Кілем тоқуда қолданылатын ою-өрнек әуендерінің жаңашыл жас ұрпақты эстетикалық тәрбиелеудегі алатын орны

Қазақ қолөнері сонау ескі заман тарихымен өсіп біте қайнап келе жатқан бай қазына. Яғни, «қазақ» деген ұғым пайда болғаннан бастап ғана емес б.з.д. өмір сүрген «ғұндар мен сақ» тайпасынан келе жатқан рухани дәстүр. Қазақ халқының қолөнері ол көнеден келе жатқан мұра, өнегелі дәстүрі бар өзіндік ерекшелігі мол байырғы өнер. Қазақ ою-өрнектеріне жақын сарынды біз көне сақ, скиф салтының өнерінен көреміз. Халықтың мәдени дәрежесі өскен сайын тұтыну бұйымдары мен жабдықтардың сапасына қатты талап қойып, олардың әрі ұнамды, әрі сәнді болуын қалады. Еңбек үстіндегі шығармашылық ізденудің нәтижесінде тұрмысқа керекті заттардың жаңа алуан түрлері жасалып отырды. Сонымен қатар жиhаздардың ою-өрнектері де талғамға қарай жаңа мәнер, жақсы әшекейлермен безендірілу және жиhаз-мүліктердің жаңа түрлерін шығару талабы да арта түсті. Қазақ салтының дәстүрлі өнерін Ш.Уалиханов, С.Дудин, Қ.Чепелев, С.И.Руденко, Ә.Марғұлан, Т.Бәсенов, С.Қасиманов және т.б. ғалымдар мен өнер зерттеушілер ғылыми еңбектерінде өнертанытқыштық мақсатында қарастырған. Сол дәстүрлерімізді қайта жаңарту, жаңғырту барысында – мемлекетіміздің, халқымыздың көптеген қолөнер түрлерін жинақтап, зерделеудің, оның айналасындағы тәлім-тәрбие, мол тәжірибе негізінде жасөспірімдерді тәрбиелеу қажеттігі туып отыр.

• 
  ай, күн, жұлдыздарға-көк әлеміне байланысты өрнектер;
  
• 
  ою-өрнек әуендерінің атаулары: ашық, төртайшық, айбалта, егіз жұп, жұлдыз, кемпірқосақ, күн, арқар т.с.с.;
  
• 
  малға, малдың денесіне, ізіне байланысты. Ою-өрнек әуендерінің атаулары: мүйіз, қос мүйіз, сыңар мүйіз, бөрікөз, түйе мойын, бота көз, омыртқа, өркеш т.с.с.;
  
• 
  құрт-құмырсқаларға байланысты. Ою-өрнек әуендерінің атаулары:
  
• 
  алақұрт, жылан, көбелек, шыбынқанат, тышқан із, жылан бас, жылан із, өрмекші, ұяшық. т.с.с.;
  
• 
  құстарға байланысты өрнектер. Ою-өрнек әуендерінің атаулары: құстаңдай, құсқанат, қазтабан, қаз мойын, қарға тұяқ, құс тұмсық, қанатты ою, құс құйрық т.б.с.;
  
• 
  аңға, аңның денесіне, ізіне байланысты өрнектер. Ою-өрнек әуендерінің атаулары: мүйіз, бөріқұлақ, табан, қыңыр мүйіз, бөріқұлақ, түлкі бас, түйе мойын, бота көз, ит емшек т.с.с.;
  
• 
  жер, су, өсімдік, гүл, жапырақ, бұтақ бейнелі өрнектер. Ою-өрнек әуендерінің атаулары: арпа бас, қоза, баған өрнек, төртгүл, үшгүл, ирексу т.с.с.;
  
• 
  қару-құралдарға байланысты өрнектер. Ою-өрнек әуендерінің атаулары: балта, айбалта, ирек, жебе т.с.с.;
  
• 
  геометриялық фигуралар тектес өрнектер. Ою-өрнек әуендерінің атаулары: шеңбер, сүйір, ирек, төртгүшгүл, балдақ, қармақ, тұмарша, шынжара т.с.с.
  

• 
  нәубетаты (өсімдік әлемі);
  
• 
  зооморфтық ою-өрнек (Жан-жануарлардың табиғи және фантастикалық бейнелері);
  
• 
  космогониялық ою-өрнек әуені (дөңгелек, шимай, шет ою т.б.);
  
• 
  тұрмыстық ою-өрнектер әуені (балта, келін бармақ, бауырсақ т.с.с.);
  
• 
  тіке сызықты ою-өрнек әуені (төртгүл, ирек, қармақ, төртқұлақ);
  
• 
  нышандық ою-өрнек әуені (қанатты ою, солақ, шалма т.с.с.).
  

Әдебиеттер

1. 
   Қасиманов С. Қазақ халқының қолөнері. А., 1969.
   
2. 
   Абдуалиева Ш. Халық қолөнері. А.,1992 .70 б.
   
3. 
   Мұқанов М.С. Жүннен жасалатын бұйымдар. А.,1993. 56-64б.
   
4. 
   Өмірбекова М., С. Төленбаев. Ою-өрнек. 1том. А., 1996. 119б.
   
5. 
   Тыныбеков Қ. Мұрагерлер. А., 1990. 3-62б.
   
6. 
   Левин Л.М. Ковры и ковровые изделия. М., 1997.
   
7. 
   Прикулиева А.Н. Ковровые ткачества туркмен долины средней Амударьи. М.,1966.
   
8. 
   Маргулан А.. Казахское народное прикладное искусство. А., 1986. 1,2,3 том.
   

Түйіндеме

Резюме

В статье поднимаются вопросы необходимости изучения истории казахского народа, обучения казахскому народному прикладному искусству.

жүктеу/скачать 2,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: