§2. Алдаушының іс-әрекетін білесіз бе?

Психологияда алдауды қоғамдық-психологиялық феноменге жатқызады. Неліктен? Себебі табиғатынан адам мейірімді, адамгершілігі мол тіршілік иесі болуы тиіс.

Бұл бөлім қазіргі 21 ғасыр қоғамында өзекті мәселе болып отырған алдап-арбау жайлы болады. Яғни бір сөзбен айтқанда "манипуляция". Бұл сөз қазақ тіліне жат болғандықтан, "манипулятор" сөзін "арбаушы" деп алайық.

Манипуляция жасайтын адамдар арнайы дайындық, біліммен сусындайды. Ал кейбірі оқу-білімсіз-ақ керемет өтірікші бола алады. Қалай болған күнде де, мұндай адамдардың негізгі қулықтары қандай? Сол жайлы айтып өтейік.

1. 
   Олар сізді мадақтап, жағымпазданады. Дегеніне жету үшін арбаушы сізді мақтаудан бастайды. Сіз босаңсып, мәз болып отырғанда олар не қалайтынын сізге айтып, бірнәрсе істеуіңізді сұрайды. Мақтау сөз айтқаннан кейін ол адамға "жоқ" деу сіз үшін өте қиын көрінеді. Неге? Себебі сіз оған "жоқ" деп, оның көңілін қалдырып, сіз жайлы "жақсы, түзу ойын" бұзғыңыз келмейді. Бұл – арбаушының ойы. Бірақ сіз оның жетегінде кетпеуіңіз керек. Яғни мақтау сөзіне тұрмайтыныңызды айтып, бұйымтайына нық "жоқ" деп жауап беруіңіз керек.
   
2. 
   Қызғанышқа итермелейді "Бұл жай көңіл аулаушылық қана!", "ол бар болғаны маған сусын алып берді!" немесе "үйге жеткізіп салды" сынды сөздер ер адамның санасына қонымсыз. Олар оны "жай ғана", немесе "бар болғаны" деп қабылдай алмайды.
   

Сіз басқа ер адамды сол аумаққа, яғни өзіңізге жақындатасыз ба, жоқ па, өз еркіңізде солай емес пе? Негізінде, әйел заты мұндай әрекетке жиірек қасақана барады. Яғни, сүйікті жарын қызғандыру үшін. Бұл да манипуляцияға жататын ұмытпаңыз.

Қызғаныш – табиғаттан мінезбен бірге дарыған қасиет. Ол бірінде қатты болса, басқасында әлсіздеу. Яғни бір адамдар жоқ жерден қызғанып, қызбалап, себепсіз де ашуға берілетін болса, басқа адамдар қызғанса да, өзін билей алып, сүйіктісін ренжітпеуді жөн көреді.

3. 
   Таңдаусыз таңдау. Бұл дегеніміз – сізге бір таңдау жасау үшін екі нұсқа ұсынылады, оның бірі мүмкін емес болса, екіншісі ұсынушының өзіне тиімді. Немесе екі нұсқа да ұсынушыға тиімді болып келеді. Бұл қулықты маркетингте, саудада қолданады.
   

4. 
   Аяқталмаған әрекет. Бұл орайда барлық фундамент адамның әуестігіне құрылады. Яғни арбаушы сіздің назарыңызды аяқталмаған сөзге немесе әрекетке аударады. Бұл әдісті түсіндіру үшін телесериалды мысалға келтіруге болады. Мысалы, әдетте, белгілі біл бөлім ең қызық жерінде аяқталады. Сол себепті сіз келесі бөлімді асыға күтесіз. Арбаушы да өз мақсатымен осы әдісті пайдаланады.
   
5. 
   Жоққа шығару. Арбаушы сіздің назарыңызды өзіне аударып, өзіне қажетті ақпаратты айтып, одан бірден бас тартады. Яғни бір нәрсе айтып, «әй, ештеңе емес», «ештеңе, ұмыт» немесе «менің айтайын дегенім бұл емес», «сен дұрыс түсінбедің» деп, оны айтқысы келетін нәрсені сіздің өзіңіз сұрап алу үшін осы сөздерді пайдаланады. Нәтижесінде ол «сіздің талабыңызбен» өзінің айтайын дегенін сөз ете бастайды.