Форма 12 Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы Техникалық және кәсіби білім беру факультеті

1. 
   Сабақтың тақырыбы:Етістіктің жедел өткен шағы мен осы шағы.
   

2. 
   Сағат саны: 3 (100%)
   

а) техникалық құралдар: мултимедиялық жабдықтар

а) өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест, тапсырмалары.

б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы
Әдебиеттер:

1. 
   Ж.Доспанова., С. Сарсембекова., Г.Шаһарман. «Практикалық қазақ тілі" Алматы, 2002 ж.
   
2. 
   Ж.Бектұров., А.Бектұрова «Қазақ тілі для начинающих», А-1994, 345 б.
   
3. 
   Бектұров Ш., Серғалиев М. «Қазақ тілі» Алматы, 1994 ж.
   
4. 
   Оралбаева Н., Әбдіғалиева Г., Шалабаев Б, « Практикалық қазақ тілі» Алматы, 1993
   
5. 
   А.Жапбаров., Д.Р.Тайменова., С.Ә.Тұрмаханова. Қазақ тілі І бөлім. Шымкент, 2002.
   
6. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыстық жүйесі.Алматы,1999ж.
   

1. Беріков Н. «Қазақ тілі сабақтары», Алматы-1997ж

2. Қожахметова Х. «40 уроков в казахского языка» Алматы, 1985

3. Молдабеков к. «Говарим по казахский». Для студентов русских отделений Вузов. Алматы 1992ж.

4. Түймебаев Ж. «Қазақ тілі», Алматы-1992ж.

5. Бектұров Ш. Бектұрова А. Қазақ тілі для начинающих, Алматы, 1994ж.

6. «Тіл туралы» Заң. 1997, 11 шілде.
8.Ұйымдастыру кезеңі: 10 мин. (7%)

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

1. Етістік қай сөз табы.

2. Етістіктің дара және күрделі түрі.

3. Мемлекеттік рәміздер және олардың маңыздылығы.

Қимылдың сөйлеушінің хабарлап тұрған кезімен сәйкес болуын осы шақ білдіреді. Осы шақ екі түрлі : нақ осы шақ, ауыспалы осы шақ.

Нақ осы шақ. Қимылдың тура сөйлеушінің хабарлап тұрған кезінде болуын нақ осы шақ дейді. Мысалы: Ол оқып отыр, ол жатыр т.б.

Нақ осы шақ отыр, жатыр,тұр, жүр деген төрт етістік арқылы жасалады. Бұл етістіктер дара түрде қолданылғанда , негізгі етістік болады, күрделі түрде қолданылғанда, көмекші етістік болады. Мысалы: Ол отыр. Оқып отыр. Нақ осы шақ жасалу үшін, бұл етістіктерге жіктік жалғауы тікелей жалғануы керек. Мысалы: Сен отыр-сың. Сіз оқып отыр-сыз.

Күрделі нақ осы шақта негізгі етістік көсемшенің –ып,-іп, -п тұлғасында тұрып, көмекші етістікпен ( отыр, тұр, жатыр,, жүр) байланысады. Мысалы: оқы-п отыр, жазып жүр т.б.

Кел, бар етістіктері ғана көмекші етістіктермен –а, -е жұрнақтары арқылы байланысады. Бара жатыр, келе жатыр

Өткен шақ қимыл-әрекеттің сөйлеушінің хабарлауынан бұрын болғанын білдіреді. Мағына ерекшелігіне қарай өткен шақ үшке бөлінеді: жедел өткен шақ, бұрынғы өткен шақ, ауыспалы өткен шақ.

Жедел өткен шақ етістіктің түбіріне –ды,-ді, -ты,-ті жұрнағы жалғану арқылы жасалады; жақтық мағынасы жіктік жалғауының қысқа түрі арқылы беріледі.Мысалы: Мен келдім. Сен келдің. Сіз келдіңіз. Ол келді. Жедел өткен шақ дара күрделі түрде қолданылады.Мысалы: Келді, алып келді,көрді, айтып көрді.

Бұл шақтың болымсыз түрі –ма,-ме жұрнағы арқылы жасалады. Мысалы: бармады, алып бармады, алмай барды.

12. 
    Жаңа тақырыпты бекіту 25 мин (19 %)
    

1. Етістіктің шақтары

2. Тест сұрақтары

14. Үйге тапсырма беру.

Мысалдарға талдау жасап келу.

1. 
   Сабақтың тақырыбы:Қазақстанның экономикасы. Тұйық етістік, оның жасалуы.
   

2. 
   Сағат саны: 3 (100%)
   

3. 
   Сабақ түрі: тәжірибелік
   

4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Оқыту әдісі: шағын топпен жұмыс.
   

6. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

7. 
   . Көрнекі және дидактикалық құралдар:
   

б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы

1. 
   Ж.Доспанова., С. Сарсембекова., Г.Шаһарман. «Практикалық қазақ тілі" Алматы, 2002 ж.
   
2. 
   Ж.Бектұров., А.Бектұрова «Қазақ тілі для начинающих», А-1994, 345 б.
   
3. 
   Бектұров Ш., Серғалиев М. «Қазақ тілі» Алматы, 1994 ж.
   
4. 
   Оралбаева Н., Әбдіғалиева Г., Шалабаев Б, « Практикалық қазақ тілі» Алматы, 1993
   
5. 
   А.Жапбаров., Д.Р.Тайменова., С.Ә.Тұрмаханова. Қазақ тілі І бөлім. Шымкент, 2002.
   
6. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыстық жүйесі.Алматы,1999ж.
   

1. Беріков Н. «Қазақ тілі сабақтары», Алматы-1997ж

2. Қожахметова Х. «40 уроков в казахского языка» Алматы, 1985

3. Молдабеков к. «Говарим по казахский». Для студентов русских отделений Вузов. Алматы 1992ж.

4. Түймебаев Ж. «Қазақ тілі», Алматы-1992ж.

5. Бектұров Ш. Бектұрова А. Қазақ тілі для начинающих, Алматы, 1994ж.

6. «Тіл туралы» Заң. 1997, 11 шілде.

8.Ұйымдастыру кезеңі: 10 мин. (7%)

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Етістіктің дара және күрделі түрлері.

3. Өткен шақ және оның жасалуы.
10.Жаңа сабақты түсіндіру: 45 мин.(33 %)
Лексикалық тақырып: Қазақстанның экономикасы

Қазақстан экономикасы көне заманнан бастап Қазан төңкерiсiне дейiнгi кезеңде көшпелi мал ш-на негiзделдi. Мал жыл бойы өрiсте бағылады. Жер көшпелi қауымның ортақ меншiгi болып саналып, қазақ шаруалары оны қауымдасып пайдаланды. Мал жеке меншiкте болды. Шын мәнiнде малдың иесi жайылымға да иелiк еттi. Қазақстан Ресейге қосылған, одан мемлекеттiлiгi жойылған кезеңнен бастап, әсiресе, 1891 ж. Дала ережесi өмiрге енгiзiлгеннен кейiн, көшпелi ш-тың сипаты өзгердi. Тауар-ақша қатынастарының дамуы көшпелiлердiң едәуiр бөлiгiн жерсiз қалдырды, ал шұрайлы жайылымдық алқаптар ауқаттылардың қолына шоғырланды. Көшу ұзақтығы едәуiр қысқарып, табынның құрылымы және малды бағып-күту жағдайлары өзгердi. Тұрақты тұрғын үйлер мен мал қоралары пайда болды. Болыстар мен ауылдарға бөлiнген жерлердiң шекарасы айқындала бастады.

9 ғасырың аяғы мен 20 ғ-дың басында көшпелi ш-ты дағдарыс шарпыды. Бұқараның кедей топтары қайыршылыққа ұшырап, мал басы кемiп кеттi. Көшпелiлердiң кедейленген бөлiгi отырықшыға айналды. Дағдарыстың тереңдей түсуiне патша өкiметiнiң ең шұрайлы жерлердi тартып алып, қоныс аударушыларға берген отаршылдық саясаты қатты әсерiн тигiздi. Шын мәнiнде бұл байырғы халықты ата мекендерiнен күшпен ығыстырып, құнарсыз жерлерге қуу болды. 1917 жылға дейiн патша үкiметi қазақтардан 45 млн. гектардан астам жердi тартып алып, iшкi Ресейден келген жаңа қоныс тебушiлерге алып бердi. Патша үкiметiнiң қоныс аудару саясаты жергiлiктi халықтың экон. мүдделерiне нұқсан келтiрдi. Ол қазақтардың ата-бабаларының құнарлы қоныстарын қоныс аудару қорына күшпен алып қосу арқылы жартылай отырықшы мал ш-на және егiншiлiкке бейiмделмеген қазақ көшпелiлерiнiң табиғи дамуын тежедi. Көшпелi ш. дағдарысы құнары аз аймақтарға ығысқан жұрттан мал ш-н анағұрлым тиiмдi жүргiзудi, сондай-ақ, егiншiлiк пен отырықшылыққа көшу мәселесiн шұғыл күн тәртiбiне шығарды. Қазақ халқының жерге қоныстану, оны пайдалану жолындағы күресi, атап айтқанда, жердi әдiл бөлу, орталықтан көшiрiп келген шаруаларға кепiлдi жер телiмдерiн қазақтардан тартып алып берудi доғартуға ұмтылу аса маңызды мәселелердiң бiрiне айналды. Қазақтардың Мемл. Думаға, басқа да мекемелерге жазған көптеген арыздарында жер иелену құқықтарының нақты еместiгi салдарынан көшпелi ш-тар жағдайының тиянақсыз болып отырғандығы атап көрсетiлдi. Мұның өзi олардың еңсесiн түсiрдi, ертеден орныққан үй-жай, қора-қопсыларынан айрылып, шөл және шөлейт, басқа да қолайсыз аймаққа қайта орнығуға, шаруашылықты жетiлдiруге деген ықыласын кемiттi. Отырықшылыққа көшу қазақ шаруалары үшiн қиын үдерiс болды. Жер иелену құқығымен қоса бұған белгiлi бiр мөлшерде қаржы-қаражат та қажет едi. Ал патша үкiметi қандай да бiр көмек көрсетуден бас тартты. Осындай себептерге байланысты қазақ жерiнде отырықшылыққа көшу кең таралмады. Бұл үдерiс егiншiлiктi дамытуға анағұрлым қолайлы жағдайлары бар солт.-шығыс облыстарда, қоныс аударған орыс шаруаларымен тығыз араласқан жерлерде өрiс алды. Сөйтiп, Қазақстанда әрқилы табиғи-геогр. және тарихи жағдайларға байланысты шаруашылықтың көшпелi, жартылай көшпелi және отырықшы сияқты үш түрi қалыптасты. Соңғы екеуiнде шөп шабу мен егiншiлiктi дамыту нәтижесiнде а. ш. машиналары пайдаланыла бастады. Қазақ ауылдарында бұл машиналарды алдымен бiрлесiп, кейiнiрек жекелеген адамдар несиеге сатып алды. 1908 ж. тек Ақмола облысының қазақтарында 6160 шөп шабатын машина болды.

Тауар-ақша қатынастары қазақ ауылына дендеп енiп, бiр жағынан, шаруалардың шаруашылық қызметiнiң ауқымын кеңейттi, екiншi жағынан, өсiмқорлық сауда-саттықтың дамуына жол ашты. Дәулеттiлер бүкiл малды, қауымдық жерлердi өз қолдарына шоғырландырып, барлық су көздерiн, қыстақтар мен жайлауларды иемденiп алды. Қазақ қоғамының көпшiлiгi iс жүзiнде өндiрiс құрал-жабдығы жоқ кедейлер едi. Сауда-саттықты кәсiп етушiлер мен өз шаруашылығында жалдама еңбектi пайдаланушылардың қатары молайып, саудагерлiк-кәсiпкерлiк өрiс алды. Сөйтiп, қазақ жерiндегi нарықтық қатынастардың алғашқы нышандарының шаруашылыққа, шаруаның жеке тұтыну қажетiне ықпалы күшейдi.

Тауар-ақша қатынастарының дамуына, қазақ ауылының экономикасындағы басқа да өзгерiстерге байланысты, жер жекелеген адамдардың жеке меншiгiне айнала бастады. 19 ғ-дың аяғы мен 20 ғ-дың басында Қазақстан экономикасында әр түрлi экон. ұстындардың астасуы байқалды.
Грамматикалық тақырып: Тұйық етістік және оның жасалуы
Жақтық, шақтық мағынада қолданылмайтын, етістіктің есімге ұқсас түрін тұйық етістік дейміз. Тұйық етістік – у жұрнағы арқылы жасалады. Мысалы: келу, беру, көру, түсіну, ұялмау.

Тұйық етістік есім сияқты септік, тәуелдік жалғауын қабылдайды. Тұйық етістік жіктік жалғауын қабылдамайды.

Етістіктер мағынасына қарай, атқаратын қызметіне қарай негізгі және көмекші болып екіге бөлінеді.

Негізгі етістіктердің толық лексикалық мағынасы бар, нақтылы қимыл, амал-әрекетті білдіреді, сөйлемнің белгілі мүшесі болады. Мысалы: Қасен қақпадан шығып, жоғары тауға қарай аяңдады. Мұндағы шығып, аяңдап деген етістіктер субьектінің қимылын білдіріп, өз алдына сөйлем мүшесі болып тұр. Дербес лексикалық мағынасы бар, сөйлемнің жеке мүшесі болатын етістікті негізгі етістік дейміз. Лексикалық мағынасынан айырылып, грамматикалық қызметке көшкен етістіктерді көмекші етістік дейміз. Қазақ тілінде отызға жуық көмекші етістік бар.

2.Өткен шақтың жасалуын айт.

3. Қима қағаздармен жұмыс.

14. Үйге тапсырма беру.

Қазақстан экономикасы туралы мақала жазып келу.

1. 
   Сабақтың тақырыбы: Өткен шақ оның жасалуы. Жіктелуі, болымсыз түрлері.
   

2. 
   Сағат саны: 3 (100%)
   

3. 
   Сабақ түрі: тәжірибелік
   

4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Оқыту әдісі: шағын топпен жұмыс.
   

6. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

а) өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест, тапсырмалары.

б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы
Әдебиеттер:

1. 
   Ж.Доспанова., С. Сарсембекова., Г.Шаһарман. «Практикалық қазақ тілі" Алматы, 2002 ж.
   
2. 
   Ж.Бектұров., А.Бектұрова «Қазақ тілі для начинающих», А-1994, 345 б.
   
3. 
   Бектұров Ш., Серғалиев М. «Қазақ тілі» Алматы, 1994 ж.
   
4. 
   Оралбаева Н., Әбдіғалиева Г., Шалабаев Б, « Практикалық қазақ тілі» Алматы, 1993
   
5. 
   А.Жапбаров., Д.Р.Тайменова., С.Ә.Тұрмаханова. Қазақ тілі І бөлім. Шымкент, 2002.
   
6. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыстық жүйесі.Алматы,1999ж.
   

1. Беріков Н. «Қазақ тілі сабақтары», Алматы-1997ж

2. Қожахметова Х. «40 уроков в казахского языка» Алматы, 1985

3. Молдабеков к. «Говарим по казахский». Для студентов русских отделений Вузов. Алматы 1992ж.

4.Түймебаев Ж. «Қазақ тілі», Алматы-1992ж.

5.Бектұров Ш. Бектұрова А. Қазақ тілі для начинающих, Алматы, 1994ж.

6. «Тіл туралы» Заң. 1997, 11 шілде.
8.Ұйымдастыру кезеңі: 10 мин. (7%)

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

1. Қазақстан экономикасы

2. Тұйық етістік дегеніміз не?

3. Тұйық етістік қалай жасалады.

Іс-әрекеттің сөйлеп тұрған уақыттан бұрын орындалғанын білдіретін өткен шақтың түрін жедел өткен шақ дейді. Оның үш түрі бар. Жедел өткен шақ, бұрынғы өткен шақ,ауыспалы өткен шақ.

Жедел өткен шақ іс-әрекеттің таяу уақытта болғанын білдіреді. Жедел өткен шақ етістіктің түбіріне –ды/ді, -ты/ті қосымшалары жалғануы арқылы жасалады.

Бұрынғы өткен шақ іс-әрекеттің орындалғанына біраз уақыт болғанын білдіреді. Бұрынғы өткен шақ етістіктің түбіріне көсемшенің –ып/іп, -п және есімшенің –ған/ген, -қан/кен жұрнағы жалғануы арқылы жасалады.

Ауыспалы өткен шақ іс-әрекетінің бірде өткен шақ түрінде, бірде келер шақ көрінетінін білдіреді. Ауыспалы өткен шақ етістіктің түбіріне –атын, -етін, -йтын жұрнақтары жалғануы арқылы жасалады.

Өткен шақтың болымсыз түрі етістіктің болымсыз түрінің жасалуы арқылы жүзеге асады. Мысалы: келмейтін, көрмепті т.б.

Яғни, болымсыз түрі жасалу кезінде алдымен болымсыздық қосымшасы жалғанып, одан соң етістіктің өткен шақ қосымшалары қосылады.

12. Жаңа тақырыпты бекіту 25 мин (19 %)

Кааппп
13. Сабақты қорытындылау. 10 мин (7 %)

1. Тест сұрақтары

2. Қима қағазбен жұмыс
14. Үйге тапсырма беру:

Мысалдар жазып келу.

1. 
   Сабақтың тақырыбы:Наурыз мейрамы. Жоқ, емес сөздерінің есімше тұлғалы сөздермен тіркесі.
   

2. 
   Сағат саны: 3 (100%)
   

3. 
   Сабақ түрі: тәжірибелік
   

4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Оқыту әдісі: шағын топпен жұмыс.
   

6. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

а) өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест, тапсырмалары.

б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы

Әдебиеттер:

1. 
   Ж.Доспанова., С. Сарсембекова., Г.Шаһарман. «Практикалық қазақ тілі" Алматы, 2002 ж.
   
2. 
   Ж.Бектұров., А.Бектұрова «Қазақ тілі для начинающих», А-1994, 345 б.
   
3. 
   Бектұров Ш., Серғалиев М. «Қазақ тілі» Алматы, 1994 ж.
   
4. 
   Оралбаева Н., Әбдіғалиева Г., Шалабаев Б, « Практикалық қазақ тілі» Алматы, 1993
   
5. 
   А.Жапбаров., Д.Р.Тайменова., С.Ә.Тұрмаханова. Қазақ тілі І бөлім. Шымкент, 2002.
   
6. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыстық жүйесі.Алматы,1999ж.
   

1. Беріков Н. «Қазақ тілі сабақтары», Алматы-1997ж

2. Қожахметова Х. «40 уроков в казахского языка» Алматы, 1985

3. Молдабеков к. «Говарим по казахский». Для студентов русских отделений Вузов. Алматы 1992ж.

4.Түймебаев Ж. «Қазақ тілі», Алматы-1992ж.

5. Бектұров Ш. Бектұрова А. Қазақ тілі для начинающих, Алматы, 1994ж.

6. «Тіл туралы» Заң. 1997, 11 шілде.
8.Ұйымдастыру кезеңі: 10 мин. (7%)

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Өткен шақ, оның жасалуын айт.

3. Өткен шақтың болымсыз түрі қалай жасалады.
10.Жаңа сабақты түсіндіру: 45 мин.(33 %)
Лексикалық тақырып: Наурыз мейрамы

Наурыз, март (парсыша «нау» (жаңа) және «руз» (күн) – Жаңа жылдың бірінші күні деген мағынаға ие. Ол – күнтізбелік жылдың үшінші айы (31 тәулік), көктемнің басы. Қазақтар бұл мейрамды Әз-Наурыз мейрамы деп те атайды. Халықтың ежелгі наным-сенімінде наурыздың ал- ғашқы үш күнінде жер-көкті жарып ерекше ды- быс (гуіл) естіледі. Мұны тек қана жұмақтан шық-қан қой, сол арқылы оны бағып жүрген қойшы ғана естиді. Бұл күні бүкіл та-биғатқа, тіршілік иесіне, өсімдік, жан – жануарға ерекше сезім, қуат, қасиет нұры құйылады. Сол себепті, халқымыз «Әз болмай, мәз болмайды» деген.

Келер шақ іс-әрекеттің сөйлеп тұрған уақыттан кейін істелгенін білдіреді. Оның үш түрі бар:

Болжалды келер шақ істің істелуі мүмкін екендігін көрсетеді. –ар,-ер, -р жұрнақтары арқылы және етістіктің болымсыз түріне –с жұрнағы жалғануы арқылы жасалады . Мысалы: бармаспын.

Мақсатты келер шақта іс-әрекет мақсат түрінде –мақ/мек, -бақ/бек, -пақ/пек жұрнақтарының жалғануы арқылы , кейде оларға –шы қосымшасы жалғанып та айтылады. Мысалы: бармақпын, бармақшы.

Ауыспалы келер шақ пен ауыспалы осы шақтың жасалуы бірдей.
12. Жаңа тақырыпты бекіту 25 мин (19 %)
аппрр

13. Сабақты қорытындылау. 10 мин (7 %)
1. Наурыз мейрамына қатысты сөздіктер

2. Слайдпен жұмыс

3. Суреттер бойынша әңгімелеу
14. Үйге тапсырма беру:

«Қош келдің -Наурыз» шығарма жазу

1. 
   Сабақтың тақырыбы:Мақсатты келер шақтың жасалуы мен болымсыз түрі. Келер шақ және оның түрлері.
   

2. 
   Сағат саны: 3 (100%)
   

3. 
   Сабақ түрі: тәжірибелік
   

4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Оқыту әдісі: шағын топпен жұмыс.
   

6. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

а) өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест, тапсырмалары.

б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы

Әдебиеттер:

1. 
   Ж.Доспанова., С. Сарсембекова., Г.Шаһарман. «Практикалық қазақ тілі" Алматы, 2002 ж.
   
2. 
   Ж.Бектұров., А.Бектұрова «Қазақ тілі для начинающих», А-1994, 345 б.
   
3. 
   Бектұров Ш., Серғалиев М. «Қазақ тілі» Алматы, 1994 ж.
   
4. 
   Оралбаева Н., Әбдіғалиева Г., Шалабаев Б, « Практикалық қазақ тілі» Алматы, 1993
   
5. 
   А.Жапбаров., Д.Р.Тайменова., С.Ә.Тұрмаханова. Қазақ тілі І бөлім. Шымкент, 2002.
   
6. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыстық жүйесі.Алматы,1999ж.
   

1. Беріков Н. «Қазақ тілі сабақтары», Алматы-1997ж

2. Қожахметова Х. «40 уроков в казахского языка» Алматы, 1985

3. Молдабеков к. «Говарим по казахский». Для студентов русских отделений Вузов. Алматы 1992ж.

4. Түймебаев Ж. «Қазақ тілі», Алматы-1992ж.

5. Бектұров Ш. Бектұрова А. Қазақ тілі для начинающих, Алматы, 1994ж.

6. «Тіл туралы» Заң. 1997, 11 шілде.

8.Ұйымдастыру кезеңі: 10 мин. (7%)

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

1. Наурыз мейрамы туралы айтып бер.

2. Жоқ, емес сөздерінің есімше тұлғалы сөздермен тіркесуі

3. Келер шақ және оның түрлері.

Бұл -қимылдың болу мақсатын білдіреді. Мысалы: бар-мақ-пын, кел-мек-сің, оқы-мақ-пыз. Мақсатты келер шақ етістіктің түбіріне –мақ/мек, -бақ/бек, -пақ/-пек жұрнағы жалғану арқылы жасалады. Жақтық мағына жіктік жалғауы арқылы беріледі. Мысалы: Оқытып, өз қолымнан тәрбиелеп жүрген қаншама балаларым бар, оларды қалай тастап кетпекпін.

Мақсатты келер шақ дара және күрделі болып келеді. Мысалы: келмек, көрмек, айтып келмек, біліп қоймақ, жазып жүрмек т.б.

Мақсатты келер шақтың болымсыз түрі болымсыз жұрнақ және емес сөзінің тіркесі арқылы жасалады.Дара мақсатты келер шақтың болымсыздық мағынасы емес сөзінің тіркесі арқылы жасалады. Дара мақсатты келер шақтың болымсыздық мағынасы емес сөзінің тіркесі арқылы жасалады. Мысалы : айтпақ емес, болмақ емес, жүрмек емес. Күрделі мақсатты келер шақтың болымсыздық мағынасы екі жолмен де жасалады:

1. 
   –ма,-ме жұрнағы күрделі етістіктің негізгі сыңарына жалғанады. Мысалы: айт-пай қоймақ, жазбай отырмақ, бітірмей келмек т.б.
   
2. 
   Емес сөзінің тіркесі арқылы жасалады. Мысалы: жазып жүрмекші емес, кетіп қалмақшы емес.
   

Келер шақ мағынасына қарай үшке бөлінеді: болжалды келер шақ, мақсатты келер шақ, ауыспалы келер шақ.

Болжалды келер шақ. Келер шақтың бұл түрі қимыл әрекеттің келешекте болу-болмауына күмандануды, болжал-жорамал жасауды білдіреді. Мысалы: Завод директоры ғой бір амал табар

Болжалды келер шақ етістіктің түбіріне есімшенің-ар/ер, -р,-с жұрнақтары жалғану арқылы жасалады. Бұдан кейін жіктік жалғауы жалғанады. Мысалы: кел-ер-міз, бар-ар-сыз.

Болжалды келер шақтың болымсыз түрі етістіктің түбіріне –ма/ме, (-ба,-бе, -пе) жұрнағы жалғанып, одан кейін есімшенің –с жұрнағы мен жіктік жалғау жалғану арқылы жасалады. Мысалы: Тап бере қалса, онымыз он-оннан жастығымызды ала құлауға да ризалық бермеспіз.

Болжалды келер шақтың болымсыз түрі емес сөзінің тіркесі арқылы да жасалады, мұндайда жіктік жалғауы емес сөзіне жалғанады. Мысалы: Үйренер емеспіз, айтар емессің, тыңдар емес.

1. Тест сұрақтары

2. Кеспе қағазбен жұмыс
14. Үйге тапсырма беру.

Мысалдар жазып талдау жасап келу.

1. 
   Сабақтың тақырыбы:Қазақстанның байлығы, табиғаты, басты қалалары.Етістіктің райлары.
   

2. 
   Сағат саны: 3 (100%)
   

3. 
   Сабақ түрі: тәжірибелік
   

4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Оқыту әдісі: шағын топпен жұмыс.
   

6. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

а) өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест, тапсырмалары.

б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы
Әдебиеттер:

1. 
   Ж.Доспанова., С. Сарсембекова., Г.Шаһарман. «Практикалық қазақ тілі"Алматы, 2002 ж.
   
2. 
   Ж.Бектұров., А.Бектұрова «Қазақ тілі для начинающих», А-1994, 345 б.
   
3. 
   Бектұров Ш., Серғалиев М. «Қазақ тілі» Алматы, 1994 ж.
   
4. 
   Оралбаева Н., Әбдіғалиева Г., Шалабаев Б, « Практикалық қазақ тілі» Алматы, 1993
   
5. 
   А.Жапбаров., Д.Р.Тайменова., С.Ә.Тұрмаханова. Қазақ тілі І бөлім. Шымкент, 2002.
   
6. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыстық жүйесі.Алматы,1999ж.
   

1. 
   Беріков Н. «Қазақ тілі сабақтары», Алматы-1997ж
   
2. 
   Қожахметова Х. «40 уроков в казахского языка» Алматы, 1985
   
3. 
   Молдабеков к. «Говарим по казахский». Для студентов русских отделений Вузов. Алматы 1992ж.
   
4. 
   Түймебаев Ж. «Қазақ тілі», Алматы-1992ж.
   
5. 
   Бектұров Ш. Бектұрова А. Қазақ тілі для начинающих, Алматы, 1994ж.
   
6. 
   «Тіл туралы» Заң. 1997, 11 шілде.
   

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Етістіктің рай категориясы қалай жасалады?

3. Етістіктің рай категориясының түрлеріне тоқтал.
10.Жаңа сабақты түсіндіру: 45 мин.(33 %)
Лексикалық тақырып : Қазақстанның байлығы, табиғаты,басты қалалары
Қазақстан ең ірі әрі халық көп қоныстанған құрлық - Еуразияның ортасында орналасқан. Біздің құрлықта жер шарындағы мемлекеттердің жартысы орналасқан. Мұнда адамзаттың ²/₃ және әлемдік экономиканың ³/₅ бөлігі шоғырланған. Аумағы жөнінен алып мемлекеттер (Ресей, Қытай), халық саны ең көп мемлекеттер (Қытай, Үндістан) және экономикасы аса қуатты елдер де (Жапония, Қытай, Германия) осы құрлықта. Еуразияда Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы (ТМД) мен ЕуроОдак (ЕО) орналасқан.

Қазақстан саяси-географиялығы аймағы - Орталық Азия. Ол 5 мемлекетті біріктіреді.

Аймақтағы шет елдерде 1,5 млн этникалық қазақтар тұрады. Еліміздің шекарасының 14-і осы елдерге сәйкес келеді. Олар саудадағы, табиғи қорларды бірлесіп пайдаланудағы, қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі маңызды серіктестер болып табылады.

Астана
Жер көлемі бойынша (2 724,9 мың км²) Қазақстан әлемде 9-орын алады. Жер көлемінің ірі болуы - Қазақстанның басты артықшылығы болып саналады. Қазақстан әр алуан табиғи байлықтарымен де ерекшеленеді.

Бірақ үлкен аумақты игеру көп күш жұмсауды да қажет етеді. Алыс жақтарға жүк тасымалдау өнім бағасын қымбаттатады. Көлік жолдарын салу, табиғи қорларды игеру өте қымбатқа түседі. Көп жағдайда жұмсалған шығын тұтас салалар шығаратын өнім көлемінен асып кетеді.

Қазақстанның оңтүстік астанасы - Алматы

Қазақстанда аумақты ұйымдастырудың үш буынды жүйесі қалыптасқан. Оның негізіне 14 облыс жатады. Облыстар аудандарға, аудандар -округтерге бөлінген. Облыс, аудан, округ әкімшілік-аумақтық құрылымның үш басты буыны болып табылады. Бұдан басқа, аумақтық бірліктерге қалалар жатады. Олардың ішінде ерекше орын алатындар - республикалық маңызы бар Астана және Алматы қалалары.

Астана - мемлекетіміздің саяси орталығы, оның «визит карточкасы» тәрізді. Ол басты біріктіруші қызметті атқарады. Іскерлік белсенділік пен мәдени өмірдің орталығы ретінде Астананың маңызы күн санап артуда.

Алматы — ғылымның, мәдениеттің, өндірістің орталығы ретіндегі ірі қала. Оның еліміздің өміріндегі маңызына байланысты Қазақстанның «Оңтүстік астанасы» деген бейресми атауы да бар.

Аумақтық бірліктердің жергілікті мәселелерді шешуде өзіндік, яғни жергілікті басқару мүмкіндігі бар.

Қазақстанды географиялық тұрғыдан 5 бөлікке - Орталық, Солтүстік, Шығыс, Оңтүстік және Батыс аймақтарға бөледі.

Ел аумағының ең басты сипаты - оның географиялық жағдайы болып табылады.

Шаруашылықтың дамуы үшін экономикалық-географиялық жағдайдың (ЭГЖ) маңызы зор.

Экономикалык-географиялық жағдай - елдің, әлемнің экономикалық картасындағы орнын көрсетеді. ЭГЖ-ға баға беру дегеніміз, оның жағдайын:

1. 
   әлемдік экономиканың басты орталықтарына, әлемдік нарықка (нарықтық-географиялық жағдайы);
   
2. 
   көрші елдерге (көршілік жағдай);
   
3. 
   халықаралық көлік жолдарына (көліктік-географиялық жағдай) қатысты
   

Көршілік жағдайдың басты плюсі - көрші елдің аумағын үшінші бір елмен байланыс орнату үшін пайдалану. Оның интенсивтілігі мен географиясын көліктік-географиялық жағдай анықтайды. Ең қолайлысы - теңіздік жағдай. Қазақстанда ашық теңізге тура шыға алатын мүмкіндік жок (ішкі құрлықтық жағдай). Бірақ оның 2000 км-дей шекарасы батыста Каспий арқылы өтеді.

Жер үсті байланысы құрлықтағы шекараның ерекшеліктеріне тәуелді. Оның жалпы ұзындығы 13
Грамматикалық тақырып: Етістіктің райлары
Рай категориясы қимылдың болмысқа қатысы туралы сөйлеушінің түсінігін, көзқарасын білдіреді. Қазақ тілінде 4 түрлі рай бар: 1. Бұйрық рай.2. Қалау рай. 3. Шартты рай.4. Ашық рай.

1.Бұйрық рай. Біреуге арналып, бұйыра айтылған етістік мағынасын бұйрық рай дейміз. Бұйрық мағына түбір етістіктің өзінде берілген, сондықтан бұйрықтың қай жаққа қатысын білдіру үшін, түбір етістікке тек жіктік жалғау ғана жалғанады. Ол жіктік жалғау осы райдан басқа жерде қолданылмайды. Бұйрық райдың жіктелуі төмендегіше :

Мен кел-ейін, сана-йын Біз кел-ейік, сана-йық

Сен кел, сана Сендер кел-іңдер, сана-ңдар

Сіз кел-іңіз, сана-ңыз Сіздер кел-іңіздер, сана-ңыздар

Ол кел-сін, сана-сын Олар кел-еді, сана-йды

2.Қалау рай. Қимылды субьектінің қалайтынын, тілейтінін білдіретін етістіктің түрін қалау рай дейміз. Мысалы: Менің аралай қайтқым келеді. Сонда да айтқыза түсіп, танығысы келеді.

3. Шартты рай. Қимыл-әрекеттің болу я болмау шартын білдіретін етістікті шартты рай дейміз. Мысалы: Осыған уәде бермесең , жөнімді айтпаймын.

4. Ашық рай. Іс-әрекеттің осы шақта, өткен шақта және келер шақта болғанын, болатынын көрсетіп, үш жақта жекеше-көпше түрде айтылатын райды ашық рай дейміз.

12. 
    Сабақты қорытындылау: 10 мин (7 %)
    

Тест сұрақтары

1. 
   Келер шақтың неше түрі бар?
   

1. 
   1
   

б) 3

2. Мақсатты келер шақты тап.

а) Мен отырамын

ә) Мен отырмақпын

б) Мен отырмын

в) Дұрыс жауабы жоқ

3. Болжалды келер шақты тап

а) Мен отырамын

ә) Мен отырмақпын

б) Мен отырмын

в) Мен отырармын

4. Етістіктің болымсыз түрін жасайтын қосымшаларды көрсет

а) Мен отырамын

ә) Мен отырмақпын

б) Мен отырмын

в) ра,-ре

5. Қалау райлы сөзді тап.

а) айтқым келді

ә) айт

б) айтсаң, айтармын

6. Шартты райды тап

а) айтқым келді

ә) айт

в) дұрыс жауабы жоқ

14. Үйге тапсырма беру.

11- Cабақ

1. 
   Сабақтың тақырыбы:Қазақстанның әдебиеті мен өнері. Есімдік түрлері.
   

2. 
   Сағат саны: 3 (100%)
   

3. 
   Сабақ түрі: тәжірибелік
   

4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Оқыту әдісі: шағын топпен жұмыс.
   

6. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

а) өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест, тапсырмалары.

б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы
Әдебиеттер:

1. 
   Ж.Доспанова., С. Сарсембекова., Г.Шаһарман. «Практикалық қазақ тілі" Алматы, 2002 ж.
   
2. 
   Ж.Бектұров., А.Бектұрова «Қазақ тілі для начинающих», А-1994, 345 б.
   
3. 
   Бектұров Ш., Серғалиев М. «Қазақ тілі» Алматы, 1994 ж.
   
4. 
   Оралбаева Н., Әбдіғалиева Г., Шалабаев Б, « Практикалық қазақ тілі» Алматы, 1993
   
5. 
   А.Жапбаров., Д.Р.Тайменова., С.Ә.Тұрмаханова. Қазақ тілі І бөлім. Шымкент, 2002.
   
6. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыстық жүйесі.Алматы,1999ж.
   

1. 
   Беріков Н. «Қазақ тілі сабақтары», Алматы-1997ж
   
2. 
   Қожахметова Х. «40 уроков в казахского языка» Алматы, 1985
   
3. 
   Молдабеков к. «Говарим по казахский». Для студентов русских отделений Вузов. Алматы 1992ж.
   
4. 
   Түймебаев Ж. «Қазақ тілі», Алматы-1992ж.
   
5. 
   Бектұров Ш. Бектұрова А. Қазақ тілі для начинающих, Алматы, 1994ж.
   
6. 
   «Тіл туралы» Заң. 1997, 11 шілде.
   

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

1. Етістіктің рай категориясы туралы айт

2. Етістіктің рай категориясы қалай жасалады?

3. Етістіктің рай категориясының түрлеріне тоқтал

Есімдік өте жалпы мағыналы сөз. Сондықтан ол түрлі-түрлі мағыналы сөздердің орнына жүре алады.

Есімдік мағынасына қарай жетіге бөлінеді. Жіктеу есімдігі, сілтеу есімдігі, сұрау есімдігі, өздік есімдігі, белгісіздік есімдігі, болымсыздық есімдігі, жалпылау есімдігі.

Жіктеу есімдігі- жақтық мағыналы сөздер. Олар үш жақта, жекеше, көпше, анайы, сыпайы түрде қолданылады.

Сілтеу есімдіктері мыналар: бұл, осы, ол, сол, ана, анау, мына, мынау, сонау, осынау, әне, міне. Сілтеу есімдіктері нәрсені, құбылысты, уақиғаны нұсқап, сілтеп көрсетеді.

Сұрау есімдіктері мыналар: кім?не? неше? қанша ? қай? қайда? қайдан? қалай? қашан? қайсы?

Сұрау есімдіктері заттың атына, сынына, санына, ретіне, мекеніне, амалына, тәсіліне қойылады.

Жалпылау есімдіктері бірнеше зат, құбылыстарды жалпылама түрде атау мақсатымен қолданылады.

Есімдік қандай сөз табы ?

Есімдіктің қандай мағыналық түрлері бар?

Жіктеу және сұрау есімдіктерін айтыңыз

«Қазақстандағы өнердің дамуы» шағын эссе жазу.

1. 
   Сабақтың тақырыбы:Жіктеу. Сұрау есімдіктері.
   

2. 
   Сағат саны: 3 (100%)
   

3. 
   Сабақ түрі: тәжірибелік
   

4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Оқыту әдісі: шағын топпен жұмыс.
   

6. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

а) өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест, тапсырмалары.

б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы
Әдебиеттер:

1. 
   Ж.Доспанова., С. Сарсембекова., Г.Шаһарман. «Практикалық қазақ тілі" Алматы, 2002 ж.
   
2. 
   Ж.Бектұров., А.Бектұрова «Қазақ тілі для начинающих», А-1994, 345 б.
   
3. 
   Бектұров Ш., Серғалиев М. «Қазақ тілі» Алматы, 1994 ж.
   
4. 
   Оралбаева Н., Әбдіғалиева Г., Шалабаев Б, « Практикалық қазақ тілі» Алматы, 1993
   
5. 
   А.Жапбаров., Д.Р.Тайменова., С.Ә.Тұрмаханова. Қазақ тілі І бөлім. Шымкент, 2002.
   
6. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыстық жүйесі.Алматы,1999ж.
   

1. Беріков Н. «Қазақ тілі сабақтары», Алматы-1997ж

2. Қожахметова Х. «40 уроков в казахского языка» Алматы, 1985

3. Молдабеков к. «Говарим по казахский». Для студентов русских отделений Вузов. Алматы 1992ж.

4. Түймебаев Ж. «Қазақ тілі», Алматы-1992ж.

5. Бектұров Ш. Бектұрова А. Қазақ тілі для начинающих, Алматы, 1994ж.

6. «Тіл туралы» Заң. 1997, 11 шілде.
8.Ұйымдастыру кезеңі: 10 мин. (7%)

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2.Есімдіктің қандай мағыналық түрлері бар?

3.Қазақстандағы әдебиеттің дамуы

4.Қазақстандағы өнер мәдениеті

1. 
   жақ жіктеу есімдіктері: жекеше-мен, көпше-біз,біздер.
   
2. 
   жақ жіктеу есімдіктері: жекеше, анайы-сен,сыпайы-сіз, көпше, анайы-сендер, сыпайы-сіздер.
   
3. 
   Жақ жіктеу есімдіктері : жекеше-ол, көпше-олар.
   

Бірінші, екінші жақ жіктеу есімдіктері тек адам аттарының орнына жүреді, 3-жақ жіктеу есімдіктері адам аттарының орнына да, басқа атаулардың орнына да жүреді. Сондықтан-3-жақ жіктеу есімдіктерінің қолданылу аясы кеңдеу.

Жіктеу есімдіктерінің I,II жақтары кім? деген сұраққа, III жағы кім?не? деген сұрақтарға жауап береді. Жіктеу есімдіктері жіктеледі, септеледі.

Сұрау есімдіктері мыналар: кім?не? неше? қанша ? қай? қайда? қайдан? қалай? қашан? қайсы? Қандай?, нешеу?, нешінші?

Сұрау есімдіктері заттың атына ,сынына, санына, ретіне, мекеніне, амалына, тәсіліне қойылады. Мысалы- Кім келді ? –Асқар.-Қашан келді?-Кеше.-Қандай кітап екен?- Өте қызық кітап.

Сұрау есімдіктері көптік, септік, жіктік тәуелдік жалғауларын қабылдайды. Мысалы: кімдер?, нелер?, кімнің?, кім?, кімге?, неден?

Сұрау есімдіктері мен ол қойылған зат есімнің формасы сай келеді. Мысалы: Асанға-кімге? Столда-неде? Розамен-кіммен?

1. Жіктеу есімдігі дегеніміз не?

2. Жіктеу есімдіктерін ата
14. Үйге тапсырма беру:

Жіктеу есімдіктері мен сұрау есімдіктеріне мысалдар жаз.

1. 
   Сабақтың тақырыбы:Қазақстанның ақын-жазушылары мен өнер қайраткерлері. Сілтеу, өздік,белгісіздік есімдіктері.
   

2. 
   Сағат саны: 3 (100%)
   

3. 
   Сабақ түрі: тәжірибелік
   
4. 
   Сабақтың мақсаты:
   

5. 
   Оқыту әдісі: шағын топпен жұмыс.
   

6. 
   Материалды-техникалық жабдықталуы:
   

а) өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест, тапсырмалары.

б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы

Әдебиеттер:

1. 
   Ж.Доспанова., С. Сарсембекова., Г.Шаһарман. «Практикалық қазақ тілі" Алматы, 2002 ж.
   
2. 
   Ж.Бектұров., А.Бектұрова «Қазақ тілі для начинающих», А-1994, 345 б.
   
3. 
   Бектұров Ш., Серғалиев М. «Қазақ тілі» Алматы, 1994 ж.
   
4. 
   Оралбаева Н., Әбдіғалиева Г., Шалабаев Б, « Практикалық қазақ тілі» Алматы, 1993
   
5. 
   А.Жапбаров., Д.Р.Тайменова., С.Ә.Тұрмаханова. Қазақ тілі І бөлім. Шымкент, 2002.
   
6. 
   Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыстық жүйесі.Алматы,1999ж.
   

1. Беріков Н. «Қазақ тілі сабақтары», Алматы-1997ж

2. Қожахметова Х. «40 уроков в казахского языка» Алматы, 1985

3. Молдабеков к. «Говарим по казахский». Для студентов русских отделений Вузов. Алматы 1992ж.

4. Түймебаев Ж. «Қазақ тілі», Алматы-1992ж.

5. Бектұров Ш. Бектұрова А. Қазақ тілі для начинающих, Алматы, 1994ж.

6. «Тіл туралы» Заң. 1997, 11 шілде.

8.Ұйымдастыру кезеңі: 10 мин. (7%)

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

1. Есімдік қандай сөз табы

2. Есімдіктің қандай мағыналық түрлері бар?

3. Жіктеу және сұрау есімдіктерін айтыңыз