Факультеті: География және табиғатты пайдалану
жүктеу/скачать 0,52 Mb.
|
Ахмет Айтолкын СРС 2ФГМ
| Пиреней түбегі. Облыс екі бассейн Жерорта теңізі мен Атлант мұхитының ықпалында. Оның негізін кристалдық жыныстарын түзілген, және солтүстігі мен оңтүстігі альпілік қатпарлы белдеулерінің тау ғимаратымен көмкерілген, пенепленденген Мессета массиві құрайды.
Мессетаның солтүстік жартысында биіктігі 600-800м. Ескі Кастилия үстірті жатыр. Оның беті калий тұзының қоры бар көл Лагуна шөгіндінің қабатымен жабылған. Мессетаның оңтүстік жартысында анағұрлым аласа (500м) Жаңа Кастилия үстірті жатыр, ол кей жерлерде ғана жас тұнба шөгінділердің қабатымен жабылған кристалдық жыныстардан тұрады. Пиреней тауларын Жерорта теңіз алқабы мен Орта Европаның аралығындағы маңызды физгеографиялық шекара қызметін атқарып, Европада Альпіден кейін екінші орын алады. Пиреней таулары әлдеқайда аз тілімденген, таулардың кристалдық жыныстардан құралған орта бөлігі анағұрлым биіктеу келіп шеткі бөліктері кристалдық жыныстардан емес әктастар мен борпылдақ жыныстардан құралған. Батыста Пиреней Кантабр тауларымен түйісіп жатады, оның шығыс бөлігі – Бискай таулары орографиялық, тектоникалық және геологиялық жағынан Пиренейдің жалғасы болып табылады. Кантабр тауының батыс бөлігі неғұрлым көне жыныстардан құралған. Пиреней түбегінің оңтүстік тау жүйесі өзінің геологиялық құрылысы мен құрылымы жағынан Альпі тауларына өте жақын бұған Андалузия таулары, немесе Бет Кордильера таулары жатады. Оңтүстік батыста Мессета мен Андалузия тауларының аралығында Андалузия ойпаты жатыр. Ойпат Атлант мұхиты шығанағының (Кади шығанағы) орнында оны іргелес таулардан келген үйінділермен толтыруы нәтижесінде пайда болған өңір болып саналады. Пиреней түбегі пайдалы қазбаларға бай, әсіресе металл рудаларының қоры, олардың кен орындары, Мессетаның ежелгі кристалдық негізінің шығып жатқан жері мен немесе қатпарлы тау вулкандық жыныстарымен байланысты. Мессетаның солтүстік батыс шетінде каледон мен протерозой гранит интрузиясында қалайы, вольфрам мен уран рудалары бар. Түбектің оңтүстік батысында қатпарлы герцин циклінің интрузивтік жыныстарда түзілген мыс пириттерінің өте бай қоры бар. Пиреней түбегіне өте терең ішкі аудандарының климатының айқын айырмашылықтары тән және ол Жерорта теңіздің климат облысына түгелдей тек шартты түрде ғана жатқызылуы мүмкін.Қиыр солтүстік батыста климат жұмсақ және ылғалды, жыл бойына температура шамалы ауытқып, жауын-шашын мол түседі. Атлантика жақтан үнемі соғып тұратын жел, негізінен қыста мол ылғал әкеледі. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 1000мм-ден 2000мм-ге жетеді. Жаздың орташа температурасы +17С. Түбектің ішкі бөліктерінде Ескі және Жаңа Кастилия үстірттері мен Арагон жазығында континенттік ауаның ықпалы байқалады. Оларда жауын-шашын мөлшері 500мм-ден аспайды, маусымдар бойынша температураның күрт ауытқуы тән келеді. Түбектің батыс және оңтүстік шеттерінің климаты нағыз Жерорта теңіздік, қысы жұмсақ әрі ылғалды, жазы ыстық әрі құрғақ келеді. Ең суық айының орташа температурасы +10С, қар жылына 2-3күннен артық жатпайды. Жазы қоңыржай ыстық, айлық орташа температурасы +23 +24С. Андалуз ойпатында ең суық айдың орташа температурасы +12+13С. Пиреней түбегінің ландшафт құрушы факторларына Пиреней тау жотасының орографиялық барьері, Атлант ауа ағымының басымдылығы жатады. Аймақтың табиғат кешендерінің басты ерекшеліктері: оның морфоқұрылымының айқын көрінісі, Жерортатеңіздік гидротермикалық режим ерекшеліктері және биотасы. Ландшафттары - субтропикалық мәңгі жасыл ормандар мен ксерофильді бұталы өсімдіктері - құрғақ өңірде мәңгі жасыл бұталы типті маквис және гарриги түріне ауысып отырады. Топырақ жамылғысы орманның қоңыр-сұр топырағынан кәдімгі қоңыр және сұр-қоңыр топырақтан шөлейттің сұрғылт топырақтарына ауысады. Пиреней түбегі екі физико-географиялық провинцияға бөлінеді: ылғалды солтүстік-батыс және құрғақ орталық-оңтүстік. Біріншісі Пиреней, Галисий, Португал; ал екіншісі – Орталық-Месета, Солтүстік-шығыс-орташа биіктік, Андалузия және Ойпатты-Андалузия аудандарына бөлінеді. Орман түзілімдері түбек аумағының шамамен 10% құрайды, ксерофитті бұталар - 35%. Фауна негізінен кеміргіштер, жәндіктер және құстармен ұсынылған. Ірі жабайы аңдар (қоңыр аю, түлкі және қасқыр) орман түзілімдері мен макуаларына тән. Бақтар мен егістік жерлер Испанияда 12%, Португалияда 65% алып жатыр. Зәйтүн, қара бидай, арпа және картоп 2000 м биіктікке дейін өсіріледі.Үлкен аумақтарды жыныс түзілімдері, эрозиялық рельеф және субальпілік шалғындар алып жатыр. Мал шаруашылығы жақсы дамыған. Түбекте 40 миллионға жуық ұсақ күйіс қайыратын мал мен шошқа бар. Дүкендерді ұстау ірі қара малға тән. Аумақтың 6% -на жуығын су қоймалары, инженерлік құрылыстар, ауылдар, коммуникация алады. Пейзаждарға қысым айтарлықтай. Мұнда 48 миллион тұрғын, жыл сайын басқа елдерден келетін 40 миллионға жуық турист тұрады. Халық негізінен аңғарларда, орта биіктік жазықтар мен ойпаттарда шоғырланған. Халық теңіз өнімдерін кеңінен пайдаланады. Жақсы суланған (жылына 700 мм-ден астам) Андалусия мен Португалия ойпаттарында ауылшаруашылығы суарусыз жүзеге асырылады. Атлантикадан келетін ауаның салыстырмалы ылғалдылығы жоғары. Алайда жазда температура өте жоғары көтеріледі (абсолюттік максимум 52°C, Еуропадағы ең жоғары). Ойпаттардың бүкіл аумағы дерлік бақтар мен егістіктер үшін өңделеді. Жоғары температура мен салыстырмалы түрде жоғары ылғалдылық, сондай-ақ ұрықтандыру дақылдардың тез өсуіне ықпал етеді.
жүктеу/скачать 0,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|