7«таза идеяның» нақты затқа айналуында бсты рөлді Жаратушы – Құдай атқарады. Объективті идеалистерге керісінше, субъективті идеалистер (Беркл, Юм, т.б.) пікірінше: жеке адамның сапасынан тыс материя да, рух та жоқ. 1Барлық білім, құбылыс – танушы субъектінің (адамның) санасында орын алған; 2Идеялар адам ақылында тіршілік етеді; 3Материалды заттардың образдары (идеялары) да тек адамның ақылында болады. Идеализмнің әлсіз жақтары «таза идеялардың» бар екендігіне және олардың нақты заттарға айналуына (материя мен идеялардың пайда болу механизмі туралы) қисынды (логикалық) түсіндірмесінің болмауы. Философиядағы негізгі полярлы бәсекелес бағыттар – материализм, идеализммен қатар, аралық (комформистік) ағымдар (дуализм, деизм) да бар. Деизм жақтаушылары (негізінен VIII ғасырдағы француз ағартушылары) Құдайдың бар екенін мойындағанмен дүниені жаратқаны болмаса жаратушы Құдай одан кейінгі дүние дамуына, адамдар әрекеті мен тағдырына қатыспайды деп түсінетін философиялық бағыт. Яғни, адамгершілік символы ретінде ғана болмаса, ешбір «билігі», «құзыры» жоқ Құдайды мойындау. Сонымен қатар деистер материяны жанды деп есептейді және материя мен рухты (сананы) қарсы қоймайды.
