Фонетика жєне оныњ салалары



Pdf көрінісі
бет50/115
Дата07.04.2022
өлшемі0,56 Mb.
#138262
түріСабақ
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   115
Байланысты:
Фонетика дарис.

3. Тоғыспалы ықпал
– көрші дыбыстардың ілгерінді-ке-йінді қарсы әсері. Әдетте мұның өзі екі-ақ жағдайда, оның
өзін-де де сөз бен сөздің арасында ұшырайды: 
а)Амангелді (Аманкелді), қаңғызып (қан қызыл), оңғой (он қой). 
Сөйтіп, көр-
ші дыбыстардың алдыңғысында 
нқ, нк
тіркестері 
–ңғ, -ңг, -ге,
ке-йінгісінде 
сж 
тіркесі 
шш
-ға айналады. Көбіне алдыңғысы
ке-йінгіге, кейде кейінгісі алдыңғысына, ара-тұра ілгерілі-кейінді ықпал етіп, бірін-бірі игеріп, біріне-бірі бейімделіп
тұрады. Көр-ші буындардың арасында да осыған ұқсас ықпалды аңғаруға да болады. Тек тоғыспалы ықпалға ұшырап, екі
буынның бірдей өзгеруі байқалмайды.
Бір-біріне ықпал етіп, үндесетін дыбыстар морфемалар аралығында қатар
келген жағдайда ғана болады дедік. Соның өзінде кез-келген сөз бен сөздің аралығындағы ды-быстар ықпалға ұшырай
бермейді. Тек көрші сөздер бір бунаққа еніп айтылғанда ғана ықпал туралы айтуға болады.
Сонымен тіл дыбыстары жеке-дара күйінде айтылмай, сөз ішінде немесе сөз аралығында бір-бірімен тіркесіп, өз ара
тізбек-телген түрде қолданылады. Сөздердің құрамындағы не сөз ара-лығындағы дыбыстардың біріне-бірі ықпал етіп, бір-
бірімен өз ара үндесіп айтылады екен. Сөз құрамында дауысты дыбыстар-дың өз ара үндесіп айтылатыны сияқты дауыссыз
дыбыстар да бір-біріне әсер етіп үйлесімділік табады. Дыбыстардың өзгеріп үндесуі олардың айтылуда бір-біріне
артикуляциялық жақтан әсер етуінің нәтижесінде жүзеге асады. Дауыссыздардың бір-бі-ріне ықпал етіп өз ара үндесуі
ассимиляция деп аталса, дауыс-тылар үйлесімділігі сингармонизм деп аталады екен. Сондай-ақ тілде сингармонизм мен
ассимиляциядан бөлек диссимиляция деп аталатын дыбыстық өзгеріс түрі де кездеседі.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   115




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет