Ф. Ш. Оразбаева, Ж. Т. Дәулетбекова, Р. С. Рахметова, А. Қ. Рауандина, Қ. С. Жайлаубаева

«Көкжиек-Горизонт»
2018
Ф. Ш. Оразбаева, Ж. Т. Дәулетбекова, Р. С. Рахметова, 
А. Қ. Рауандина, Қ. С. Жайлаубаева
ҚАЗАҚ ТІЛІ 
МЕН ӘДЕБИЕТІ
БӘЙТЕРЕК
ОҚУЛЫҚ
8-сынып
2-бөлiм
Рекомендовано 
Министерством образования и науки 
Республики Казахстан
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

ӘОЖ 373.167.1
КБЖ  81.2 Қаз-922
Қ17
Қазақ тілі мен әдебиеті. Бәйшешек. Оқулық. Қазақ тілінен басқа тілде оқытатын 
11 жыл дық жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған. / Ф. Ш. Оразбаева,  
Ж. Т.  Дәулетбекова, Р. С. Рахметова ж. б. 2-бөлім. — Алматы: «Көкжиек-Горизонт», 
2018. — 156 б.
ISBN 978-601-7832-63-6
Қ17
ӘОЖ 373.167.1
КБЖ 81.2 Қаз-922
Авт.:  Ф. Ш. Оразбаева, Ж. Т. Дәулетбекова, Р. С. Рахметова, 
А. Қ. Рауандина, Қ. С. Жайлаубаева
ISBN 978-601-7832-63-6 (2-бөлім)
ISBN 978-601-7832-62-9 (жалпы) 
© «Көкжиек-Горизонт» ЖШС, 2018
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

3
рметті жас дос!
Сен 7-сыныптағы «Бәйшешек» оқулығы бойынша алған біліміңді енді 
«Бәйтерек» оқулығы арқылы кеңейтесің, қазақ тілін одан әрі терең меңге ре сің. 
«Бәйтерек» сөзі «зәулім ағаш», «өмір ағашы» деген ұғымдарды біл діре ді. «Бәй-
терек» тамырын өте тереңнен алатын, биікке ұмтылып, жайқалып өсе тін, киелі 
ағаш екенін білесің. Сондықтан «Бәйтерек» оқулығы арқылы сен де қа зақ тілін 
терең игеріп, өз біліміңді шыңдайсың. Бай да қуатты қазақ тілі нің қыр-сырын 
меңгересің.
«Білім. Ғылым. Инновация», «Жаһандық энергетикалық дағдарыс», «Био-
алуантүр лілік. Жойылып бара жатқан жануарлар мен өсімдіктер», «Қазақ стан-
ның су ресурстары», «Қазақстан - Байқоңыр-Ғарыш» тақырыптары сені өзіңді 
қор шаған әлемді сақтауға, өз еліңді, жеріңді қорғауға жетелеп, туған жерің ту-
ралы мақтаныш сезімін қалыптастыруға тәрбиелейді. «Достық пен татулық — 
таптырмас бақыт», «Кәсіп — бақыттың шырағы, Еңбек — ырыстың бұлағы», «Та-
рихи тұлғалар тағылымы», «Қызым — жағадағы құн ды зым, ұлым — аспандағы 
жұл дызым», «Қазақстанның айтыс өнері мен сөз мә де ниеті» тақырыптары 
ар қылы қазақ халқының бай тарихынан мағлұмат ала сың. Көптеген жаңа 
ақпаратпен танысасың. «Мәңгілік елдің нұрлы жолы» тақырыбы өз елің нің 
өткені мен болашағын зерделеуге шақырады. Елің нің болашағы сенің қо лың-
да екенін түсінесің. Түрлі тапсырмаларды орындау арқылы өз ойыңды, пікі рің ді 
айтуға үйренесің.
«Бәйтерек» оқулығы сені әлемге танымал ақын-жазушылардың әдеби 
шы 
ғар 
маларымен таныстырады. Тәкен Әлімқұловтың «Қараой», Шыңғыс 
Айт ма тов тың «Кассандра таңбасы», Әбдіжәміл Нұрпейісовтің «Қан мен тер»,  
М. Әуезов тің «Көксерек» шығармаларынан үзінділер оқисың. Абай Құнан бай-
ұлы, Төлеген Айбергеновтің өлеңдерінен тәлім-тәрбие аласың. Әдеби тілде 
сөйлеуге жаттығасың. Қазақ тілі мен әдебиетінен алған білімің «Бәйтерек» 
ағашы секілді сені биіктерге жетелейді. Түрлі тапсырмаларды қатесіз орындау 
арқылы сөздік қоры мол, қазақ тілінде ауызша да, жазбаша да ойыңды жеткі-
зе алатын боласың. Бәрі өз қолыңда!
Білім жолындағы сапарың сәтті болсын, жас дос!
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

7-тақырып
4
7
Тарихи тұлғалар тағылымы
Тәкен Әлімқұлов  «Қараой» (әңгіме)
ОУШЫ, ТАЫРЫПТЫ ОУ БАРЫСЫНДА СЕН:
•  тірек сөздер, иллюстрациялар арқылы көтерілетін мәселені болжай 
білуді;
•  күрделі сөздер мен тұрақты тіркестердің мағынасын түсінуді;
•  ауызша мәтіндерді құрауда көркемдегіш құралдарды қолдануды; 
мәтіндегі оқиғалар бойынша мазмұнның даму желісін салыстырып, 
талдауды;
•  тілдік ерекшеліктер арқылы мәтіндердің жанрын анықтауды;
•  эсседе мәселенің оңтайлы шешілу жолдарын ұсынуды; 
•  жазба жұмыстарында символ мен кейіптеуді қолдануды;
•  демеулік шылауларды қызметіне сай жұмсай білуді 
үйренесің.
1-2-
cабатар
«Алашорда» 
көсемдері
АЙТЫЛЫМ
1
-тапсырма. 
Сурет-
ке қара. 
Олар — кімдер?  
Суреттің қандай 
символдық 
мәні бар? 
Оның сабақтың 
тақырыбына 
қандай қатысы 
бар? Өз 
болжамыңды айт.
МӘТІНАЛДЫ ЖҰМЫС
ЖАА СЗДЕР
Алаш, саясаткер, таылым, 
айын, кемегер, к рнекті, к сем
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

5
АЙТЫЛЫМ
2
-тапсырма. 
Сұрақтарға жауап бер.
1. «Алаш», «Алашорда» деген сөздер саған таныс па?
2. «Қазақстан тарихы»  пәнінде ХХ ғасыр басындағы қазақ зиялылары 
туралы қандай мағлұмат алдың?
3. «Көсем» сөзі қандай мағына береді? 
4. Сен тарихта аты қалған қандай көсемдерді білесің?
ЖАЗЫЛЫМ.
 
АЙТЫЛЫМ
3
-тапсырма. 
«Алаш-
орда» туралы 
қайнаркөздерден 
ақпарат тап. Оның 
көсемдері  тура-
лы сызбаны тол-
тыр. Олар туралы 
қысқаша айт.
«Алашорда» 
көсемдері
Әлихан 
Бөкейхан
ЖАЗЫЛЫМ
4
-тапсырма. 
Берілген сөздер мен сөз тіркестерін мағынасына қарай 
сәйкестендіріп, сөйлем құрап жаз.
ХХ ғасырдың басы — 
100 жылдығы аталды.
Алашорда үкіметінің басшысы — 
Алашорда құрамында болды.
2017 жылы Алаштың
қазақ тарихындағы ренессанс 
дәуірі.
«Алашшыл» сөзі
Әлихан Бөкейхан.
Ұлтымыздың ұлы тұлғалары 
«халықшыл» дегенді білдіреді
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

7-тақырып
6
ТІЛДІК БАДАР
ДЕМЕУЛІК ШЫЛАУ
Демеулік шылау — шылаудың бір түрі. Ол сөз бен сөзді, сөйлем мен 
сөйлемді байланыстырмайды. Демеулік шылаулар өзі тіркескен сөзге 
қосымша мағына үстейді.  Демеулік шылаулардың кейбірі сөзге дефис (-) 
арқылы жалғанады 
(сол-а екен, кн тез жылыпты-мыс), ал кейбірі сөзге 
(тек Наурыз а байланысты, к ктемде ана шы ады) тіркеседі.
сұр 
аулық 
демеу-
ліктер
күшейткіш де-
меуліктер
шекті 
(тежеу) де-
меуліктері
болжал дық 
демеу-
ліктер
болым-
сыздық 
немесе 
қарсы мәнді, 
салыс тыру 
демеу ліктері
 нақтылау 
мәнді де-
меуліктер
ма, ме, 
ба, 
бе, 
па,
пе, 
ше
-ақ, -ау, -ай, да, 
де, та, те
ғана, (қана), 
қане, тек, 
-ақ
-мыс, -міс
түгіл, тұрсын, 
тұрмақ, 
екеш
қой, ғой, 
-ды, -ді
ЖАЗЫЛЫМ
4
-тапсырма. 
Қою қаріппен жазылған сөздердің мағынасын анықта. Көп 
нүктенің орнына демеулік шылаудың қажеттісін қойып, көшіріп жаз.
1. Сендер Алашорда, ұлт
 саясаткерлері туралы білесіңдер ...? 
2. Алаш өкіметінің
 кемеңгер басшыларының мақсаты айқын болды, со-
лар ... халықтың қамын ойлады. 3. Алаштың айналасында ХХ ғасырдың 
басындағы 
көрнекті қазақ ғалымдары, ақын-жазушылары ... болған 
жоқ. Сонымен қатар көзі қарақты қалың көпшілік өкілдері ... болды. 4. 
Ай, қарақтарым-..., биыл Алаштың 100 жылдығын қалай өткіземіз? Бүкіл 
ел болып атсалысса ...! Онда жас ұрпақ ... үлкен 
тағылым алар еді.
ОҚЫЛЫМ.
 
АЙТЫЛЫМ
5
-тапсырма.  
Мәтінді оқып,  ойды білдіріп тұрған негізгі тілдік құралдарды 
ажырат. Мәтіннің стилін анықта. Сөзіңді дәлелде.
МӘТІНМЕН ЖҰМЫС
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

7
ЮНЕСКО-ның Парижде 
өткен Бас конференциясының 
38-сессиясында алаш көсемі, 
көрнекті мемлекет қайраткері 
Әлихан Бөкейханның 
150 жылдық мерейтойын 
2016 жылы ЮНЕСКО 
көлемінде тойлау ұсынысы 
қабылданды.
ЖАЗЫЛЫМ
6
-тапсырма. 
Сөздіктердің 
көмегімен мәтіндегі 
қою қаріппен берілген 
сөздер мен сөз 
тіркестерінің мағынасын 
анықта. Сөздік 
дәптеріңе жаз.
XIX ғасырдың аяғында қазақ халқын 
саяси жағынан қайта 
тлету қажет 
екенін айқын түсінген 
аза зия-
лылары қалыптаса бастады. Қазақ 
зиялылары арасынан 
елжанды сая-
саткерлер шықты. Олар — к†рнекті 
‡алымдар, жо‡ары білімді адамдар 
еді.  XX ғасырдың алғашқы 
ширегін 
«саяси күрестер мен 
рухани айта 
†рлеу кезеңі» деп айтуға әбден болады. 
Бұл кезде 
саяси крес сахнасында 
өзінің ұлтын сүйген, экономика, құқық 
тарихы мен теориясын терең меңгерген 
аза оымыстылары «Алаш» пар-
тиясын ұйымдастырды. «Алаш орда» 
үкіметін құрды. Алаш орда көсемдері: 
Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсынұлы, 
Міржақып Дулатов, Әлімхан Ермеков, 
Xалел Досмұхамедов және т. б. 
Алашорда үкіметінің 
15 мшесініŒ 
он т†рті жоғары білімді еді. Кеңес 
үкіметінің құрамындағы басшылардың 
өзі 
мндай деŒгейге жеткен жо. 
Алаш көсемдері мен саясаткерлері гума-
низм принциптерін ұстанды. Олар бүкіл 
қазақ халқының мүдделеріне қызмет 
етті.
ХХ ғасырдың 30-жылдарында 
саяси 
ыр‡ын басталды. Кеңес өкіметі Алаш 
көсемдері мен өкілдерін түгел қырып, 
жойды. Олардың мұраларын қолдануға 
атаŒ тыйым салды. Бұл — «адамзат 
тарихындағы ең 
ауыр әрі асіретті 
репрессия кезеŒі» деп аталды.
М. ойгелдиевтен
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

7-тақырып
8
ОҚЫЛЫМ
7
-тапсырма. 
Мәтіндегі ақпараттың дұрыстығын көрсет, ойыңды айт.
ақпарат
дұрыс, 
себебі...
дұрыс емес, 
себебі...
XIX ғасырдың аяғында қазақ халқын саяси 
жағынан қайта түлету қажет екенін айқын түсінген 
қазақ зиялылары қалыптаса бастады
XX ғасырдың алғашқы ширегін «саяси күрестер 
мен қайта өрлеу дәуірі» деп айтуға әбден болады 
Саяси күрес сахнасына бүкіл қазақ халқы шықты
Алашорда үкіметінің 15 мүшесінің он төрті жоғары 
білімді еді
Әлихан Нұрмұхаметұлы Бөкейхан — Алаш көсемі.
Алашорда үкіметі қырқыншы жылы репрессияға 
ұшырады
ЖАЗЫЛЫМ
8
-тапсырма.  
Мәтінді INSERT оқыту стратегиясы бойынша талда. 
Төмендегі белгілермен әр азат жолды не сөйлемді белгіле. Өз 
ойыңды қорытындылап жаз.
«V»
«-»
«+»
«?»
бұрыннан білемін
менің ойлағаныма 
қайшы, керағар
мен үшін жаңа 
ақпарат
келісе алмаймын, 
білгім келеді
ОҚЫЛЫМ 
АЙТЫЛЫМ
9
-тапсырма. 
Сөйлемдерді оқы. Қай бағандағы тақырып мәтіннің қай 
абзацындағы  оймен сәйкес келетінін айт.
Алашор-
да үкіметінің 
құрамы
қазақ зиялылары-
ның қалыптасу 
кезеңі 
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

9
ЖАЗЫЛЫМ
10
-тапсырма. 
Берілген күрделі сөздердің қазақ және орыс тіліндегі 
нұсқаларын сәйкестендір.
Алаш орда үкіметі
Личность политического деятеля
Кемеңгер адам
Выдающиеся ученый
Саясаткер тұлғасы
Вождь Алаш орды
Биік тағылым
Мудрый человек
Көрнекті ғалым
Огромный урок
Айқын мақсат
Алаш ординская власть
Алаш орда көсемі
Конкретная цель
ТЫҢДАЛЫМ. 
АЙТЫЛЫМ
11
-тапсырма. 
Мәтіннен  не түсінгеніңді айт. Деректер мен мәліметтерді 
қолдан. 15 наурыз, «Қамшы» ақпараттық агенттігі, ас, мұражай-үй, 
37 жыл, 80 жыл, танымал журналист.
ОҚЫЛЫМ.
 
ЖАЗЫЛЫМ
12
-тапсырма. 
Әртүрлі қайнаркөздерден Алашорда үкіметі туралы 
ақпарат тауып оқы.  Алаш қайраткерлері туралы өз ойыңды эссе 
түрінде жаз. 
ЕСТЕ САТА!
ХХ ғасырдың басында «Алашорда» үкіметі құрылды. Оның құрамында 
көрнекті ғалымдар, кемеңгер тұлғалар болды. Олар алдына айқын мақсат 
қойды, «Алаш» автономиясын құрды.
саяси қырғын 
кезеңі
саяси күрес кезеңі
Алаш  көсемдері нің 
қызметі
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

7-тақырып
10
Ағартушы ғалым қазақ тілі грам мати касына, 
әдебиеттануға қатысты қазақша термин жаса-
ды. Мысалы, 
зат есім, сын есім, етістік, есімдік, 
ода ай, стеу, шылау, бастауыш, баян дауыш, 
жай с йлем, €рмалас с йлем, аратпа с з де-
ген сияқты линг вис тикалық атаулардың барша-
сы — Ахмет Байтұрсынұлынікі.
ЖАА СЗДЕР
беделді, айдал, тарихи, 
асйек, саясат, аартушы, 
патша, ныайт
МӘТІНАЛДЫ ЖҰМЫС
АЙТЫЛЫМ
1
-тапсырма. 
Сұрақтарға жауап бер.
1. Ахмет Байтұрсынұлының  аты саған таныс па?
2. Ахмет Байтұрсынұлы қай салада еңбек еткен?
3. Алматыдағы Ахмет Байтұрсынұлы мұражайына барып көрдің бе? 
4. Ахмет Байтұрсынұлы атында тағы қандай нысандар бар?
ЖАЗЫЛЫМ
2
-тапсырма. 
Суретке қара. Ол — кім?  Суретке қарап, сипаттамалық мәтін 
құрап жаз. Мәтінде ауыспалы мағыналы сөздер мен синонимдерді, 
фразеологизмдерді қолдан.
Ахмет 
Байтрсынлы — лт 
стазы 
3-4- 
cабатар
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

11
ЖАЗЫЛЫМ
3
-тапсырма. 
Берілген сөздер мен сөз тіркестерін мағынасына қарай 
сәйкестендіріп, сөйлем құрап жаз.
Ахмет Байтұрсынұлы —
қазақ лингвистикасынан терминдерін 
ұсынды
Алматыда ғалымның
алаш көсемдерінің бірі
Ғалым алғаш рет
араб жазуы негізінде жасады
Ол қазақ әліпбиін
деген атаққа ие болған тұлға
Ол — «Ұлт ұстазы»
мұражай-үйі бар
МӘТІНМЕН ЖҰМЫС
ОҚЫЛЫМ.
 АЙТЫЛЫМ
4
-тапсырма. 
Мәтінді оқы. Мәтіннің стилін анықта. Сөзіңді дәлелде.
Ахмет Байтұрсынұлы 1873 жылы 18 қаңтарда Қостанай облысы «Сартүбек» 
деген жерде дүниеге келген. Әкесі — Байтұрсын Шошақұлы ел арасында бе-
делді, қайратты кісі болған. Табиғатынан аса дарынды туған бала — Ахмет 
1882—1884 жылдары өз бетінше хат танып, содан кейін ауыл мектебінде сау-
ат ашады. 1886—1891 жылдары Торғай қаласындағы екі сыныптық мектепте, 
1891—1895 жылдары Орынбордағы мұғалімдер даярлайтын мектепте оқиды. 
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

7-тақырып
12
1895-1909 жылдары бала оқытады. 1905 жылдан саясатқа араласты. Ол 
жер мәселесі жөнінде патшаның атына хат жазушылардың бірі болады. Пат-
ша өкіметіне наразылығы үшін 1907, 1909 жылдары абақтыға айдалады. 
1910 жылы Орынбор қаласына жер аударылады. 
1909 жылы «Қырық мысал» жи 
на 
ғын шығарады. «Маса» жинағы 
А. Байтұрсынұлының ағартушылық, демок 
раттық, гуманистік идеяларын 
халыққа жеткізеді. 
1913 жылдан 1918 жылға дейін М. Дулатовпен бірге «Қазақ» газетін 
шығарады. Саяси мақалалары үшін  А. Байтұрсынұлы бірнеше рет түрмеге 
жабылады. Патша тақтан түскен соң Ахмет қазақ зиялыларымен, ақсүйек 
тұлғалармен  бірігіп, «Алаш» партиясын құрады. Ғалым ІІ жалпықазақ съезінде 
Оқу-ағарту комиссиясын басқарады. 
Ахмет Байтұрсынұлы 1929-1937 жылдары екі рет саяси репрессияға ілігіп,  
1938 жылы жазықсыз атылды.
ЖАЗЫЛЫМ
5
-тапсырма. 
Сөздіктердің көмегімен мәтіндегі таныс емес сөздер мен сөз 
тіркестерінің мағынасын анықтап жаз.
ЖАЗЫЛЫМ
6
-тапсырма. 
Мәтін мазмұнына сүйеніп, Ахмет Байтұрсынұлының түйінде-
месін жаз.
АЙТЫЛЫМ
7
-тапсырма. 
Мәтін мазмұны бойынша парталас досың екеуің диалог 
құрыңдар. Диалогте термин сөздер мен деректерді, демеулік шылау-
ларды дұрыс  қолданыңдар.
МӘТІНСОҢЫ ЖҰМЫС
ЖАЗЫЛЫМ.
 
АЙТЫЛЫМ
8
-тапсырма. 
Ахмет Байтұрсынұлының білімге, ғылымға қатысты  еңбектері 
туралы қайнаркөздерден ақпарат тап. «Ұлт ұстазы» тақырыбында эссе  
жаз.
ТЫҢДАЛЫМ.
 
ЖАЗЫЛЫМ
9
-тапсырма. 
Мәтінді тыңда. А. Байтұрсынұлы мұражайына қатысты ақпа-
ратты айт.
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

13
ОҚЫЛЫМ. 
ЖАЗЫЛЫМ
10
-тапсырма. 
Әртүрлі қайнаркөз-
дердегі ақпараттарды пай-
даланып, «А.Байтұрсынұлы 
атындағы нысандар» тақы-
рыбында постер құра. 
Жұмысыңды таныстыр. Онда 
сәлемдесуге, танысуға, өтініш 
айтуға байланысты этикет 
сөздерді қолдан.
ЖАЗЫЛЫМ
11
-тапсырма. 
«Шығу парағын» 
пайдаланып, төмендегі сұрақ-
тарға жазбаша жауап бер.
1. Бүгін не үйрендің?
2. Сабақ бойынша қандай 
сұрақтарың бар?
3. Келесі сабақта қандай 
мәселелерге баса назар аудару 
керек?
ОЙТАРАЗЫ
ЕСТЕ САТА!
Табиғатынан аса дарынды бала — Ахмет 1882-1884 жылдары өз бетінше 
хат танып, содан кейін ауыл мектебінен де сауат ашады. Орынбордағы 
мұғалімдер даярлайтын мектепте оқиды. Алаш көсемдерінің бірі болды. 
Бірнеше рет түрмеге қамалды. Ағартушы қайраткер тіл білімі, әдебиеттану 
ғылымдарын қалыптастырды. 
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

7-тақырып
14
Махамбет теміслы
5-6- 
cабатар
ЖАА СЗДЕР
олбасшы, рухани к семі, 
к теріліс, жебе
МӘТІНАЛДЫ ЖҰМЫС
АЙТЫЛЫМ
1
-тапсырма. 
Сұрақтар бойынша ой бөлісіңдер.
1. Сенің ойыңша, халық қандай жағдайда көтеріліске шығады?
2. Көтеріліске шыққандар үшін жазаның қандай түрлері бар?
3. Осы сабақтың тақырыбы саған қандай ой салады?
АЙТЫЛЫМ
2
-тапсырма. 
Суретке қара. Бұл кісілер — кімдер? Олардың сабақ 
тақырыбына қандай қатысы болуы мүмкін?
Махамбет Өтемісұлы
Исатай Тайманұлы
Жәңгір хан
ЖАЗЫЛЫМ
3
-тапсырма. 
Әртүрлі қайнаркөздерден Махамбеттің Исатаймен достығы 
туралы жазылған мәліметтерді жина. Олардың біреуі туралы өз 
ойыңды кеңірек айт.
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

15
ТЫҢДАЛЫМ.
 
ОҚЫЛЫМ.
 
АЙТЫЛЫМ
4
-тапсырма.  
Мәтінді тыңда. Оқы. Мәтіннің стилін анықта. Сөзіңді дәлелде.
Мен — мен едім, мен едім! 
Мен Нарында жүргенде 
ЕŒіреген ер едім. 
Исатайдың барында 
Екі тарлан б†рі едім. 
Қай қазақтан кем едім? 
Бір қазақпен тең едім. 
Өздеріңдей хандардың, 
арны жуан билердіŒ 
Басын кессем деп едім!
 
Еділдің бойы 
ен то‡ай 
Ел қондырсам деп едім. 
Жағалай жатқан сол елге 
Мал толтырсам деп едім. 
Мен — мен едім, мен едім! 
Мен Нарында жүргенде 
Еңіреген ер едім. 
Исатайдың барында 
Екі тарлан б†рі едім. 
Ерегіскен дұшпанға 
Қызыл 
сырлы жебе едім. 
Жақсыларға еп едім, 
Жамандарға көп едім. 
Хан баласы — ақсүйек, 
Ежелден табан аңдысқан 
Ата дұшпан сен едің, 
Ата жауың мен едім. 
Ежелгі дұшпан ел болмас, 
Етектен кесіп жең болмас! 
М. теміслынан
ЖАЗЫЛЫМ.
 
АЙТЫЛЫМ
5
-тапсырма. 
Мәтін бойынша қою қаріппен жазылған сөздермен сөздік 
жұмысын жаса. Жаңа сөздерді қатыстырып сөйлем құрап айт.
МӘТІНМЕН ЖҰМЫС
ЖАЗЫЛЫМ
6
-тапсырма. 
Мәтін мазмұны бойынша жоспар құр. Әр абзацтағы тірек 
сөздерді анықта.
АЙТЫЛЫМ
7
-тапсырма. 
Жұптық жұмыс. Мәтін бойынша бір-біріңе сұрақ қойыңдар. 
Сұрақта жаңа сөздерді қолданыңдар.
ЖАЗЫЛЫМ
8
-тапсырма. 
Өлең мазмұнына сүйеніп, оның авторы — Махамбет 
Өтемісұлына мінездеме жаз. 
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

7-тақырып
16
ЖАЗЫЛЫМ
11
-тапсырма. 
«Менің сабақтан кейінгі әсерім» кестесін толтырыңдар.
Қандай ой пайда болды?
Не сезіндім?
Не ұнады?
ОЙТАРАЗЫ
ЕСТЕ САТА!
Махамбет көтірілістен кейін өте жігерлі, рухы күшті «Мен едім» деген 
толғауын шығарды. Ол ақсүйектерге, ел билеген «қарны жуан» билерге 
қарсы шықты. Исатай бастаған үлкен көтерілістің тарихы Махамбет өлеңдері 
арқылы бізге жетті.
ЖАЗЫЛЫМ
9
-тапсырма. 
Төменде берілген тірек сөздерді қолданып, батырлар 
арасындағы достық туралы эссе  жаз.
Тірек сздер: батыр, сарбаз, қол бас шы жебе,  көте ріліс,  ұлт-азат тық қоз ға  лыс, қатысу 
және т.б.
ОҚЫЛЫМ.
 
АЙТЫЛЫМ
10
-тапсырма. 
Егер саған Махам бет туралы фильм түсіру бақы ты бұйырса, 
қандай фильм түсірер едің? Болашақ фильмің нің идеясын, жанрын 
ойлан, айт.
МӘТІНСОҢЫ ЖҰМЫС
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

17
МӘТІНАЛДЫ ЖҰМЫС
АЙТЫЛЫМ
1
-тапсырма. 
Сұрақтарға жауап бер.
1.  Қандай қазақ жазушыларын білесің?
2.  «Халық жазушысы» деген — қандай атақ?
3.  Тарихи тақырыптағы қандай шығармаларды оқыдың?
7-8-
cабатар
Тәкен лімлов — 
шебер жазушы
ЖАА СЗДЕР
таныл, ішкі, сырты, 
брмалаушылы
ЖАЗЫЛЫМ
2
-тапсырма. 
Суретке қара. Бүгінгі сабақтың тақырыбына ескерткіштің 
қандай қатысы болуы мүмкін? Өз болжамыңды айт.
АЙТЫЛЫМ
3
-тапсырма. 
Әртүрлі қайнаркөздерден қазақ әдебиетіндегі тарихи тұлғалар 
жайлы жазылған шығармалар туралы ақпарат жина. Олардың біреуі 
туралы кеңірек айт.