Зерттеудің нормалары мен идеалдарының құрылымы: түсіндіру мен сипаттау идеалы мен нормасы

Ғылым адамзат қоғамының ерте дәуірінен, адам баласының танымдық және өндірістік қажеттілігінің арасы ажырамай тұрған кезеңнен бастау алады. Ежелгі Шығыста болашақ ғылымға негіз болған білімнің алғашқы нышандары қалыптасты.

Ғылымның “өсу нүктесі” оның ішкі даму логикасы мен қазіргі замандағы адамзат қоғамының көпқырлы әлеуметтік қажеттілігінің ұштасуына байланысты. 20- шы ғасырдың басында жаратылыстану ғылымында алдыңғы қатарға биология шықты.

20 – ғасырда ғылымның даму қарқыны оның түрлі салаларының ұштасып, қазіргі кезеңнің кешенді, ірі мәселелерін жаңа бағдарды шешуге бағытталған мәселелерде ерекше байқалды. 3 – мыңжылдықтағы ғылымның дамуының басым бағыты біздің бүкіл әлемді, оның ішінде, адамның ішкі әлемін жан-жақты, түтас қалыптастыру болмақ.

Ғылымның өз заңдарын ашуға бағытталған қызметі – түсіндіру мен болжау болып табылады. Ғылым деректен басталып, дерекпен аяқталады, бірақ бұл екі дерек бір нәрсе емес, бастапқы дерек – теориялық мазмұнмен “қиындатылмаған”, ал қорытындылаушы дерек – тәжірибеден туған теориялық тұжырымдардың жемісі ( заңдардың ашылуы) болып табылады.

Ғылымның белгілі бір саласында дәстүрлі зерттеулер жүргізумен қатар, пәнаралық, кешенді зерттеулер жүргізу қазіргі ғылымның ерекше даму бағыты болып табылады. Ғылымды іргелі және қолданбалы деп бөлу дәстүрі қалыптасқан.

ҒЫЛЫМНЫҢ ИДЕАЛДАРЫ МЕН НОРМАЛАРЫ - ғылыми қызметтің құндылықтары, оның мақсаттары мен оларға жету жолдары туралы идеяларды білдіретін реттеуші идеялар мен принциптер. Тиісінше, ғылымның қызмет етуінің екі жағы - танымдық қызмет ретінде және әлеуметтік институт ретінде ажыратылады: а) ғылыми білімнің әр түрлі нысандарында объектіні көбейту процесін реттейтін когнитивті идеалдар мен нормалар; б) ғылымның рөлін және оның қоғамдық өмір үшін құндылығын тарихи дамудың белгілі бір кезеңінде бекітетін, зерттеушілердің қарым-қатынас процесін, ғылыми қауымдастықтар мен мекемелердің бір-бірімен және бүкіл қоғаммен байланысын және т.б. Когнитивті идеалдар мен нормалар келесі негізгі формаларда жүзеге асырылады: идеалдар мен нормалар 1) түсініктемелер мен сипаттамалар, 2) білімнің дәлелділігі мен дұрыстығы, 3) білімді құру және ұйымдастыру. Олар жиынтықта белгілі бір типтегі объектілердің дамуын қамтамасыз ететін зерттеу қызметі әдісінің өзіндік схемасын құрайды. Әр ғылымға тән танымдық идеалдар мен нормалар негізінде оның объектілерін эмпирикалық және теориялық зерттеудің нақты әдістері қалыптасады. Ғылымның идеалдары мен нормалары тарихи дамиды. Мазмұны бойынша өзара байланысты үш мағыналық деңгейлерді ажыратуға болады: 1) ғылыми рационалдылықтың жалпы сипаттамалары, 2) олардың әр түрлі тарихи ғылым түрлерінде түрленуі, 3) оларды белгілі бір ғылыми пән объектілерінің ерекшеліктеріне байланысты конкретизациялау.