Фонетика жєне оныњ салалары
жүктеу/скачать 0,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Фонетика дарис.
| ішкі флексия
деп аталады. Ол кей тілдерге ғана қатысты болып келеді. Фонетиканың синтаксиспен байланысы сөйлемдер инто-нациясы, пауза, фразалық екпін және мелодикамен тығыз бай-ланыста көрінеді. Фонетиканың практикалық мәні әр саладан көрінеді. Тіл-дің орфографиясы мен орфоэпиясына қатысты мәселелер тілдің дыбыстық жүйесін, ондағы жеке дыбыстардың табиғаты мен фонетикалық заңдылықтарды терең білуді қажет етеді. Фонетикалық заңдылықтар немесе дыбыс заңдылықтары – дыбыстардың өз қалпын сақтауы мен үздіксіз болып отыратын өзгерістерін, өзара алмасуы мен тіркестерін зерттеп отыратын дыбыстардың даму заңдылықтары. Дыбыс заңдылықтары фоне-тиканың күнделікті сөйлеу үстінде жүзеге асатын нақты құбы-лыстардың, аллофондық түрленулердің, дыбыстың сөздегі ор-нына байланысты болатын өзгерістердің себепшісі болады. Ал-лофондық түрленулер көрші дыбыстардың әсеріне байланысты жүзеге асады және кез-келген сөзге тән, сол тілде сөйлейтін кез-келген адамның тілінде кездесе береді. Мысалы, қазақ тілінде етістіктің соңында кездесетін –ды, -ді өткен шақ көрсеткіші сөйлеу кезінде –т көрсеткішімен алмасатындығы белгілі жайт: барады – барат, келед і- келет, т.б. Екі дауыстының арасындағы қатаң дауыссыздың ұяңдануы (жақ- жағып, сабақ – сабағы, т.б.), көрші дыбыстардың бір-біріне икемделуі (басшы- башшы, көзсіз – көссіз, т.б.) сияқты құбылыстар белгілі бір фонетикалық заңдылықтардың әсерінен болатындығы айқын. Мұндайда арти-куляциялық пен акустикалық өзгерістер қатар жүреді: мен кел-дім – мең гелдім, тап басты – тап пасты , т.с.с. Тіл дами келе шынайы фонетикалық өзгерістер тұрақты күйде көрініс табады: қол қап – қолғап, жар қанат – жарғанат, т.б. Фонетикалық заңдылықтар деген ұғымды тіл біліміне ал-ғаш рет «младограмматистер» енгізген. Олар бір тілдің ішіндегі диалектілерде немесе бір-біріне деген талас екі дәуірде қатар жүрген дыбыстардың бір тілге қалай сыйысып жүргендігі осы жол арқылы түсіндіріледі. Фонетикалық өзгерістер тұрақты заң-дылықтардың арқасында ғана жүзеге асады. Егер тұрақты заң-дылыққа бағынбайтын фонетикалық өзгерістер кездесіп қалса, олардың өзіндік себебі бар екендігін білу керек. Мысалы: арша-ты – аршалы, қаракөл елтірісі – қарагөл елтірісі, т.б. Фоне-тикалық заңдылықтар барлық тілдерге тән әмбебап болуы да мүмкін немесе бір не бірнеше туыстас тілдердің өзара ұқсасты-ғына байланысты. жүктеу/скачать 0,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|