Фонетика жєне оныњ салалары


Ілгерінді (прогрессивті) ықпал



Pdf көрінісі
бет49/115
Дата07.04.2022
өлшемі0,56 Mb.
#138262
түріСабақ
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   115
Байланысты:
Фонетика дарис.

Ілгерінді (прогрессивті) ықпал
- алдыңғы дыбыстың кейінгі дыбысты өзіне тәуелді етуі, игеруі. Бұл – бүкіл
тіліміздің табиғатын танытатын негізгі заң. Көрші дыбыстардың алдың-ғысы кейінгісін үнемі дауыс қатысы жағынан
тәуелді етіп, иге-ріп тұрады. Сөздеріміздің бірыңғай жуан буынды немесе жіңіш-ке болып келуі ілгерінді ықпалға
негізделген. Ерін үндестігі де осы заңға жатады.
2.
Кейінді (прогрессивті) ықпал
– прогорессивті ықпалға қарама-қарсы, кейінгі дыбыстың алдыңғы дыбысты
тәуелді етуі, игеру. Соңы 
қ, к, п
қатаңдарына біткен сөздерге дауыстыдан басталатын қосымша жалғанғанда, әлсіз қатаңдар
күшті дауыс-тылардың регрессивті ықпалына ұшырайды:
тарағы (тарақ-ы), күрегі (күрек-і), қабы (қап-ы).
Регрессивті
ықпал күрделі сөздер-дің буындары арасында жиі кездеседі: 
бүгін (бұл күн), әкел (алып кел).
Дыбыстар акустикалық жақтан
26


үндескенімен, арти-куляциясы жағынан үйлеспей қалуы мүмкін. Мұны регрессивті ықпал реттейді: 
жамбады (жанбады),
сөңген (сөн-ген).
Прогрессивті және регрессивті ықпалды былай да түсіну-ге болады: «Түбір дыбыстары мен қосымша
дыбыстарының үн-десу бағыты екі түрлі: бірінде – түбірдің соңғы дыбысының не соңғы буынының ыңғайына қарай,
қосымша дыбыстары өзгере-ді; екіншісінде – қосымша дыбыстарының ықпалымен түбір дыбыстары өзгереді.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   115




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет