бӛлігін  артқа  тастады.  Бұл  кеңістікті  қыпшақ,  жағалбайлы  рулары 

мекендеп,  кӛшіп-қонып  жүрген  еді.  Олардың  қонысын  тартып  алмас  бұрын  коллеж  регистраторы 

Андреев былай деп жазған: «Ескі және жаңа шептер арасында жатқан жерде екі қырғыз руы–қыпшақ 

пен жағалбайлы- шамамен 12 мың арба,шалғын шӛпті пайдаланып жүр, олардың тұрақты қыстаулары 

бар. Орынбор казак әскерлерін қоныстандыру үшін басшы болып тағайындалғандықтан, мені қырғыз-

дарды  қайда  орналастыру  керек  деген  сұрақ  мазалайды....  Ескі  және  жаңа  шептердің  арасындағы 

кеңістікті қарап шығып, мүмкіндігімше ауылдарды аралап кӛріп, осы жерлердің бүкіл қырғыз даласын-

дағы ең жақсы да кӛркем учаске екенін анықтадым. Қыстау мен мал тебіні үшін ӛте қолайлы болған-

дықтан,  бұл  жерді  ежелден  жоғарыда  аталған  қырғыздар  мекен  еткен.  Енді  олар  тартып  алынған 

жерлерінің орнына бұрынғымен тең басқаның берілетініне сенбейді...»  

Қазақстанды  Ресейдің  аграрлық    қосалқы  бӛлігіне  айналдырған  патша  үкіметі  осы  жерлердегі 

патриархалдық тұрмысқа, жекелеп алғанда, аумақтық дербестікке нұқсан келтірді. 

Осы шептен батысқа қарай 10 мың шақырымнан астам созылып жатқан барлық жерлер қазақ-

тардан  тартып  алынды.  1811  жылы  қазақ  тұрғындары  Орал,  Илек,  Құралы  және  Берденкі  ӛзендері  

жағасындағы  600  мың  десятин  жерлерін  жоғалтты.  1830  жылдары  Орынбор  әскерлерінің  пайдасына 

4,5  млн.  десятин  жер  тартып  алынды.    Жаңа  шеп  құрылысы  кезінде  қазақ  ауылдары  200  шақырым 

қашықтық далаға алыстатылды. 1840 жылдардың аяғында Орынбор (Торғай) және Орал (Ырғыз) әске-

ри  бекіністерінің  құрылысына  байланысты  100  мың  десятин  жер  тартып  алынды.  Қазақтар  бұл 

аудандардан шығарылды. Кӛптеген рулар құнарлы жерлерінен айрылды.  

1832 жылдың 10 мамырындағы Жоғары мәртебелі Ереже қаулы етті: Жаңа желінің бүкіл бойына 

ішкі жағынан 15 шақырым қашықтықта жер бӛліп алынсын, осы кеңістікте тұратын қазыналық шаруа-

лар, сонымен қатар жаяу ақ әскер солдаттары мен жас балалар казак сословиесіне енгізілсін.  

 

Сонымен, ХІХ ғасырдың  бірінші жартысындағы  Солтүстік Қазақстанда қуатты әскери-отаршыл 



жүйенің қалыптасқанын білдік. Осы саясаттың басты құралы мемлекет тарапынан берілген жеңілдік-

термен,  артықшылықтармен,  жаулап  алынған  жерлер  есебінен  қамтамасыз  етілген  казак  әскерлері 

болды.  Жаңа  шептің  бой  кӛтеруі  қазақ  халқының  маңызды  әлеуметтік    мүдделерін  қозғады,  оны 

жайылымынан, ӛрісінен айырып, мал шаруашылығына орасан зор нұқсан келтірді. 

 

Әдебиеттер: 

1. 


Шалгимбеков А.Б.. История военного продвижения и закрепления Российской империи в се-

верном регионе Казахстана (вторая половина XVIII-первая треть XIXв.).: автореф. ... канд. ист. наук. –  

Семей, 2010. – 27 с.  

2. 


Орынбор губерниясында әскерлерді пәтерге орналастырудың қолайлығы туралы мәліметтер. 

Орынбор. 1841ж. 38 б. 

3. ООММ   Ф.6. Тіз.10.Іс.4290 П.28-34 

 

 



 

КАДРОВЫЙ ПОТЕНЦИАЛ  КУСТАНАЙСКОГО ЗАВОДА № 514   

 

             

Ярочкина Е.В. - к.и.н., доцент зав.кафедрой ВИиОД КГПИ 

             

Ярочкин Т.М. - ученик Академического лицея г.Костаная 

 

Завод № 507а(514) в  городе Кустанае за период военного времени проходил под различны-

ми литерами, и выпуск стратегически важной продукции- пороха, стал важной вехой в истории не 

только  завода,  но  и  города  Кустаная.  Город  Кустанай  стал  местом  эвакуации  предприятий  - 

эшелонами перевозили оборудование, профессиональные кадры, заводоуправленцев. Сложный был  

процесс от монтажа до ввода в эксплуатацию завода. Заводу необходимы были дополнительные 

рабочие  руки,  в  связи  с  этим  был  начат  призыв  населения  на  завод  через  военкоматы  города  и 

области. Материалы, помещенные в статье, были извлечены из фондов архивов  (Государствен-

ного  архива  Костанайской  области,  Центрального  Государственного  архива,  архив  областного 

военкомата города Костаная) и наглядно подтверждают   излагаемые высказывания авторами. 

МҦРАҒАТ КӚЗДЕРІНДЕГІ ОБЛЫС ТАРИХЫ                            ИСТОРИЯ ОБЛАСТИ В АРХИВНЫХ ИСТОЧНИКАХ 

 

85 


 

Ключевые  слова:  химический  завод  №  (514)507а,  эвакуированные  предприятия  в  город 

Кустанай, тыл. 

 

Мы  хотим  обратиться  еще  к  одному  важному  вопросу  в  работе  завода  это  трудовые  кадры. 

Завод  привез  с  собой  237  специалистов,    представителей  заводоуправления,  а  также  необходимое 

оборудование для комплектовки, но для строительства цехов и работы оборонного завода на полную 

мощность нужны были рабочие силы. Облвоенкомом были мобилизованы «колонны  трудармейцев» 

по приказу Наркома обороны товарища И.В.Сталина. Руководство завода делало ставку на квалифи-

цированных  рабочих  и  поэтому  было  открыто  ФЗО  (фабрично-заводское  обучение).  Из  протокола 

№33 «О призыве сельской и городской молодежи в школы ФЗО» в основном из прибывших 1937 года 

и 1941 года в соответствии с постановлением ЦК КП(б)  и СНК КССР от 21 ноября 1941 года №860-В-

127 [1,л.4,5]. А местные власти поставили мобилизовать по области 570 человек, из Джетыгары 160 

человек,  Караганды  –  410  человек.  Обучение  проходило  по  специальностям:  лаборант,  химик, 

прядильщик, аппаратчик, специальная группа аппаратчиков,  электрики, слесари, токари, каменщики, 

штукатуры, плотники, столяры, турбинисты. Практика проходила в цехе.  

Основным  источником  подготовки  кадров  оставалось  ФЗО,  находившееся  в  распоряжении 

главного управления трудовых резервов, которое затем было передано в подчинение завода и переи-

меновано в ФЗУ. Первую партию отправили учиться на завод №507 в город Клин. В основном призы-

вали молодежь 1926 года рождения и моложе. Для каждого производства нужны были свои кадры и 

поэтому подготовку веди также в городе Шуе №509 для 1-го производства за счет учащихся. В 1943 

году  такие  цеха  как:  ТЭЦ,  Водоснабжение,  механическая  мастерская,  электроотдел,  целлюлозный, 

охрана, автотранспортный и прочие – составило 1160 человек.  

На 1943 год возрастной состав от 15 до 17 – 30 человек (прабабушкина бригада), от 17-20 лет 

– 75 человек, от 20-30 лет – 136 человек, от 30-35 лет – 197 человек, от 35-40 лет -251 человек, от 40-

45  лет  -303  человек,  от  45-50  лет  –  806  человек,  от  50  лет  –  60  человек,  русские  -780,  казахи-596, 

украинцы -393, евреи -141, корейцы -141, прочие -103. 

Постоянный  набор  и  выпуск  учащихся  производился  в  стенах  завода  по  следующим 

профессиям: 

Лаборанты- 21; 

Аппаратчики – 64; 

Электрики-62; 

Слесарь-51; 

Токарь-28; 

Каменщики – 24; 

Штукатуры – 33; 

Плотники – 33; 

Столяр – 18; 

Турбинисты -7; 

Спецгруппа аппаратчиков – 129  и так далее [2,л.39-41]. 

С 1 января 1944 года организован спецотдел по типу техникума, переподготовлено 1150 чело-

век- 480 из них  женщины, что составило 42 процента. Молодежь в возрасте: от 15 до 23 лет  – 446 

человек  –  39  процентов  мужчины,  65  процентов  женщины.  По  уровню  образования  составили  58 

процентов – от 6до 8 классов. 

Из  приведенных  выше  данных,  мы  можем  наблюдать  на  заводе  представителей  разных 

национальностей.    Пѐстрая  картина  национального  состава  в  Кустанайской  области,  и  на  заводе  в 

частности,  объясняется  несколькими  объективными  причинами:  первая-  Кустанай  стал  местом 

переселения крестьян в период XIX-XX веков с территории Российской империи; вторая причина  – в 

период XVIII-XXвека место для ссылки политических и прочих  заключенных; третья причина – вперед 

Великой  Отечественной  войны  Казахстан  и  Кустанайская  область  стали  местом  для  дислокации 

депортированного  населения (корейцы, немцы, чеченцы, ингуши, татары и другие)[3,с.1-140]. 

В  дальнейшем  ФЗУ  учила  кадры  для  завода,  но  опять  испытывала  трудности:      в  распо-

ряжении  педагогов  было  два  учебных  класса  и  красный  уголок,    для  занятий  используют  коридоры, 

остальные пять комнат были отведены  под общежитие - теснота и неприспособленность помещений. 

Практику проходили на заводе, на имеющемся рабочем месте, практически все специальности были 

обеспечены рабочими местами. Всѐ совмещалось одновременно: и учеба, и работа. ФЗУ находилось 

на расстоянии 3-х километров от завода, постоянная нехватка одежды, обуви, канцелярских принад-

лежностей и прочего. Большинство молодежи приехало из районов – 402 человека, 272 человека из 

эвакуированных, живут на заезжих дворах, частных квартирах. Директор Аграчѐв Е.И. постоянно об-

ращался  в  вышестоящие  инстанции  с  целью  выделения  оборудования,  обмундирования,  дополни-

тельных помещений.  

От  выпускников  ФЗУ  требовалось  очень  много  и  ответственность  возлагалась  большая,  мо-

лодые  юноши  и  девушки  (практически  дети)  взяли  на  себя  нелегкую  ношу.  Во  время  работы 



МҦРАҒАТ КӚЗДЕРІНДЕГІ ОБЛЫС ТАРИХЫ                            ИСТОРИЯ ОБЛАСТИ В АРХИВНЫХ ИСТОЧНИКАХ 

 

86 


 

возникали нарушения техники безопасности, регулярные рейды по проверке показывали, что работ-

ники не всегда ее соблюдают. Соблюдение техники безопасности неоднократно становилось вопро-

сом для обсуждения на заседаниях расширенного пленума завкома. Совместно с профсоюзным и хо-

зяйственным активами при заводе №507а, выявлялись серьезные нарушения, которые могли привес-

ти к нанесению вреда здоровью человека. Необходимо было знать, как составлять раствор для тех-

нического  цикла,  какие  компоненты  нужны,  вот  некоторые  из  них:  аммиак,  купорос,  целлюлоза,  ще-

лочь, тяжелая вода, которую привозили в бочках. Ответственный за ТБ товарищ Машута и ее коман-

да с поставленными задачами не справлялась. Из выступления товарища Морозова: «в электроотде-

ле работают бывшие ученики ФЗУ 15-16 лет по технике безопасности мы их не можем допускать даже 

до работы, но и его даже формально не проводили, предписания как работать дают по своему усмот-

рению,  отсутствуют  резиновые  галоши  для  электриков,  не  хватает  спецодежды,  средства  гигиены, 

душ,  уборная,  вентиляция».  Для  устранения  недоработок  в  протоколе  заседания  расширенного 

пленума  было  принято  решение  поручить  товарищу  Гринфельду  разработать  специнструкции  о 

допуске  к  работе  [4,л.39-41].  Проверке  подвергались  ларек,  рабочая  столовая,  своевременное 

отоваривание по продовольственным карточкам  и  промышленным талонам, что тоже вызывало ряд 

нареканий, а местами и грубых нарушений, вплоть до  применения мер военного времени. 

Близилось  окончание  войны,  а,  значит,  должны  были  быть  хоть  какие-то  перемены,  однако, 

все  осталось  на  прежнем  уровне.  Невольно  задаешься  вопросом:  если  такие  нарушения  сущест-

вовали в 1945 году, то что было в самые трудные, голодные и холодные военные годы с 1941-1944 

годы?  Из  заседания  второй  профсоюзной  конференции  завкома  завода  №507а  от  29  января  1945 

года: был заслушан доклад заместителя директора по рабочему снабжению товарища Лаврентьева, 

который  отметил  о  стабильном  положении,  однако  в  прениях  выступили  члены  профкома,  так,  по 

словам  товарищей  Котовского,  Шлычковой,  Кожухарь:  «Товарищ  Лаврьентьев  в  своем  докладе 

сказал,  как  будто  все  хорошо  и  в  рознице  и  общепите,  но  так  ли  это.    В  течении  3-х  месяцев  в 

столовой  кормят  исключительно  мѐрзлой    капустой  и  нечищеной  картошкой,  картошка  с  личинками. 

Были случаи,  когда столовая выдавала негодное  мясо, на что сделаны замечания в  книге жалоб.  В 

столовой  грязно,  холодно,  посуда  не  промыта,  устаешь  во  время  обеда,  больше,  чем  на  рабочем 

месте. В торговой части есть злоупотребления, обвешивание хлебом на 100-200 граммов, продавец 

Нехаева  мастерски использует свои пальцы, так в ларьке №3 продавец Вера отвечает, что в ларьке 

постоянно нет хлеба, хотя выдает хлеб посторонним людям,  не заводским»[5,л.2-4].Таких нарушений 

было  не  только  в  столовой,  но  и  экономическом  отделе,  так,  бухгалтер  завода,  которого  знали  как  

вороватого, хитрого человека, был  из местных вольнонаемных. Он обманывал подростков, выдавая 

им хлебные карточки не 1 числа каждого месяца, а 5 и 10 (карточек должно было быть 30 или 31, по 

числу  дней  в  месяце),  а  выдавал  25  или  20  карточек,  тем  самым  просто  крал  остальные.  Сначала 

верили его отговоркам, а потом взбунтовались, дошло до Малева – начальника прядильного цеха, он 

сообщил директору и этого бухгалтера после выяснений, арестовали за вредительство [6, с.1-20].  

Время  военное,  трудное,  голодное,  надо  опустить  руки,  потерять  веру,  но,  наверное,  в  силу 

молодости, легкого характера молодых девчат и ребят, они не падали духом не смотря на то, что они 

лишились  детства,  беззаботности,  родителей,  депортированные,  в  добавок,  носили  клеймо  –«враг 

народа». Их всех объединяло желание выполнить свою работу еще лучше, вера в скорейшую победу 

и крепость духа.  Из воспоминаний трудармейцев  – тыловиков: «На завод прибыл  уполномоченный, 

который  контролировал  испытания  снарядов  для  бесствольной  системы  реактивной  артиллерии 

«Катюша», испытания проходили на территории так называемого «коровьего озера», ныне это терри-

тория старого городского кладбища. В тяжелейших условиях: холод, испарения химикатов (аммиак), 

по колено в холодной воде, босые, потому что обувь промокала, так уже лучше ходить босыми. Вечно 

голодные девчата, которым еще хватало сил петь песни и надеяться на скорейшую победу. Уполно-

моченный наверное видел в жизни многое, но работа молоденьких девчат, толкающих впереди себя 

тяжелые  тачки  и  таскающие  огромные  бадьи  на  коромыслах,  а  в  бадье,    она  была  из  железа, 

наполненная  мокрой  целлюлозой.  И  еще  распевающих  песни.  Прабабушка  рассказала,  что  он 

однажды,  подозвал  еѐ,  спросил  почему  без  обуви,  она  ответила,  что  таких  высоких  сапог  нету,  а 

ботинки  мокнут,  да  размер  для  подростков  «подходящий-43»,  а  другой  обуви  нет.  Так  ведь  зима, 

холодно.  А мы бегом.  А  бегом  – это метров 100  - до  другого цеха  и обратно. (Примечание автора  -

причем отсутствовали теплые переходы между корпусами и цехами). И он распорядился  и добился 

построить крытый переход, распорядился построить насосные, чтобы откачивали воду  в цехе, воды 

стало меньше – по щиколотку и каждому работнику выдать длинные  резиновые сапоги. Сапоги были 

все  сорок  пятого  размера  и  чтобы  не  выпадать  из  них,  девочки  наматывали  на  ноги  бумагу. 

Уполномоченный добился увеличение пайка на 50 граммов,  на выдачу дополнительных 200 граммов 

хлеба  за  перевыполнение  нормы  на  20  процентов  и  выше.  Всех  наградили  Значком  «Отличник  Со-

циалистического Соревнования», прабабушку Антонину наградили в 1946 году Орденом «Знак Поче-

та», Косыгин А.Н. вручил в Кремле ей орден Знак Почета и премией в размере 700 рублей» [7, с.1-10]. 

В 1944 году 2 января завод №507а вновь объявил «О мобилизации взрослого трудоспособно-

го  населения  для  работы  на  заводе».  Новый  поток  мобилизованных  был  не  тем  по  качеству,  как 


МҦРАҒАТ КӚЗДЕРІНДЕГІ ОБЛЫС ТАРИХЫ                            ИСТОРИЯ ОБЛАСТИ В АРХИВНЫХ ИСТОЧНИКАХ 



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   92




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет