Формативті бағалау әдістері

Мұғалiм оқушыларға мәселелер тудырған сұрақтардың талдауын жасау керек.

Мұғалiм төменде көрсетiлген форманы (№ 12-шi кесте) толтыруы келесi қадамдардан тұрады: жоспарланған қадамдарды iске асыру арқылы мәселелердi оқушылармен талқылау арқылы шешу болып табылады.

№ 12-шi кесте

Мұғалiм талдауөткiзу үшiн ұсынылған немесе басқа формаларды қолдана алады. Мұғалiм талдау нәтижелерін пайдаланып, керi байланыстың орнауын жоспарлайды және оны жүзеге асырады.

Керi байланыс - нақты әрекеттер, ахуалдар, даулы мәселелер арқылы мақсатқа жетуге бағытталатын түсiнiктердi алу және мәлімет беру процесі.

Формативті бағалаудың мәселелерін зерттеушiлер Брангерт Драунс, Кулик, Морган сонымен қатар Элдвар және Корнолар «формативті бағалау – кері байланыстың оқушылармен үзіліссіз ағыны», «оқушыға реттелген түсініктерді алу және өзінің кемшіліктерін сезінуге көмектесетін айқын, түсінікті ұсыныстар мен ары қарай ілгері ұмтылу үшін жеткілікті мәлімет жинайды» деп өз жұмыстарында атап өттi.

Керi байланыс мұғалiмге оқыту процесі қалай жүретiндігі және оқушының табыстары мен кемшіліктері туралы мәлiмет бередi. Керi байланыс өзара сыйластық пен тiлектестiктiң атмосферасында өтуi қажет және оқушы үшiн дұрыс жауап қайыруға немесе қателердi жөндеуге уақыт берiлуі керек. ойлау Сонымен қатар қызмет бағыттарын ауыстыруға мүмкіндік береді.

Зерттеушiлер Блэк және Уильямның пiкiрiнше, оны пайдалану үшiн оқушы керi байланыс деген не екенін түсiну керек. Нақты жетiстiкке жету үшiн оқушы өзіне баға беруге үйренуi керек: «негізгі мақсатын түсініп, содан табысқа жетуге нені игеру керек екенін білуі керек ». Сайып келгенде, оқушылармен кері байланыс оқушы қалай және нені түсінетіндігін немесе түсінбейтіндігі туралы мәлімет береді, сонымен қатар мұғалімге оқушының жетілуіне қажет стратегияны алуға көмектеседі.

Сабақтың әр бөлімінде де кері байланыс орын алады. Кері байланыстың екі түрі болады.

• 
  Ауызша
  
• 
  Жазбаша
  

• 
  Жазбаша түсініктеме
  
• 
  «температура өлшемі»
  
• 
  Бақылау
  
• 
  Опрос-молнии?????
  
• 
  Күнделік/ өзін-өзі бағалау журналы
  

а) ненің дұрыс, ненің қате екендігін көрсетеді

б) қалайша қателерін түзеуге немесе толықтыруға болатындығына бағыт-бағдар береді.

Бұрмаланусыз немесе шағын түсініктемелер тек қана ұстаздың бағасын ғана қамтиды. «жарайсың», «нашар», «жақсы» т.с.с.

Түсініктемелер позитивті, бейтарап (нейтралды) немесе негативті болуы мүмкін.

Позитивті немесе бейтарап (нейтрал) түсініктемелер төмендегідей болады:

• 
  Дұрыс жауап кезінде айтылатын сөздер: «иә, бұл дұрыс жауап», «өте жақсы», «барлығы дұрыс», «Сәуленің қаншалықты нақты жауап бергеніне назар аударыңдаршы», «Жарайсың!»
  
• 
  Қате жауап кезінде айтылатын сөздер: «жауапқа жақынырақсың, бірақ тағы біраз ойлан», «бұл бағытың дұрыс, бәріміз бірге тағы да ойланып көрейік», «балалар, Таланттың айтуы бойынша осылай, ал сендер қалай ойлайсыңдар?», «ал сен неге олай ойладың?», «сен бұл жерде біраз қателестің, қане тағы бір рет оқып шық».
  
• 
  Жауабын нақтылап және толықтыра түсуін өтіну.
  

Бағалаудың мақсаттарының бірі оқушыны оқуға бағытталған ынталандыруының қолдауы және реттеуі болып табылады. Ынталандыру талдау негізінде шешім қабылдау процесін көрсетеді. Ынталандыру туралы сұрақ адамның әрекетінің себебін түсіндіру қажет кезде әрқашан туындайды. Ынталандыру ортасы мазмұнына қарай оқушылардың сәттілікке талпынушылығының туындауына қалай көмегін тигізсе, солай кедергі болуы мүмкін, сонымен қатар осы талпынушылықтың күші мен бағытына әсер етеді.

• 
  Талабыңыз биік және шынайы болуы қажет;
  
• 
  Оқушымен бірге мақсат қоя біліңіз;
  
• 
  Сіздің пәніңіз бойынша жетістікке жету үшін нақты не керек екенін түсіндіріп беріңіз;
  
• 
  Ішкі ынталандыруды дамыту үшін «міндеттісің», «талап етемін» деген сөздердің орнына «қызық, тырысып көр», «істеп көр» т.с.с. сөздерді қолданыңыз;
  
• 
  Оқушылар арасында бәсекелестік тудырудан аулақ болыңыз.
  
• 
  Өз пәніңіз жайлы әрқашан шабытпен, құлшыныстықпен айтыңыз.
  
• 
  «Жетістік ахуалын» қалыптастырыңыз.
  

• 
  Әрқашан қатысушының мықты жағы және қызығушылығы жағынан табыла біліңіз.
  
• 
  Оқытылып жатқан материалды біртіндеп күрделендіре түсіңіз.
  
• 
  Оқытудың әртүрлі әдістері мен тәсілдерін қолдануға тырысыңыз.
  
• 
  Қатысушының тек қана бағалауына ғана емес, оның жаңа икемдер мен білімге назарын аудартыңыз.
  
• 
  Оқушыны ешқашан нашар баға қоямын деп қорқытпаңыз.
  
• 
  Тест оқушының үрейін тудырмай, керісінше оның біліміне назар аудартуға себепші болуы керек.
  

• 
  Кері байланыс өз уақытында болуы керек.
  
• 
  Жетістіктерін тек қана мақтау сөздермен ғана айтып қоймай, оң конструктивті (құрылымдық) түсінікпен де жеткізу қажет.
  
• 
  Бір-бірінің жұмыстарын оқып тексеруге беріп, олардың оң жақтарын және толықтыратын тұстарын көрсетіп бағалайық.
  
• 
  Ең алдымен әрқашан оң аспектілерін атап алыңыз, содан соң сынға алыңыз. Негативті кері байланыс оқушыға емес, жұмыстың осал жақтарына бағытталуы қажет.
  
• 
  Оқушының әлсіз жақтарын ешқашанда көпшілік алдында қорлау сөздермен кемсітіп көрсетпеңіз.
  
• 
  Оқушыларға өздерінің ойлануларына мүмкіндік беріңіз, аузына сөз салып беруге (подсказка) асықпаңыз.
  

1. 
   Мүмкіндік болса, дұрыс атқарылған тапсырмалар үшін марапаттау мен сыйлық беруді доғарып, оның орнына жай ғана бағалап, мақтап қоюымыз жеткілікті.
   
2. 
   Сабақты көбінесе оқушыларды жарыстыру арқылы өткізу қажет. Оқушыны өз жетістіктері мен нәтижелерін салыстырып, талдау жасауға үйретуіміз тиімдірек болады.
   
3. 
   Оқу мақсатында «жоғарыдағылармен» байланыстырмауға тырысыңыз. Оқушымен бірлескен жұмыс оның алға қойған мақсаттар мен тапсырмаларды орындауларына едәуір тиімді.
   
4. 
   Қателігі үшін оқушыға қатты айтылған сын оған негативті эмоция туғызатындығы және оқуға деген белсенділігіне кері әсерін тигізетіндігін есте ұстағанымыз абзал.
   
5. 
   Уақытша шектеулер қолданбауға тырысыңыз, өйткені ол шығармашылықты тежеп қана қоймай, ішкі талпынысты да тежейді.
   
6. 
   Әрбір оқушының өз шеберлігі және ұшқырлығын дамыту үшін оларға тапсырмаларды қиындық деңгейіне қарай бөліп беру керек.
   
7. 
   Әр оқушыға есептің шешу жолы мен әдістерін өзіне таңдатуға мүмкіндік беру қажет.
   

Формативті бағалау оқушылар мен сыныптастардың өзін-өзі бағалау әдісін қолдануды қарастырады. Бұл әдістер формативті бағалаудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Оқушылар өзін-өзі және бірін-бірі бағалау әдісімен машықтанған болса, онда бағалаудың дәлдігімен сенімділігі жайлы сұрақ туындамайды. Оқушыларға өзін-өзі бағалау кезінде эмоцияға берілмей, сын тұрғыдан жүргізуді қалыптастыру керек. Өзін-өзі және бірін-бірі бағалау негізі мынада: оқушылар оқу процесінде алдына қойған мақсаты болғанда ғана өздерін бағалай алады.

Оқушылар үшін оның жетістіктерін бағалау ақпараты төмендегідей элементтерден тұрады:

• 
  Алға қойған мақсаты.
  
• 
  Берілген және қалыптасқан межелер (критерий).
  
• 
  Қазіргі қол жеткізген жетістіктер деңгейінің сипаттамасы.
  
• 
  Алдына қойған мақсаттары мен жеткен жетістіктерінің айырмашылығын түсіне білу.
  

• 
  Оқушылар өз жұмыстары мен оның қабілеті қалай бағаланатыны жайлы түсінігі;
  
• 
  Сын тұрғыдағы көзқарасты дамыту дағдысы;
  
• 
  Әділдікті дамыту;
  
• 
  Оқушылардың өз мақсаттарына зейіндерін шоғырландыруы.
  

Оқушының өзін-өзі бағалауы ұстаздың бағасымен сәйкес келуі керек. Өзін-өзі дәл бағалауға тәрбиелеу екі бағалауларды салыстыру арқылы қолданылады. Олар өткенді шолатын (орындалған жұмыстың бағасы) және болжамды (орындалатын жұмыстың бағасы) болып келеді.

• 
  Ұстаз оқушыларға жұмыстарының бағасының өлшемі жайлы және мақсаттарын үнемі еске салып отыруы қажет.
  
• 
  Өзін-өзі бағалаудың уақытын жоспарлау керек.
  
• 
  Сабақтың мақсатын таныстырып, оқушылар өздерінің мақсаттары мен бағыттарын дәл және айқын көре алуы үшін тақтаға, қабырға көрнекіліктеріне баға өлшемдерін көрсетіп қою керек.
  

Кесте №13

№13 кестеде оқушының топтық жұмысы мен ондағы қызметі жайлы ортақ әсерлері белгіленеді. №14 кесте әрбір бөлімге сандық (цифрлық) белгі береді. Ұстаз «Болжаулы ұпайлар» бағанындағы ұпайларды өзі таңдайды. (мектептегі 5 ұпайлық бағалаумен шатастырмай, 10 ұпайлық жүйені қолдану тиімді). Егер оқушылар мен ұстаздың «Қорытынды» жолағында қойған бағалары 10 ұпайдан асса, онда қайшылық тудырмау үшін ұстаз қатысушылармен міндетті түрде әңгімелесіп, нәтижелерін талқылауы қажет.

Кесте №15

«Идея жазбасы»

Аты_________________________ Мерзімі_________________________________

Сыныптастарының бағасы бағалауды үйретудің толыққанды әдісі болып табылады. Сонымен қатар өзара бағалау қатысушыларға оқытылған материалды бір-бірінің жұмыстарын бағалау әдісімен бекітуге мүмкіндік береді.

• 
  Бірін-бірі бағалау интерактивті сипатта болады.
  
• 
  Оқушы немесе оқушылар тобы басқа оқушы немесе топтың жұмысына баға бере отырып, өздеріне пайда келтіреді. Жұмысты алдын-ала белгіленген межелермен бағалайды. Басқалардың жұмысын бағалағанда өз жұмысындағы қателерді көріп, қажет болса түзеуге мүмкіндік алады.
  
• 
  Бірін-бірі бағалау әлеуметтік және комуникативті қабілеттерді жақсартуға көмектеседі.
  
• 
  Оқу процесінде бірін-бірі бағалаумен белсене айналысса, оқушылар баға мен бағалаудың маңызы жайлы тереңірек ұғынады.
  

• 
  Бірін-бірі бағалау әдісін қолданарда оқушылар арасында дау туындамау үшін ұстаз барынша сақ, абай болуы керек. Ол қатысушыларға өздері немесе тобы бағаланбайды, ал олардың жұмыстары тексерілетіндігі жайлы айтып кетуі тиіс.
  
• 
  Бірін-бірі бағалау әдісін жиі қолдана беру ұсынылмайды.