§ 3. Бүкіләлемдік Интернет желісі

23
W W W  – бүкіләлемдік өрмек ( orld  ide  eb)
Т – бүкіләлемдік желі ( nternational  etwork)
A R P A N E T   –  ақпараттың  берілуін  зерттеу  агенттігі  (Advanced 
esearch  ro ects Agency)
Интернетке­қа­лай­қо­сы­ла­мыз?
Интернетке  қо сы лу  үшін  біз ге  про вай дер  ке рек.  Про вай дер 
(ағылш.  provider  –  жет кі зу ші)  ұй ым  мен  же ке  тұл ға лар ға 
Интернет  қыз мет те рін  ұсы на тын  ком па ния  бо лып  та бы ла ды. 
Бұл  ақ па рат тық  же лі  қыз мет те рін  ұялы  те ле фон дар  ар қы лы  да 
пай да лану ға  бо ла ды.  Мы са лы,  біз дің  елі міз де  Қа зақ те ле ком, 
Kcell,  KazTransCom,  Аltel  жә не  т.б.  ком па ния лар  өз де рі нің 
про вай дер ле рі мен  та рал ған. 
Интернетке­қо­сы­лу­үшін­қан­дай­құ­рыл­ғы­лар­ке­рек?
Дү ниежү зі лік  же лі ге  қо сы лу  үшін  біз ге  бай ла ныс  ар на сы 
мен  мо дем  қа жет. Модемнің компьютерді Интернет желісіне 
қосу құрылғысы екенін білесіңдер. Бай ла ныс ар налары на те ле­
фон  же лі сі,  ка бель ді  те ле ди дар,  ра диобай ла ныс  жа тады.
Интернеттің­ат­қа­ра­тын­қыз­ме­ті­
қан­дай?
Интернет  ар қы лы  орын да ла тын 
қыз мет  түр ле рі  15-су рет те  кел ті­
ріл ген  (қызмет түрлерін мұқият 
қарап, оларды салыстыра отырып, 
сипаттаңдар).
М
­
­
Ең ал ғаш қы брау зер ді 
1989 ж. Тим Бер нерс-Ли 
жа са ды. Ол ал ғаш қы да 
orld  ide  eb деп, 
кей ін  exus деп атал ды 
(https://r .wikipedia.org/wiki/
Wor dWideWe ­сайтынан).
­
Интернеттің шығу тарихы да қызық. Интернет 1960 жылдары АҚ -та пайда 
болды. Оны төтенше жағдайлар кезінде хабар алмасу үшін ойлап тапқан. Ком-
пьютерлер  мен  телефон  арналары  арқылы  байланыс  жасаған.Тәжірибелерге 
сүйене келе ХХ ғ. 60-жылдардың аяғында Arpanet желісі пайда болды (https://
kk.wikipedia.org/wiki/Интернет сай­ты­нан­қо­сым­ша­мә­лі­меттер­алу­ға­бо­ла­ды).
А
А
kk.wikipedia.org/wiki/Интернет
Р
болды. Оны төтенше жағдайлар кезінде хабар алмасу үшін ойлап тапқан. Ком-
пьютерлер  мен  телефон  арналары  арқылы  байланыс  жасаған.Тәжірибелерге 
Р
Р
Р
сүйене келе ХХ ғ. 60-жылдардың аяғында Arpanet желісі пайда болды (
kk.wikipedia.org/wiki/Интернет
М
М
М
­
Интернеттің шығу тарихы да қызық. Интернет 1960 жылдары АҚ -та пайда 
болды. Оны төтенше жағдайлар кезінде хабар алмасу үшін ойлап тапқан. Ком-
пьютерлер  мен  телефон  арналары  арқылы  байланыс  жасаған.Тәжірибелерге 
сүйене келе ХХ ғ. 60-жылдардың аяғында Arpanet желісі пайда болды (
А
қызмет түрлерін мұқият 
қызмет түрлерін мұқият 
қарап, оларды салыстыра отырып, 
қарап, оларды салыстыра отырып, 
сипаттаңдар
сипаттаңдар
).
).
А
­
Н
Интернет  ар қы лы  орын да ла тын 
Интернет  ар қы лы  орын да ла тын 
15-су рет те
15-су рет те
қызмет түрлерін мұқият 
қызмет түрлерін мұқият 
қарап, оларды салыстыра отырып, 
қарап, оларды салыстыра отырып, 
-
Интернет  ар қы лы  орын да ла тын 
Интернет  ар қы лы  орын да ла тын 
П
қосу құрылғысы екенін білесіңдер. Бай ла ныс ар налары на те ле­
қосу құрылғысы екенін білесіңдер. Бай ла ныс ар налары на те ле­
фон  же лі сі,  ка бель ді  те ле ди дар,  ра диобай ла ныс  жа тады.
фон  же лі сі,  ка бель ді  те ле ди дар,  ра диобай ла ныс  жа тады.
Интернеттің­ат­қа­ра­тын­қыз­ме­ті­
Интернеттің­ат­қа­ра­тын­қыз­ме­ті­
В
Интернетке­қо­сы­лу­үшін­қан­дай­құ­рыл­ғы­лар­ке­рек?
Интернетке­қо­сы­лу­үшін­қан­дай­құ­рыл­ғы­лар­ке­рек?
Дү ниежү зі лік  же лі ге  қо сы лу  үшін  біз ге  бай ла ныс  ар на сы 
Дү ниежү зі лік  же лі ге  қо сы лу  үшін  біз ге  бай ла ныс  ар на сы 
 Модемнің компьютерді Интернет желісіне 
 Модемнің компьютерді Интернет желісіне 
қосу құрылғысы екенін білесіңдер. Бай ла ныс ар налары на те ле­
қосу құрылғысы екенін білесіңдер. Бай ла ныс ар налары на те ле­
фон  же лі сі,  ка бель ді  те ле ди дар,  ра диобай ла ныс  жа тады.
фон  же лі сі,  ка бель ді  те ле ди дар,  ра диобай ла ныс  жа тады.
б
пай да лану ға  бо ла ды.  Мы са лы,  біз дің  елі міз де  Қа зақ те ле ком, 
пай да лану ға  бо ла ды.  Мы са лы,  біз дің  елі міз де  Қа зақ те ле ком, 
Kcell,  KazTransCom,  Аltel  жә не  т.б.  ком па ния лар  өз де рі нің 
Kcell,  KazTransCom,  Аltel  жә не  т.б.  ком па ния лар  өз де рі нің 
Интернетке­қо­сы­лу­үшін­қан­дай­құ­рыл­ғы­лар­ке­рек?
Интернетке­қо­сы­лу­үшін­қан­дай­құ­рыл­ғы­лар­ке­рек?
а
Бұл  ақ па рат тық  же лі  қыз мет те рін  ұялы  те ле фон дар  ар қы лы  да 
Бұл  ақ па рат тық  же лі  қыз мет те рін  ұялы  те ле фон дар  ар қы лы  да 
пай да лану ға  бо ла ды.  Мы са лы,  біз дің  елі міз де  Қа зақ те ле ком, 
пай да лану ға  бо ла ды.  Мы са лы,  біз дің  елі міз де  Қа зақ те ле ком, 
Kcell,  KazTransCom,  Аltel  жә не  т.б.  ком па ния лар  өз де рі нің 
Kcell,  KazTransCom,  Аltel  жә не  т.б.  ком па ния лар  өз де рі нің 
с
Интернетке  қо сы лу  үшін  біз ге  про вай дер  ке рек. 
Интернетке  қо сы лу  үшін  біз ге  про вай дер  ке рек. 
  –  жет кі зу ші)  ұй ым  мен  же ке  тұл ға лар ға 
  –  жет кі зу ші)  ұй ым  мен  же ке  тұл ға лар ға 
Интернет  қыз мет те рін  ұсы на тын  ком па ния  бо лып  та бы ла ды. 
Интернет  қыз мет те рін  ұсы на тын  ком па ния  бо лып  та бы ла ды. 
Бұл  ақ па рат тық  же лі  қыз мет те рін  ұялы  те ле фон дар  ар қы лы  да 
Бұл  ақ па рат тық  же лі  қыз мет те рін  ұялы  те ле фон дар  ар қы лы  да 
пай да лану ға  бо ла ды.  Мы са лы,  біз дің  елі міз де  Қа зақ те ле ком, 
пай да лану ға  бо ла ды.  Мы са лы,  біз дің  елі міз де  Қа зақ те ле ком, 
п
Интернетке  қо сы лу  үшін  біз ге  про вай дер  ке рек. 
Интернетке  қо сы лу  үшін  біз ге  про вай дер  ке рек. 
Про вай дер
Про вай дер
  –  жет кі зу ші)  ұй ым  мен  же ке  тұл ға лар ға 
  –  жет кі зу ші)  ұй ым  мен  же ке  тұл ға лар ға 
а
а
  –  ақпараттың  берілуін  зерттеу  агенттігі  (Advanced 
с
с
  –  ақпараттың  берілуін  зерттеу  агенттігі  (Advanced 
ы
ы
ы

24
Алысты 
жақындату
Қызмет түрлерін ұсыну, 
Интернет арқылы тапсы­
рыс жасау немесе сату
Қашықтықтан оқу, 
яғни, үйде отырып 
білім алу
Қызмет көрсету 
салаларын
 пайдалану
Интернет арқылы қол­
жетімді әртүрлі ақпарат­
тарды алу немесе жіберу
Бүкіләлемдік жаңа­
лықтармен танысып 
отыру
­
­Интернет­мүм­кін­дік­те­рі
Интернетті­кім­бас­қа­ра­ды­деп­ой­лай­сың­дар?­
Интернет  ұғы мы  ХХ  ға сыр дың  ая ғын да  пай да  бол са  да, 
же дел  қар қын мен  кең  қа нат  жай ып  ке ле ді.  Интернеттің  же­
ке­да ра қо жай ыны жоқ. Оны еш кім бір жер ден бас қа ра ал­
май ды. 
Интернеттен  көп те ген  пай да лы,  қа жет ті  ақ па рат тар ды 
та бу ға  бо ла ды.  Интернеттің  же дел  да муы на  бай ла ныс ты  же лі де 
жұ мыс  іс теу ге  ар нал ған  көп те ген  қыз мет тер  мен  прог рам ма лар 
пай да  бол ды.  Интернет  же лі сін де  жұ мыс  жа сау  үшін  брау зер 
(па рақ тап  кө ру)  прог рам ма ла ры  қа жет.
Брау зер (ағылш. browse  –  па рақ тау,  қа рас ты ру)  прог­
рам ма ла ры  кө ме гі мен  WWW  жүй есі мен  сұх бат  құ ры ла ды: 
WWW  cер вер ле рі  мен  Интернет  ре су рс та ры  ара сын да  қа рым­
қа ты нас  жа сай ды. 
А
А
А
А
24
Р
рам ма ла ры  кө ме гі мен  WWW  жүй есі мен  сұх бат  құ ры ла ды: 
рам ма ла ры  кө ме гі мен  WWW  жүй есі мен  сұх бат  құ ры ла ды: 
WWW  cер вер ле рі  мен  Интернет  ре су рс та ры  ара сын да  қа рым­
WWW  cер вер ле рі  мен  Интернет  ре су рс та ры  ара сын да  қа рым­
қа ты нас  жа сай ды. 
қа ты нас  жа сай ды. 
М
пай да  бол ды.  Интернет  же лі сін де  жұ мыс  жа сау  үшін  брау зер 
пай да  бол ды.  Интернет  же лі сін де  жұ мыс  жа сау  үшін  брау зер 
(па рақ тап  кө ру)  прог рам ма ла ры  қа жет.
(па рақ тап  кө ру)  прог рам ма ла ры  қа жет.
Брау зер
Брау зер
М
 (ағылш. 
 (ағылш. 
рам ма ла ры  кө ме гі мен  WWW  жүй есі мен  сұх бат  құ ры ла ды: 
рам ма ла ры  кө ме гі мен  WWW  жүй есі мен  сұх бат  құ ры ла ды: 
WWW  cер вер ле рі  мен  Интернет  ре су рс та ры  ара сын да  қа рым­
WWW  cер вер ле рі  мен  Интернет  ре су рс та ры  ара сын да  қа рым­
А
Интернеттен  көп те ген  пай да лы,  қа жет ті  ақ па рат тар ды 
Интернеттен  көп те ген  пай да лы,  қа жет ті  ақ па рат тар ды 
та бу ға  бо ла ды.  Интернеттің  же дел  да муы на  бай ла ныс ты  же лі де 
та бу ға  бо ла ды.  Интернеттің  же дел  да муы на  бай ла ныс ты  же лі де 
жұ мыс  іс теу ге  ар нал ған  көп те ген  қыз мет тер  мен  прог рам ма лар 
жұ мыс  іс теу ге  ар нал ған  көп те ген  қыз мет тер  мен  прог рам ма лар 
пай да  бол ды.  Интернет  же лі сін де  жұ мыс  жа сау  үшін  брау зер 
пай да  бол ды.  Интернет  же лі сін де  жұ мыс  жа сау  үшін  брау зер 
(па рақ тап  кө ру)  прог рам ма ла ры  қа жет.
(па рақ тап  кө ру)  прог рам ма ла ры  қа жет.
Н
же дел  қар қын мен  кең  қа нат  жай ып  ке ле ді.  Интернеттің  же­
же дел  қар қын мен  кең  қа нат  жай ып  ке ле ді.  Интернеттің  же­
ке­да ра қо жай ыны жоқ. Оны еш кім бір жер ден бас қа ра ал­
ке­да ра қо жай ыны жоқ. Оны еш кім бір жер ден бас қа ра ал­
Интернеттен  көп те ген  пай да лы,  қа жет ті  ақ па рат тар ды 
Интернеттен  көп те ген  пай да лы,  қа жет ті  ақ па рат тар ды 
та бу ға  бо ла ды.  Интернеттің  же дел  да муы на  бай ла ныс ты  же лі де 
та бу ға  бо ла ды.  Интернеттің  же дел  да муы на  бай ла ныс ты  же лі де 
-
Интернет  ұғы мы  ХХ  ға сыр дың  ая ғын да  пай да  бол са  да, 
Интернет  ұғы мы  ХХ  ға сыр дың  ая ғын да  пай да  бол са  да, 
же дел  қар қын мен  кең  қа нат  жай ып  ке ле ді.  Интернеттің  же­
же дел  қар қын мен  кең  қа нат  жай ып  ке ле ді.  Интернеттің  же­
П
­
­
­
­
Интернет­мүм­кін­дік­те­рі
Интернет­мүм­кін­дік­те­рі
Интернетті­кім­бас­қа­ра­ды­деп­ой­лай­сың­дар?­
Интернетті­кім­бас­қа­ра­ды­деп­ой­лай­сың­дар?­
Интернет  ұғы мы  ХХ  ға сыр дың  ая ғын да  пай да  бол са  да, 
Интернет  ұғы мы  ХХ  ға сыр дың  ая ғын да  пай да  бол са  да, 
В
В
В
В
Интернет­мүм­кін­дік­те­рі
Интернет­мүм­кін­дік­те­рі
б
с
ы
ы
ы

25
Көпте ген  брау зер  прог рам ма ла ры  бар.  Ең  көп  та ра ған  брау­
зер лер: Mozila Firefox, Google Сhrome, Opera жә не т.б. (1-кесте).
­ ­Брау­зер­түр­ле­рі
Брау зер дің  шарт ты  бел гі сі
Атауы
Google Сhrome
Internet Еxplorer
Yandex
Opera
Safari
Mozila Firefox
Интернеттегі  қа рым­қа ты нас ты  жү зе ге  асы ру дың  қа ра­
пай ым  тү рі  –  элект рон дық  пош та  қыз ме ті.
­
­
­
­
Интернеттің  негiзгi  қо сым ша ла ры ның  бі рі  –  элект рон дық 
пош та. 
E­mail (Electronic Mail)  –  элект рон дық  пош та,  же лі  тұ ты­
ну шы ла ры  ара сын да  мә лі мет  ал ма су  ісін  жү зе ге  асы ра тын 
қыз мет  жүй есі.  Оның  кө ме гі мен  ара қа шық тық қа  тәу ел сіз, 
са нау лы  ми нут тар  ішін де  ха бар ды  жет кі зу ге  бо ла ды.  Ол  үшін 
пер не тақ та да  ти іс ті  ха бар  мә ті нін  те ріп,  бел гі лі  элект рон дық 
адреске  жі бер сең дер  бол ға ны.
E­mail  ад рес тік  құ ры лы мы:
есім@  ме ке ме.до мен
Мы са лы:  dina_m@mail.kz
А
А
Р
E­mail  ад рес тік  құ ры лы мы:
E­mail  ад рес тік  құ ры лы мы:
есім@  ме ке ме.до мен
есім@  ме ке ме.до мен
Мы са лы:  dina_m@mail.kz
Мы са лы:  dina_m@mail.kz
М
са нау лы  ми нут тар  ішін де  ха бар ды  жет кі зу ге  бо ла ды.  Ол  үшін 
са нау лы  ми нут тар  ішін де  ха бар ды  жет кі зу ге  бо ла ды.  Ол  үшін 
пер не тақ та да  ти іс ті  ха бар  мә ті нін  те ріп,  бел гі лі  элект рон дық 
пер не тақ та да  ти іс ті  ха бар  мә ті нін  те ріп,  бел гі лі  элект рон дық 
адреске  жі бер сең дер  бол ға ны.
адреске  жі бер сең дер  бол ға ны.
E­mail  ад рес тік  құ ры лы мы:
E­mail  ад рес тік  құ ры лы мы:
М
есім@  ме ке ме.до мен
есім@  ме ке ме.до мен
А
E­mail (Electronic Mail)
E­mail (Electronic Mail)
ну шы ла ры  ара сын да  мә лі мет  ал ма су  ісін  жү зе ге  асы ра тын 
ну шы ла ры  ара сын да  мә лі мет  ал ма су  ісін  жү зе ге  асы ра тын 
қыз мет  жүй есі.  Оның  кө ме гі мен  ара қа шық тық қа  тәу ел сіз, 
қыз мет  жүй есі.  Оның  кө ме гі мен  ара қа шық тық қа  тәу ел сіз, 
са нау лы  ми нут тар  ішін де  ха бар ды  жет кі зу ге  бо ла ды.  Ол  үшін 
са нау лы  ми нут тар  ішін де  ха бар ды  жет кі зу ге  бо ла ды.  Ол  үшін 
пер не тақ та да  ти іс ті  ха бар  мә ті нін  те ріп,  бел гі лі  элект рон дық 
пер не тақ та да  ти іс ті  ха бар  мә ті нін  те ріп,  бел гі лі  элект рон дық 
Н
­
­
­
­
­
­
­
­
Интернеттің  негiзгi  қо сым ша ла ры ның  бі рі  –  элект рон дық 
Интернеттің  негiзгi  қо сым ша ла ры ның  бі рі  –  элект рон дық 
E­mail (Electronic Mail)
E­mail (Electronic Mail)
ну шы ла ры  ара сын да  мә лі мет  ал ма су  ісін  жү зе ге  асы ра тын 
ну шы ла ры  ара сын да  мә лі мет  ал ма су  ісін  жү зе ге  асы ра тын 
-П
П
ПП
Интернеттегі  қа рым­қа ты нас ты  жү зе ге  асы ру дың  қа ра­
Интернеттегі  қа рым­қа ты нас ты  жү зе ге  асы ру дың  қа ра­
пай ым  тү рі  –  элект рон дық  пош та  қыз ме ті.
пай ым  тү рі  –  элект рон дық  пош та  қыз ме ті.
В
В
ВВ
ВВВВ
б
ббб
Opera
Safari
а
а
а
а
Yandex
Opera
с
с
с
с
Internet Еxplorer
п
п
п
п
Google Сhrome
Internet Еxplorer
а
­Брау­зер­түр­ле­рі
­Брау­зер­түр­ле­рі
а
а
аас
Көпте ген  брау зер  прог рам ма ла ры  бар.  Ең  көп  та ра ған  брау­
Көпте ген  брау зер  прог рам ма ла ры  бар.  Ең  көп  та ра ған  брау­
(1-кесте).
(1-кесте).
­Брау­зер­түр­ле­рі
­Брау­зер­түр­ле­рі
ы
ы
Көпте ген  брау зер  прог рам ма ла ры  бар.  Ең  көп  та ра ған  брау­
Көпте ген  брау зер  прог рам ма ла ры  бар.  Ең  көп  та ра ған  брау­

26
Сайт тың  Интернеттегі  ад ре сін  до мен  (үй шік) деп атай ды. Әр 
ел дің  өз  до ме ні  бо ла ды  (2-кес те).
­ ­До­мен­кес­те­сі
Ұй ым дық  тиiстiлiгi 
бой ын ша  до мен дер  атау ы 
Ай мақ тық  белгiсi 
бой ын ша  до мен дер  атауы
mil –  әс ке ри 
.kz  –  Қа зақ стан
gov –  үкі мет тік
.ua  –  Ук ра ина 
org – үкі мет тен,  ком мер ция дан  тыс
.us – АҚШ 
edu – бі лім
.ru – Ре сей 
com –  ком мер ция лық
.fr – Фран ция
net –  же лі лік
.de  –  Гер ма ния
­Ал,­күн­де­ком­п ю­тер­ал­дын­да­тапжылмай­отырудың­
ден­сау­лық­қа­зи­ян­еке­нін­бі­ле­сің­дер­ме?­
И
­ ­
Интернеттің  пай да лы  жақ та ры мен  бір ге  зи ян ды  тұс та ры  да 
бар. Бұл жайлы әрбір қолданушы  жақсы білуге тиіс. Инфор­
матика кабинетінде ғана емес, үйде де компьютермен жұмыс 
істегенде мұны естен шығармаған жөн. 
Ком пью тер  ал дын да  ұзақ  отыр са,  адам ның  кө зі,  ар қа сы 
ау ыра ды  жә не  қи мыл­қоз ға лы сы на,  пси хо ло гия сы на  әсер 
ете ді.  Ком пью тер мен  жұ мыс  іс теу 
ере же ле рін  дұ рыс  сақ та мау дың  сал­
да ры нан  адам  жүй ке  жүй есі  ау ру ла­
ры на  шал ды ғуы  ықтимал.
Интернетке үнемі жү гі нуге дағ­
дыланған  кез  кел ген  қолда ну шы 
оған  тәу ел ді  бо лып,  ай на ла сын да ғы 
бо лып  жат қан  жайт тар ға  мән  бер мей 
қа луы  да  мүм кін.  Со ны мен  қа тар, 
ком пью тер ден 
бө лі не тін 
әр түр лі 
сәу ле көз ге ке рі әсер ете ді. Мұның 
Е
­
 
Интернет желісінде 
жұмыс жасаған кезде 
қауіпсіздікті үнемі естен 
шығармаңдар! 
 
Интернеттен ақпаратты 
бей-берекет жүктеу 
компьютерге зақым кел-
тіруі мүмкін. Сондықтан 
ақпарат жүктеген кезде 
абай болыңдар!
А
А
А
А
26
Р
Р
тіруі мүмкін. Сондықтан 
ақпарат жүктеген кезде 
абай болыңдар!
М
қауіпсіздікті үнемі естен 
шығармаңдар! 
 
Интернеттен ақпаратты 
бей-берекет жүктеу 
компьютерге зақым кел-
тіруі мүмкін. Сондықтан 
А
А
Е
­
Интернет желісінде 
жұмыс жасаған кезде 
қауіпсіздікті үнемі естен 
шығармаңдар! 
Интернеттен ақпаратты 
Н
Ком пью тер  ал дын да  ұзақ  отыр са,  адам ның  кө зі,  ар қа сы 
Ком пью тер  ал дын да  ұзақ  отыр са,  адам ның  кө зі,  ар қа сы 
ау ыра ды  жә не  қи мыл­қоз ға лы сы на,  пси хо ло гия сы на  әсер 
ау ыра ды  жә не  қи мыл­қоз ға лы сы на,  пси хо ло гия сы на  әсер 
Н
Н
Е
­
Интернет желісінде 
-
істегенде мұны естен шығармаған жөн. 
істегенде мұны естен шығармаған жөн. 
Ком пью тер  ал дын да  ұзақ  отыр са,  адам ның  кө зі,  ар қа сы 
Ком пью тер  ал дын да  ұзақ  отыр са,  адам ның  кө зі,  ар қа сы 
П
Интернеттің  пай да лы  жақ та ры мен  бір ге  зи ян ды  тұс та ры  да 
Интернеттің  пай да лы  жақ та ры мен  бір ге  зи ян ды  тұс та ры  да 
бар. Бұл жайлы әрбір қолданушы  жақсы білуге тиіс. Инфор­
бар. Бұл жайлы әрбір қолданушы  жақсы білуге тиіс. Инфор­
матика кабинетінде ғана емес, үйде де компьютермен жұмыс 
матика кабинетінде ғана емес, үйде де компьютермен жұмыс 
істегенде мұны естен шығармаған жөн. 
істегенде мұны естен шығармаған жөн. 
В
Ал,­күн­де­ком­п ю­тер­ал­дын­да­тапжылмай­отырудың­
Ал,­күн­де­ком­п ю­тер­ал­дын­да­тапжылмай­отырудың­
ден­сау­лық­қа­зи­ян­еке­нін­бі­ле­сің­дер­ме?­
ден­сау­лық­қа­зи­ян­еке­нін­бі­ле­сің­дер­ме?­
Интернеттің  пай да лы  жақ та ры мен  бір ге  зи ян ды  тұс та ры  да 
Интернеттің  пай да лы  жақ та ры мен  бір ге  зи ян ды  тұс та ры  да 
б
б
бббб
ббб
.de  –  Гер ма ния
Ал,­күн­де­ком­п ю­тер­ал­дын­да­тапжылмай­отырудың­
Ал,­күн­де­ком­п ю­тер­ал­дын­да­тапжылмай­отырудың­
а
а
а
а
а
а
а
.ru – Ре сей 
.fr – Фран ция
.de  –  Гер ма ния
с
с
с
сс
.ua  –  Ук ра ина 
.us – АҚШ 
.ru – Ре сей 
п
п
п
п
бой ын ша  до мен дер  атауы
.kz  –  Қа зақ стан
.ua  –  Ук ра ина 
а
­До­мен­кес­те­сі
­До­мен­кес­те­сі
а
а
а
Ай мақ тық  белгiсi 
бой ын ша  до мен дер  атауы
с
(үй шік) деп атай ды. Әр 
(үй шік) деп атай ды. Әр 
­До­мен­кес­те­сі
­До­мен­кес­те­сі
ы
ы
(үй шік) деп атай ды. Әр 
(үй шік) деп атай ды. Әр 

27
бәрі Интернетке тәуелді болып, өз уақыттарын пайдалы істерге 
емес, түрлі әлеуметтік желіге мақсатсыз кіруге немесе  ойындар 
ойнауға жұмсайтын жандар үшін өте қауіпті. Сон дық тан әр­
дай ым  ком пью терді  қолдану  ба ры сын да  бар лық  жұ мыс  іс теу 
ере же ле рін  сақ та ған  дұ рыс. 
Интернет және кітаптардағы ақпараттардың өз иесі (авторы) 
болады. Сондықтан ақпаратты алғанда оның басқа адамның 
еңбегі екенін ұмытпауымыз керек. Міндетті түрде оның авторын 
көрсетіп отыруға тиіспіз. 
Плагиат – өзгенің туындысын рұқсатсыз иемденіп кету. Автор­
лық туынды заңмен қорғалады. Плагиаттың түрлерін қолданылу 
аясына қарай жіктеуге болады: академия  лық, журналистік және 
күнделікті. Көп тараған плагиатқа мәтін мен жекелеген сөйлем­
дер, ой, идеялар, шығармада суреттелген фактілер жатады.
И
­ ­
­ ­ ­ ­ ­
­ ­ ­ ­ ­ ­ ­
­ ­ ­ ­
­ ­ ­
Жауапкершілік
Интернетке орналастыратын ақпа­
раттың үнемі сақталып қалатынын 
естен шығармаңдар!
Құпия сөз
Құпия сөз орнатылған ақпараттарды 
ешқашан бұзуға әрекет жасамаңдар!
Сенім
Интернеттегі мәліметтердің бәрі бір­
дей ақиқат емес. Сондықтан бүкіл 
сайттағы ақпараттардың барлығын 
дұрыс деп есептеуге болмайды.
Әлеуметтік желі
Әлеуметтік желіні қолданғанда абай 
болыңдар!
Хат­хабар алмасқанда қарым­қа­
тынас мәдениетін сақтау қажет.
А
РМ
П
ПП
В
И
­ ­
­ ­ ­ ­ ­
­ ­ ­ ­ ­ ­ ­
И
­ ­
­ ­ ­ ­ ­
­ ­ ­ ­ ­ ­ ­
­ ­ ­ ­
­ ­ ­
­ ­ ­ ­
­ ­ ­
В
б
аясына қарай жіктеуге болады: академия  лық, журналистік және 
аясына қарай жіктеуге болады: академия  лық, журналистік және 
күнделікті. Көп тараған плагиатқа мәтін мен жекелеген сөйлем­
күнделікті. Көп тараған плагиатқа мәтін мен жекелеген сөйлем­
дер, ой, идеялар, шығармада суреттелген фактілер жатады.
дер, ой, идеялар, шығармада суреттелген фактілер жатады.
И
­ ­
­ ­ ­ ­ ­
­ ­ ­ ­ ­ ­ ­
И
­ ­
­ ­ ­ ­ ­
­ ­ ­ ­ ­ ­ ­
а
лық туынды заңмен қорғалады. Плагиаттың түрлерін қолданылу 
лық туынды заңмен қорғалады. Плагиаттың түрлерін қолданылу 
аясына қарай жіктеуге болады: академия  лық, журналистік және 
аясына қарай жіктеуге болады: академия  лық, журналистік және 
күнделікті. Көп тараған плагиатқа мәтін мен жекелеген сөйлем­
күнделікті. Көп тараған плагиатқа мәтін мен жекелеген сөйлем­
дер, ой, идеялар, шығармада суреттелген фактілер жатады.
дер, ой, идеялар, шығармада суреттелген фактілер жатады.
с
еңбегі екенін ұмытпауымыз керек. Міндетті түрде оның авторын 
еңбегі екенін ұмытпауымыз керек. Міндетті түрде оның авторын 
 – өзгенің туындысын рұқсатсыз иемденіп кету. Автор­
 – өзгенің туындысын рұқсатсыз иемденіп кету. Автор­
лық туынды заңмен қорғалады. Плагиаттың түрлерін қолданылу 
лық туынды заңмен қорғалады. Плагиаттың түрлерін қолданылу 
аясына қарай жіктеуге болады: академия  лық, журналистік және 
аясына қарай жіктеуге болады: академия  лық, журналистік және 
п
Интернет және кітаптардағы ақпараттардың өз иесі (авторы) 
Интернет және кітаптардағы ақпараттардың өз иесі (авторы) 
болады. Сондықтан ақпаратты алғанда оның басқа адамның 
болады. Сондықтан ақпаратты алғанда оның басқа адамның 
еңбегі екенін ұмытпауымыз керек. Міндетті түрде оның авторын 
еңбегі екенін ұмытпауымыз керек. Міндетті түрде оның авторын 
а
ойнауға жұмсайтын жандар үшін өте қауіпті. Сон дық тан әр­
ойнауға жұмсайтын жандар үшін өте қауіпті. Сон дық тан әр­
дай ым  ком пью терді  қолдану  ба ры сын да  бар лық  жұ мыс  іс теу 
дай ым  ком пью терді  қолдану  ба ры сын да  бар лық  жұ мыс  іс теу 
Интернет және кітаптардағы ақпараттардың өз иесі (авторы) 
Интернет және кітаптардағы ақпараттардың өз иесі (авторы) 
болады. Сондықтан ақпаратты алғанда оның басқа адамның 
болады. Сондықтан ақпаратты алғанда оның басқа адамның 
с
бәрі Интернетке тәуелді болып, өз уақыттарын пайдалы істерге 
бәрі Интернетке тәуелді болып, өз уақыттарын пайдалы істерге 
емес, түрлі әлеуметтік желіге мақсатсыз кіруге немесе  ойындар 
емес, түрлі әлеуметтік желіге мақсатсыз кіруге немесе  ойындар 
ойнауға жұмсайтын жандар үшін өте қауіпті. Сон дық тан әр­
ойнауға жұмсайтын жандар үшін өте қауіпті. Сон дық тан әр­
дай ым  ком пью терді  қолдану  ба ры сын да  бар лық  жұ мыс  іс теу 
дай ым  ком пью терді  қолдану  ба ры сын да  бар лық  жұ мыс  іс теу 
ы
ы
бәрі Интернетке тәуелді болып, өз уақыттарын пайдалы істерге 
бәрі Интернетке тәуелді болып, өз уақыттарын пайдалы істерге 

28
­ Б ­
1.  Интернет  де ге н  не?
2.  Про вай дер  де ген  не?
3.  Элект рон дық  пош та  де ген  не?
4.  Плагиат деген не?  
5.  Брау зер  қан дай  қыз мет  ат қа ра ды?  Қан дай  брау зер лер ді 
бі ле сің дер? 
Т ­ ­
Кес те ні  дәп тер ле рі ңе  тол ты рың дар.
1
Құ пия  сөз  ор на тыл ған  ақ па рат тар ды 
еш қа шан  бұ зу ға  әре кет  жа са маң дар!
Не себепті? 
2
Интернеттегі  мә лі мет тер дің  бә рі  
бірдей ақиқат емес. Сондықтан бүкіл 
сайттағы  ақпараттар дың  барлығын 
дұрыс деп есептеуге болмайды. 
Не лік тен?
3
Әлеу мет тік  же лі ні  пайдаланған да 
қолда ну шы лар мен  сы пайы  қа рым­қа­
ты нас та  бо лың дар.
Не үшін?
4
Интернетте  жа рия лан ған  әр бір 
ақ па рат  үшін  жау ап ты  екен де рің ді 
ұмыт паң дар!
Не ге?
Т ­
Элект рон дық  пош та ның  кә дім гі  пош тамен  қан дай  ұқ­
састығы  мен  ай ыр ма шы лы ғы  ба рын  тал даң дар.
Ұқсастығы
Б ­
Т
Т
А
А
А
28
Р
Р
М
М
А
Элект рон дық  пош та ның  кә дім гі  пош тамен  қан дай  ұқ­
Элект рон дық  пош та ның  кә дім гі  пош тамен  қан дай  ұқ­
састығы  мен  ай ыр ма шы лы ғы  ба рын  тал даң дар.
састығы  мен  ай ыр ма шы лы ғы  ба рын  тал даң дар.
АА
Н
Н
Н
ақ па рат  үшін  жау ап ты  екен де рің ді 
ұмыт паң дар!
Н
Элект рон дық  пош та ның  кә дім гі  пош тамен  қан дай  ұқ­
Элект рон дық  пош та ның  кә дім гі  пош тамен  қан дай  ұқ­
Н
-
ақ па рат  үшін  жау ап ты  екен де рің ді 
ұмыт паң дар!
П
П
Әлеу мет тік  же лі ні  пайдаланған да 
қолда ну шы лар мен  сы пайы  қа рым­қа­
ты нас та  бо лың дар.
Интернетте  жа рия лан ған  әр бір 
ақ па рат  үшін  жау ап ты  екен де рің ді 
В
В
сайттағы  ақпараттар дың  барлығын 
дұрыс деп есептеуге болмайды.
Әлеу мет тік  же лі ні  пайдаланған да 
қолда ну шы лар мен  сы пайы  қа рым­қа­
б
б
Құ пия  сөз  ор на тыл ған  ақ па рат тар ды 
еш қа шан  бұ зу ға  әре кет  жа са маң дар!
Интернеттегі  мә лі мет тер дің  бә рі  
Сондықтан бүкіл 
сайттағы  ақпараттар дың  барлығын 
а
а
а
а
Құ пия  сөз  ор на тыл ған  ақ па рат тар ды 
еш қа шан  бұ зу ға  әре кет  жа са маң дар!
с
с
Кес те ні  дәп тер ле рі ңе  тол ты рың дар.
Кес те ні  дәп тер ле рі ңе  тол ты рың дар.
с
с
сс
сс
п
5.  Брау зер  қан дай  қыз мет  ат қа ра ды?  Қан дай  брау зер лер ді 
5.  Брау зер  қан дай  қыз мет  ат қа ра ды?  Қан дай  брау зер лер ді 
п
п
п
Т
пп
а
5.  Брау зер  қан дай  қыз мет  ат қа ра ды?  Қан дай  брау зер лер ді 
5.  Брау зер  қан дай  қыз мет  ат қа ра ды?  Қан дай  брау зер лер ді 
с
с
ы
ы
ыыы

29
­ ­
Браузердің шартты белгілері мен атауларын сәй кес­
тен ді ріп  шығыңдар.
Аmigo
Yandex
Google Chrome
Internet Еxplorer
Safari
Opera
­ ­
Ком пью тер де  орын даң дар.
1.  Интернеттен Абайдың «Ғылым таппай мақтанба» өлеңін 
тау ып,  жүк тең дер.
2.  Қазақ халқының салт­дәстүрі, әдет­ғұрыптары туралы 
мәліметті жүктеңдер.
3.  Компьютердегі  браузе рді  пай да ла нып,  өз де рі ңе  элект рон­
дық  пош та  жә ші гін  ашың дар.
4. Интернеттен тапқан материалдарыңды авторлық 
құқықты сақтай отырып, элект рон дық пош та мен сы­
нып та ғы  дос та ры ңа  жі бе рің дер.
Б ­ ­ ­
Сен дер  қа лай  ой лай сың дар? 
Ай дар хан  «Қа зақ стан»  та қы ры бын да  екі  шу мақ   өлең  құ­
рас ты рып,  Интернетте  жа рия ла ды.  Бір не ше  күн нен  кей ін, 
Ай дар хан ның  жа рия ла ған  өле ңін  оның  жа қын  до сы  Ма рат 
Интернеттен  алып,  сы нып тас та ры на  «мен  шы ғар дым»  деп 
хабар лай ды  жә не  оны  сы нып тас та ры мен  тал қы лай ды.  Оны 
Ай дар хан  кө ріп  таң  қа ла ды.  Интернеттегі  бөг де  жұ мыс тың 
кө шір ме сін  алу  заңсыз  екендігін  до стары ңа  қа лай  тү сін ді рер 
едің дер?
Б
­
А
А
Р
хабар лай ды  жә не  оны  сы нып тас та ры мен  тал қы лай ды.  Оны 
хабар лай ды  жә не  оны  сы нып тас та ры мен  тал қы лай ды.  Оны 
Ай дар хан  кө ріп  таң  қа ла ды.  Интернеттегі  бөг де  жұ мыс тың 
Ай дар хан  кө ріп  таң  қа ла ды.  Интернеттегі  бөг де  жұ мыс тың 
кө шір ме сін  алу  заңсыз  екендігін  до стары ңа  қа лай  тү сін ді рер 
кө шір ме сін  алу  заңсыз  екендігін  до стары ңа  қа лай  тү сін ді рер 
едің дер?
едің дер?
М
рас ты рып,  Интернетте  жа рия ла ды.  Бір не ше  күн нен  кей ін, 
рас ты рып,  Интернетте  жа рия ла ды.  Бір не ше  күн нен  кей ін, 
Ай дар хан ның  жа рия ла ған  өле ңін  оның  жа қын  до сы  Ма рат 
Ай дар хан ның  жа рия ла ған  өле ңін  оның  жа қын  до сы  Ма рат 
Интернеттен  алып,  сы нып тас та ры на  «мен  шы ғар дым»  деп 
Интернеттен  алып,  сы нып тас та ры на  «мен  шы ғар дым»  деп 
хабар лай ды  жә не  оны  сы нып тас та ры мен  тал қы лай ды.  Оны 
хабар лай ды  жә не  оны  сы нып тас та ры мен  тал қы лай ды.  Оны 
Ай дар хан  кө ріп  таң  қа ла ды.  Интернеттегі  бөг де  жұ мыс тың 
Ай дар хан  кө ріп  таң  қа ла ды.  Интернеттегі  бөг де  жұ мыс тың 
А
Сен дер  қа лай  ой лай сың дар? 
Сен дер  қа лай  ой лай сың дар? 
Ай дар хан  «Қа зақ стан»  та қы ры бын да  екі  шу мақ   өлең  құ­
Ай дар хан  «Қа зақ стан»  та қы ры бын да  екі  шу мақ   өлең  құ­
рас ты рып,  Интернетте  жа рия ла ды.  Бір не ше  күн нен  кей ін, 
рас ты рып,  Интернетте  жа рия ла ды.  Бір не ше  күн нен  кей ін, 
Ай дар хан ның  жа рия ла ған  өле ңін  оның  жа қын  до сы  Ма рат 
Ай дар хан ның  жа рия ла ған  өле ңін  оның  жа қын  до сы  Ма рат 
А
Н
құқықты сақтай отырып, элект рон дық пош та мен сы­
құқықты сақтай отырып, элект рон дық пош та мен сы­
нып та ғы  дос та ры ңа  жі бе рің дер.
нып та ғы  дос та ры ңа  жі бе рің дер.
Н
Сен дер  қа лай  ой лай сың дар? 
Сен дер  қа лай  ой лай сың дар? 
Н
-
4. Интернеттен тапқан материалдарыңды авторлық 
4. Интернеттен тапқан материалдарыңды авторлық 
құқықты сақтай отырып, элект рон дық пош та мен сы­
құқықты сақтай отырып, элект рон дық пош та мен сы­
П
2.  Қазақ халқының салт­дәстүрі, әдет­ғұрыптары туралы 
2.  Қазақ халқының салт­дәстүрі, әдет­ғұрыптары туралы 
мәліметті жүктеңдер.
мәліметті жүктеңдер.
3.  Компьютердегі  браузе рді  пай да ла нып,  өз де рі ңе  элект рон­
3.  Компьютердегі  браузе рді  пай да ла нып,  өз де рі ңе  элект рон­
дық  пош та  жә ші гін  ашың дар.
дық  пош та  жә ші гін  ашың дар.
4. Интернеттен тапқан материалдарыңды авторлық 
4. Интернеттен тапқан материалдарыңды авторлық 
В
Ком пью тер де  орын даң дар.
Ком пью тер де  орын даң дар.
1.  Интернеттен Абайдың «Ғылым таппай мақтанба» өлеңін 
1.  Интернеттен Абайдың «Ғылым таппай мақтанба» өлеңін 
2.  Қазақ халқының салт­дәстүрі, әдет­ғұрыптары туралы 
2.  Қазақ халқының салт­дәстүрі, әдет­ғұрыптары туралы 
ббб
бббб
ааа
Safari
Opera
а
ааа
сс
Google Chrome
Internet Еxplorer
Safari
п
Yandex
Google Chrome
Internet Еxplorer
аас
Браузердің шартты белгілері мен атауларын сәй кес­
Браузердің шартты белгілері мен атауларын сәй кес­
с
с
ы
ы
ы
ыыы

30

жүктеу/скачать 12,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: