Үерахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
§ 12. ЭМОЦИЯЛЫ-ЭКСПРЕССИВТІК РЕҢДІ ЕСІМДЕР
жүктеу/скачать 0,69 Mb.
|
АХМЕДИ-ЫСҚАҚОВ-Қазіргі-қазақ-тілі
| § 12. ЭМОЦИЯЛЫ-ЭКСПРЕССИВТІК РЕҢДІ ЕСІМДЕР
Зат есімдердіц ішінде затты я заттық үғымды әдет- т:тішо атаумен қатар, сол аталған заттың сын-сипат жағанан қандай екендігін қоса-қабат білдіре атайтын, 142 олардың кейбір өзіндік сипатын нактылай түсіп, әсер- леу не бейнелеу жолымен сезіми түрде колданылатын топтары бар. Мысалы: көл, тау, төбе, арба деген сияқ- ты жалпы есімдердің көлиіік, тауиіық, төбешік, арбаіиық деген түрлері бар да; атан, өгіз, кітап деген тәрізді зат есімдердің атаниіа, өгізиіе, кітапиіа деген де түрлері бар. Осы аталған екі топ сөздін. келсьшақ, таусымақ, твбесымақ, кітапсымақ деген түрлері де бар. Сол сияқты, адамға байланысты әке, шеше, апа тэ- різді туыс атауларын әкей, шеіией, апай деп те, иіеиіеке, апеке деп те, иіеиіетай, әкетай, апат&й деп те, шешежан, дкежан, апажан деп те қолдану — үйреншікті әдет. Сон- дай-ақ бала, бота, лақ сөздерін балақан, ботақан, ла- қан деп те балақай, ботақай, лақай деп те айту қандай үйреншікті болса, бепе, қалқа, сәуле секілді жалпы есімдер мен Нурлан, Қалия, Әлия, Әсия тәрізді жалқы есімдерді бәпеш, ңалқаіи, сәулеш, Нурьии, Қалыіи, Әл- кен, Әскен деп айту да — соншалықты дағдылы нәрсе. Сөйтіп, кейбір зат есімдердің әдеттегіше бейтарап (қалыс) түрде жалпы қолдануларымен бірге, үлкен тұ- тып қүрметтеу я сыйлау, кіші түтып еркелету, кем тү- тып қомсыну тәрізді эмоциялық әсер, экспрессивтік рзң бере колданылатын формалары болады. Бүл формалар мен жай түрде айтылған сөз форма- лардын. негізгі лексикалық мағыналары бір болғаны- мен, араларында езара ерекшеленетін семантикалық айырмашылық болады, ол формалардың араларындағы семантнкалық айырмашылықты мазмүн ерекшелігі деа түсінумен бірге, олардың сырткы формаларының ара- ларындағы айырмашылықты сол мазмүнның формасы деп есептеуге болады. Демек, жоғарыдағы мысалдарда үшырасатын -иіың (-шік), -ша, (-іие), -сымақ, ,-й, -еке (-ке), -тай, -жан, -қан, -қай, -ш (-ыіи, -ііи), -кен жүр- нақтары сол аталған мазмүнның тілдік формасы есе- бінде қызмет етеді. Осындай жұрнақтар арқылы жасалған зат есімдер туынды зат есімдер, туынды зат есімдер болғандарьь Мен, жаңа сөздер емес, олар өздері туған төркіндерінен тек сәл басқаша айтылған, яғни сәл ерекше сезімн рең беріле айтылған формалары есебінде жүмсалады. Ен- Деше, бүл формалар аркылы жасалғаи сездер зат есім- Нін. ішінде ерекше семантикалык тобының бірі ретінде сезіми реңкті сөздер ретінде қаралуға тиіс. Byji сиякты 143 сөздер тобы зат есімнің эмоциялык және экспресснвтік реңдерді білдіретін ішкі категориясы есебінде есептелуі керек. жүктеу/скачать 0,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|