Есенова қалбике өмірбайқызы қазіргі қазақ медиа-мәтінінің прагматикасы
«Газет мәтініндегі адресант пен адресат – пікірлес коммуниканттар»
жүктеу/скачать 0,86 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.6.3 «Газет мәтініндегі адресант пен адресат қарсы пікірдегі (оппонент) коммуниканттар»
| 2.6.2 «Газет мәтініндегі адресант пен адресат – пікірлес коммуниканттар» атты тармақшада қарым-қатынастың бейресми сипатта өтуін мақсат еткен автор позициясы нақты газет материалдары негізінде анықталды. Соның нәтижесінде қазіргі қазақ баспасөзіндегі мәтінге жартылай ресмилік сипат беру үрдісі қалыптасып келе жатқаны анықталды.
Мұндағы автор позициясы оқырманнан тыс, бөлек емес, оны өзі мақаласын арнап отырған аудиторияның ішіне еніп кеткен, көптің атынан сөйлейтін өкіл деуге болады, прагматика тұрғысынан алғанда, адресант пен адресат пікірлестер, серіктестер ретінде танылатын мұндай мәтіндерде дистанция сақталмайды. Оқырманды өзіне жақындата түсу үшін автор мәтінге бейресми қарым-қатынасқа тән айқын белгілердің бірі – «анекдот» немесе күлкілі оқиғалар туралы шағын мәлімет-деректерді енгізеді. Қазақ газеттерінде кейбір материалдар Қожанасыр, Алдаркөсе, Тазша бала т.б. туралы ел арасында кеңінен таралған әңгімелер түрінде беріледі. Әсіресе, саяси тақырыптарға арналған шағын мақалаларда белгілі шенеуніктер мен мемлекет қайраткерлерінің өз аузынан шыққан қисынсыз, күлкілі, орынсыз сөздерді келтіру арқылы автор мен оқырман «таразының бір басында» отырып, билік өкілдерін бірлесе сынайды, мінейді. БАҚ партияның билік жүргізу құралына айналған Кеңес кезінде саясаткерлер, қайраткерлер атына шаң жуытпай, оларды тек жақсы жағынан көрсетуге тиіс болған журналист бүгінде аудиториямен «бір кемеде» қалады. Екінші тараудың 2.6.3 «Газет мәтініндегі адресант пен адресат қарсы пікірдегі (оппонент) коммуниканттар» деп аталатын тармақшасында адресант пен адресат қарсы пікірдегі коммуниканттар ретінде қарастырылды. Мұндай мәтіндерде автор өз пікіріне оқырман аудиториясын сендіруге барынша күш салады. Бірақ адресаттардың бәрі бірдей автор позициясын қолдай бермейді, қарсы пікір айтушылар да табылады. Осымен байланысты автор адресатты оппонент ретінде қабылдауға мәжбүр болады. Оппонент рөліндегі, яғни автормен тең дәрежеде өз пікірін білдіруге қабілетті оқырмандарды үлкен екі топқа бөлуге болады: I топқа жалпы пікір ақиқаттығына көз жеткізу үшін дауласатын, қарсы жаққа өз ойының дұрыс екендігін дәлелдеу мақсатымен пікір таластыратын достық ниеттегі оппоненттер; II топқа қарсы жақты қалай да жеңуді мақсат ететін, өз пікірін дәлелдей отырып, қарсыласын мүлдем тұқыртып тастауға тырысатын агрессивті оппоненттер жатқызылады. Бұлайша топтастыру айтысушы екі жақтың нақты коммуникативтік ситуациядағы мақсатына байланысты болады. С.И.Поварнин айтыс-таластардың арасындағы айырмашылық ең алдымен дауласушылардың алдына қойған мақсаттарынан көрінетіндігін айтады: «Различия споров, полемики обусловлены прежде всего различиями «целей, которые ставят себе спорщики. Вступает ли человек в полемику, чтобы выяснить истину, убедить в своей правоте противника или чтобы одержать над ним победу любой ценой на глазах у публики – в зависимости от цели спор ведется либо «по-джентельменски», «по-рыцарски», либо по принципу «на войне – как на войне», либо прямо «по-хамски» [15,85]. Полемикалық мәтіндердегі автордың оппонент-адресатқа қатысты таңдаған стратегиясы коммуниканттар арасындағы негізгі қарама-қайшылықтардың уәждемелеріне байланысты анықталады. Яғни олардың мүдделері, мақсаттары, тіпті өмірлік құндылықтары әртүрлі болуы мүмкін. Мұндай позиция автор қолданатын жекелеген тілдік бірліктерден емес, мәтіннің жалпы мазмұнынан көрінеді. Салыстырмалы түрде алғанда достық ниеттегі оппоненттің сөзі орнықты, дәлелдер мен дәйектемелерге құрылған сыпайылық формасында, сөз мәдениетінің талаптарына сай сипатта болса, агрессивті оппоненттің мәтінінде қарапайым лексика, эмотемалар, кекесін мен мысқылға толы сарказмдік қолданыстар басым болады. (Әлихан Бәйменов қазір «өз нәжесін өзі көметін мысық секілді» бұқпантайы көп, табанының бүрі жоқ тайғанақ «саясаткер» ретінде қабылдайды. (Ж.А. 22.11.05). ... кісәпкерлер мен орыстың мысығы құсап пырылдап жататын депутаттарымыз үшін жанымыз күймегені және рас. ... Бәтір-ау, Қазақстанда «мынау ұлтшыл» деп көрсететін адам қалды ма?! … Соңғы бір шайнап миын сайлауға сығып беріп… (Қазақстан. 16.08.07). Мұндай автор «жекпе-жекте қарсыласын бас-көзге қарамай төпелейтін долы мінезді боксшыны елестетеді». Осы типтес мәтіндердің жариялануы автордың ғана емес, басылымның да беделін көпшілік алдында төмендетеді деуге негіз бар Екінші тараудың келесі тармақшасы автордың өзімен-өзі сөйлесуінен тұратын диалогке негізделетін автокоммуникацияға арналады. Газет мәтіндерінің айрықша бір типіне автордың өз мәтінін өзіне арнап жазатын, яғни әрі адресант, әрі адресат рөлін қатар атқаратын авторлық позицияны ұстанатын материалы жатқызылды. жүктеу/скачать 0,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|