Ғазали ғибыраттары (Еркiн пайымдаулар)

Қажеттөбе десе – дегендей екен. Анкара алақаныңда. Аңғар-аңғардың ортасындағы оймауыт пен шағын шоқыларға орналасқан қаланың ұшына көз жетпейді. Ататүріктің мавзолейі, үкімет үйі, телемұнара, әскери қалашықтар, соның ішінде ең ұшына ту тігілген Ескіқала төбесі назарымызды ерекше аударды. Басына бір шығар ма еді... Бір сүйсіне назар аударарлығы, университет ғимаратындағы еркіндік. Өренжілер өзі-өзі емін-еркін сезінеді. Есіктерінде де, ректор орналасқан қабатта да қабағы түксиіп, жекіп сөйлейтін, атысуға дайын тұрған күзетшілер жоқ. Қарағандыдағы бір университеттің реторына кіру үшін үш жерде тексеруден өтеді екенсің. Ол қандай жау өтіндегі «қаһарман ректор» екенін кім білсін. Сонда одан көрі жоғарылау университеттерге қауіпсіздік комитетінің қабылдауына барудан да қиын шығар. Қажеттөбені қарауылдай жүріп Бекарыс екеуміз Түркияның елұранының сөзі мен нотасы жазылған ескерткіш алаңына тап болдық. Түрік тақиясын киген адамның мүсіні қойылыпты. Қасында мешіт пен ескі үй тұр, мұражай екені анық. Сөйтсек, Меһмед Акиф Ерсой Түркияның елұранын, «Истиһлал маршын» – «Азаттық шеруін» осы үйде тұрған кезінде жазып, сенат мәжілісінде түзетіп, сол арада мінбеден оқыпты.. Асқан оқымысты. Софылық ойлау жүйесіндегі ақын екен (кейін «Сафаһат» атты жинағын сатып алдым). Мұражайын көріп шықтық. Әнұранның мәтінің көшірмесі аулаға ілініпті. Түріктердің тағдырына қатысымызды сезіндірген есте қаларлық кездейсоқ оқиға болды. Біздің әнұранға да ескерткіш қойылар кез туар. Бұл – жай ескерткіш емес, азаттыққа, түрік рухына қойылған ескерткіш.

Мені таңдандырғаны, фоэде университеттерде оқитын әр ел мен ұлт студенттері өз елінің көрмелерін қойыпты. Әрине, студентердің өзімен ала келген бұйымдары. Қазақтар Елбасының екі кітабын ғана қойыпты. Жұпыны деуге де келмейді. Оған қарағанда монғолдардың көрмесі қомақты. Этнографиялық бұйым басым. Сөйлесе келсем, әлгі «монғолдардың» бәрі баянөлгейлік қазақтар. Анадайдан түлкі тымақ, бұшпақ бөрік, оқалы шапан киген, қолында домбырасы бар ақсары жігіт көзіме шалына кетті. Жыраулардың жыры, қобыздың күйі, Жанар Айжанның халық әуендері бірінен кейін бірі баурап барады. Шүйіркелесе кеттім... Бір кезде сөз арасында «Оуа» деп қалды. «Үй, сен ноғаймысың? Қобаннан келдің бе, Дағыстаннан келдің бе? Иса Қапайды білесің бе?», – деп бастырмалата жөнелдім. «Ой, аға біз осыдан жүз елу жыл бұрын Түркияға ауып келген ноғаймыз. Осында оқимын. Тіліміз де, дініміз де орынында, домбыраны да, жырауларды да ұмытқамыз жоқ. Әкелеріміз ноғайлының жырын жатқа айтады. Қазақтардың халық әнін «ноғайлының әні» деп сүйіп тыңдаймыз», – деп домбыраны қағып-қағып жіберді. Фоэнің іші қазақ әнімен жаңғырықты. Ноғайлардың санын толтырып мен отырдым. Ресейдің ұлы саясатынан сескенген ноғайлардан өнерпаздардың келмегеніне өкініп жүрген Дүйсекеңнің назарын аударғым келіп еді, ол кісі ресми қабылдаудан юосай алмады. Әлгі ұлдың тектілігіне, ноғайларға қатты ризалықпен концерт залына кірдім. Кірмеске болмайды. Шіркін, мына ноғай азаматын қолдап жіберсе... Концерт ерекше өтті. Бұл күнгі татарлардың биі ес тандырды. Қырымшақтардың биі қысқарып кетіпті. Қазақтар мен қырғыздар да қошаметке бөленді. «Бақшасарайдағы» гарем биін қайталап көре алмадым. Ноғай азаматын да Дүйсекеңе таныстыра алмадым. Бекарыстан көз жазып қап, адасыңқырап барып үйіріме қосылдым.

Енді артистерге ере бермей, тізгінімізді түзеп, қаламен таныспасам болмас.

Теледидар демекші, сол күні таңертеңгі наурыз хабары Қазақстанмен, оның ішінде Роза Рымбаеваның «Науырыз» туралы әнімен ашылды. Біздің кездесулерімізді де берді. Дүйсекең қабылдаудан асығып кетіп еді. Біз қонақ үйге келсек Мәдениет министрі екеуі теледидардан тікелей эфир арқылы сұхбат өткізіп отыр екен. Анкараның кептелісіне бөгелмей хабарға үлгеріпті. Көңіліміз көтеріліп қалды. Әсіресе, қонақүйдің қызметкерлерінің қабағы жазылып сала берді.