Физиология (гректің physis – табиғат, logos – ілім)
Гормондардың жіктелуі, қасиеттері, түрлері, әсер ету механизмі және физиологиялық функциялары
жүктеу/скачать 0,71 Mb.
|
физиология
| Гормондардың жіктелуі, қасиеттері, түрлері, әсер ету механизмі және физиологиялық функциялары.
Гормондар-гормоналды сигналдың ерекшелігі мен күшін анықтайтын эндокриндік контурдың орталық буындары. Гормондарға тән қасиеттер: 1) әсер ету ерекшелігі – әрбір гормон белгілі бір органдарға (жасушалар-"нысаналар") және функцияларға ерекше өзгерістер туғызып әсер етеді; 2) биологиялық белсенділіктің жоғары болуы; 3) ара қашықта әсер ету – оларды өндірген мүшеге емес, эндокриндік бездерден алыс орналасқан органдар мен тіндерге әсер етеді; 4) жасушалардың мембраналары және капиллярлардың эндотелийлері арқылы жоғары өткізгіштік қабілетін қамтамасыз ететін гормон молекуласының шағын өлшемді болуы; 5)Тіндер әсерінен тез жойылуы, сондықтан қандағы гормондардың жеткілікті мөлшерін ұстап тұру үшін оларды үнемі бөлу қажет; 6) көпшілігінің түрлік ерекшелігі жоқ, сондықтан клиникада ірі қара мал мен шошқалардың эндокриндік бездерінен алынған гормоналдық препараттар қолданылуы мүмкін.; 7) жасушалар мен олардың құрылымдарында болып жатқан процестерге ғана әсер етеді. Гормондардың химиялық табиғаты бойынша жіктелуі: Ақуыз гормондары: Пептидті: адренокортикотропты гормон (АКТГ), соматотропты (СТГ), меланоцитостимулдаушы, инсулин, пролактин, глюкагон, паратгормон, кальцитонин; Протеидтіі (гликопротеидтер): тиреотропты( ТТГ), тиреоглобулин, фолликулостимулдаушы (ФСГ), лютеиндаушы (ЛГ); Олигопептидтер: гипоталамус және асқазан-ішек жолдары гормондары. Стероидты гормондар: кортикостерон, кортизол, альдостерон, тестостерон, бүйрек үсті бездерінің қабығымен және жыныс бездерімен секрецияланатын D витаминінің стеролдары және т.б. Гормондардың бұл тобына арахидон қышқылы және оның туындылары — простагландиндер, простациклиндер, тромбоксандар, лейкотриендер жатады. Аминқышқылдарының непептидтік туындылары — тирозин немесе триптофан аминқышқылдарынан түзілетін гормондар. Тирозин туындысына бүйрек үсті безінің ми қабатында синтезделген адреналин мен норадреналин және қалқанша безінің гормондары жатады. Триптофанның туындыларына мелатонин — эпифиз гормоны жатады. Гормондардың реттеушілік әсерінің негізгі түрлері (басқару тәсілдері) Метаболикалық - ең бастысы, барлық басқа әсерлердің негізін құрайды. Бұл гормондардың әсері тіндерде зат алмасуды өзгертеді. Ол үш негізгі гормоналдық әсер есебінен жүреді: жасушаның мембраналары мен органоидтар өткізгіштігінің өзгеруі; жасушадағы ферменттер белсенділігінің өзгеруі; жасуша ядросының генетикалық аппаратына әсері. Морфогенетикалық - гормондардың ағзаның өсуі мен дамуына әсері. Бұл процестер жасушалардың генетикалық аппаратының өзгеруі және зат алмасу есебінен жүзеге асырылады. Соматотропиннің дененің және ішкі ағзалардың дамуына, жыныстық гормондардың — екінші жыныстық белгілердің дамуына әсері мысал бола алады. Бейімделу әсері-белгілі бір жағдайда ағзаның қажеттіліктеріне алмасу қарқындылығын бейімдеу. Әсіресе, бұл бүйрек үсті безінің, гипофиздің, қалқанша безінің гормондарына тән. Бұл гормондар жасушалардың қызметі үшін қажетті жағдайлар жасау арқылы әрбір нақты жағдайда зат алмасудың оңтайлы қарқындылығын қамтамасыз етеді. Кинетикалық (іске қосу) әсері олар қандай да бір реттелетін функцияны іске қосады. Мысалы, окситоцин жатыр бұлшық етінің қысқаруын тудырады, адреналин бауырдағы гликогеннің ыдырауын және глюкозаның қанға шығуын бастайды. Коррекциялаушы - олар онсыз реттелуі мүмкін ағзалар мен тіндердің функциясының қарқындылығын өзгертеді. Мысалы, гемодинамика жүйке механизмдерімен жақсы реттеледі, бірақ гормондар (адреналин, тироксин және т.б.) жүйке әсерін күшейтеді және ұзартады. Реактивті - олар тіндердің сол гормонның, басқа гормондардың немесе жүйке жүйесінің медиаторларының әсеріне реактивтілігін өзгерте алады. Мысалы, фолликулин прогестеронның жатырдың шырышты қабығына әсерін күшейтеді, кальций реттейтін гормондар нефронның дистальды бөлімдерінің вазопрессиннің әсеріне сезімталдығын төмендетеді. жүктеу/скачать 0,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|