Физиология (гректің physis – табиғат, logos – ілім)
Гипоталамды – гипофизарлы – бүйрек үсті жүйесі
жүктеу/скачать 0,71 Mb.
|
физиология
- Бұл бет үшін навигация:
- Эндокриндік бездерді реттеудегі кері байланыс принципі.
| Гипоталамды – гипофизарлы – бүйрек үсті жүйесі.
Бұл жүйеге гипоталамустың, гипофиздің бүйрек үсті қыртысының гормондары қатысады. Осы жүйенің көмегімен стресстік жағдайларды реттейді. Сонымен бірге, олар гомеостазға қатысады; сыртқы орта факторларының зиянды әсерлерінен қорғайды;жыныстық дамуды реттейді. Жүйенің реттелуі аденогипофиз бен нейрогипоздың қызметтерінің арқасында жүзеге асады. Механизмі: тікелей, кері байланыс арқылы жүреді. Тікелей- гипоталамустан басталады, гипофизге барады. Содан кейін бүйрек үсті безге барады. Кері байланыс- глюкокортикоидтар АКТГ өндіруін қадағалайды. Гипофизбен гипоталамустың арасындағы жүйкелік-гуморальдық байланыстардың екеуінің де қызметін атқарады. Гипоталамуста түзетін гормондар прогормон болып табылады, олар гипофиздің артқы бөлігінде гормонға дейін жетіліп барып, әсер етеді. Қазіргі уақытта эндокриндік бездердің секрециялық қызметіне орталық жүйкенің барлық бөлімдерінің әсері бар. Бүйрек үсті бездің милы қабатынан гипофиздің артқы бөлімінің қызметіне секрециялық жүйке әсері бар. Бүйрек үсті бездердің милы затының симпатикалық инжүйкеациясы зерттелген екен. Бұл жүйкені қоздырса, адреналин мен норадреналиннің шығарылуы күшейеді. Егер жүйкені кесіп тастаса сөлініс тоқтайды. Гипоталамустың гормондары: статин, либерин. Гипофиздің гормондары самототропин. Гипофиздың бірнеше бөліктері бар: аденогипофиз, меланогипофиз, нейрогипофиз. Гипоталамус-гипофиз жүйесінде нейронды реттейтін пептидтер тобы табылды. Мысалы: эндрофин. Гипоталамус жүйке жүйесінің әсерін басқа бездерге гипофиз арқылы таралады. Эндокриндік бездерді реттеудегі кері байланыс принципі. Орыс ғалымы М. М. Завадовский эндокриндік бездердің қызметін реттеудегі заңдылықтарды зерттей отырып, 1933 жылы алғаш рет "қосу-минус өзара арақатынас" принципін қалыптастырды, ол кейін «кері байланыс принципі» атауын алады. Кері байланыс дегеніміз бұл жүйе қызметінің соңғы өнімі (мысалы, гормон, нейротрансмиттер және басқа заттар) жүйенің соңғы өнімінің (гормонның) мөлшерін немесе белсенділігін өзгертуге бағытталған жүйені құрайтын компоненттердің функциясын түрлендіретін немесе түрін өзгертетін жүйе. Бүкіл ағзаның тіршілік әрекеті нейроэндокринді-иммундық жүйенің бақылауындағы көптеген өзін-өзі реттейтін жүйелердің (бөліп шығару, жүрек-қан тамырлары, ас қорыту, тыныс алу және т. б.) қызмет етуінің салдары болып табылады. Жоғарыда аталғандардың барлығы, осылайша, белгілі бір дәрежеде тәуелділік пен "бағыныштық"болып табылатын өзін-өзі реттейтін әртүрлі жүйелердің кешенін білдіреді. Жүйенің соңғы нәтижесі немесе белсенділігі екі жолмен, атап айтқанда түпкілікті өнімнің (гормонның) мөлшерін ұлғайту немесе әсердің белсенділігін арттыру үшін ынталандыру жолымен немесе түпкілікті өнімнің мөлшерін немесе белсенділікті азайту мақсатында жүйені тежелу (тежеу) жолымен модификациялануы мүмкін. Түрлендірудің бірінші жолы оң, ал екіншісі – теріс кері байланыс деп аталады. Оң кері байланыстың мысалы-қандағы гормон деңгейінің жоғарылауы, басқа гормонның босатылуын ынталандырады (қандағы эстрадиол деңгейінің жоғарылауы ЛГ-ның гипофизде босатылуын тудырады), ал бір гормонның жоғары деңгейі секрецияны тежейтін және екіншісін босататын теріс кері байланыс (қандағы тироидты гормондар концентрациясының жоғарылауы гипофиздегі ТТГ секрециясын төмендетеді). Гипоталамо-гипофизарлы реттеу кері байланыс принципі бойынша жұмыс істейтін механизмдермен жүзеге асырылады. Онда өзара арақатынастың әртүрлі деңгейлері анық бөлінеді. Олар: қысқа, ұзын және ультра қысқа тізбектер. Кері байланыстың" ұзын " тізбегі деп перифериялық эндокриндік бездің гипофизарлы және гипоталамиялық орталықтармен (ОЖЖ супрагипоталамикалық және басқа да облыстарымен) өзара әрекеттесуін көрсетілген орталықтарға қандағы гормондар концентрациясының өзгертуі арқылы әсер етуі деп түсіндіріледі. Кері байланыстың" қысқа " тізбегі деп гипофизарлы тропикалық гормонның(мысалы, АКТГ) жоғарылауы гипофизотропты гормонның(бұл жағдайда кортиколиберин) секрециясын және босатылуын түрлендіруін айтамыз. "Ультра қысқа" кері байланыс тізбегі-бір гипофизотропты гормонның босатылуы басқа гипофизотропты гормонның секрециясына және босату процестеріне әсер ететін гипоталамус шетіндегі өзара әрекеттесу түрі. Бұл кері байланыс түрі кез келген эндокриндік безде орын алады. Сонымен қатар, осы нейрондардың аксондары арқылы окситоцин немесе вазопрессин босату және жасушааралық қатынас(жасушадан- жасушаға) арқылы бұл гормондарды өндіретін нейрондардың белсенділігін модификациялайды. Басқа мысал, пролактин мен оның инваскулааралық кеңістікке диффузиясы көрші лактотрофқа әсер етеді, кейіннен пролактин секрециясын тежейді. ?????????? жүктеу/скачать 0,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|