Үерахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
жүктеу/скачать 0,69 Mb.
|
АХМЕДИ-ЫСҚАҚОВ-Қазіргі-қазақ-тілі
- Бұл бет үшін навигация:
- -қан, -ақан
- -шақ (-шек)
- -шық, -шік.
| шеіиетай, бөпетай, сэулетай, қалқатай, тәтетай, көке- тай т. б. Кішкентай, азғантай дегендердің түбірі кіші, аз екені, оларға әуелі -кене (-ғана), одан кейін -тай формасы қосылып көнеленген. Ал, Жамантай, Орман- тай сияқты кісі аттарының құрамындағы -тай қосымша- сы да — осы формамен төркіні бір бөлшек.
-жан жұрнағы көбіне адамзатқа қатысты бір алуан сөздерге және кісі аттарына жалғанады да, оларға әрі еркелету, әрі кішірейту реңкін жамайды. Мысалы: Абай- жан, Ардақжан, Ермекжан, ағажан, көкежан. Бүл форма жан ата, жан көке сияқты тіркестерде де қолданылады; мысалы, Ризалық берсең, жан ата. Еш- кімге көзім сүзбейін! Тірі, өлісін білгенше, Кудерімді узбейін («Қыз Жібек») деген мен Алпыста анаң аналық! Жан көке, кімге тапсырдың («Қобыланды» жыры) де- генді салыстырыңыз. -қан, -ақан жүрнақтары өнімсіз болғанымен, ерке- лету, кішірейту реңкін білдіру үшін бірсыпыра сөздерде колданылады (бұзауқан, балақан, ботақан, қошақан). -қай (-кей)— тіпті өнімсіз форма, тек балақай, саусақай, шешекей деген бірлі-жарым сөздерге ғана жалғанады. Иттің улы итақай дегендегі -қай формасы да, Аіиақай, Бейсекей, Мусақай, Сәрсекей деген кісі ат- тарындағы -қай элементі де осы айтылған кішірейту формасымен байланысты. « -шақ (-шек) формасы — омонимді қосымша (қыз-* меті зат есімнің өнімсіз жұрнағы кезінде әңгімеленген, сол тақырыптан оқыңыз), бүл жұрнақ есім сөздерге жалғанып, оларға кішірейту, еркелету мағыналарын үс- тейді. Мысалы: келіниіек, інішек, қулыншақ, жұтқын- шақ, шынашақ, тоқтыиіақ, жарьіқіиак;. -шық, -шік. Бұл -шақ, -шек жұрнағыныц кысаң тү- рі болып есептеледі, демек, -шық, -шік қосымшасынын да атқаратын қьтзметі көп. Атап айтсак, -шық (-шік) формасы етістікке жалғанып, туынды зат есім (буршік, бүркеншік т. б.) тудырады, сонымен қатар, ол есімдерге де (төбешік, түйіршік т. б.) жалғанады және етістіктін грамматикалық формасы ретінде (уиіық, түршік т. б.) қолданылады. жүктеу/скачать 0,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|