Г. Б.Құрақова Қазақ тілінен жаттығулар жинағы (Оқыту орыс тілінде жүргізілетін мектепке арналған) Семей қаласы Буын
-жаттығу. Үстеулерді оқы. Осы үстеулерді білдіретін мағыналарына қарай топтап жазыңдар. Мезгіл білдіретін Мекенді білдіретін Сын-қимылды білдіретін
жүктеу/скачать 0,53 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Шылау. 1-жаттығу.
- Сөз тіркесі. 1-жаттығу.
- 4-жаттығу.
- Сөйлем. 1-жаттығу.
- Жай сөйлем және оның түрлері. 1-жаттығу.
- 6-жаттығу.
- 8-жаттығу.
- Құрмалас сөйлем. 1-жаттығу.
- 2-жаттығу.
- 4-жаттығу
- Қосымша материалдар. 1-жаттығу.
- 7-жаттығу.
- 8-жаттығу
7-жаттығу. Үстеулерді оқы. Осы үстеулерді білдіретін мағыналарына қарай топтап жазыңдар. Мезгіл білдіретін Мекенді білдіретін Сын-қимылды білдіретін үстеулер үстеулер үстеулер ... ... ... Жол-жөнекей, әуелден, былтыр, ілгеріде, әлдеқашан, тысқары, күндіз, мұнда, төмен, сонда, үнемі, тез, ежелден, қолма-қол, баяу, әрең-әрең, етпетінен. 8-тапсырма. Мәтінді көшіріп жазыңдар. Үстеулерді тауып, қай сөз табымен байланысқанын айтыңдар. Тоты - әдемі құс. Ол Африка, Америка және Австралияның тропиктік ормандарында тіршілік етеді. Тотының аяғы өрмелеуге ыңғайлы. Әр аяқтағы төрт саусақтың екеу алға, қалған екеуі артқа қарай біткен. Тотылардың қанаты да жақсы жетілген. Олар кәдімгідей тез ұшады. 9-жаттығу. Өлеңді оқып, жатқа жазыңдар. Сын-қимыл үстеуін табыңдар. Ақырын жүріп, анық бас, Еңбегін кетпес далаға. Ұстаздық қылған жалықпас Үйретуден балаға. (Абай.)
Кеш шықсаң, алдыңнан түн шығады. Шылау. 1-жаттығу. Мәтінді түсініп оқыңдар. Қарамен жазылған сөздерді көшіріп жазыңдар. Олардың сөйлемде қандай қызмет атқарыт тұрғанын байқаңдар. Жеке тұрғанды мағынасы бар-жоғын айтыңдар. Қаршыға – өте қырағы құс. Өзі сирек кездеседі. Орман-тоғайлы жерде анда-санда ғана оның «қия-қия-қия» дауысын естуге болады. Қаршыға – аса епті, қайсар қыран. Көбіне орман-тоғайлы таулы жерді мекендейді. Ол ұзақ отырып өзінің жемін аңдиды. Торғай тұқымдарынан бастап шіл мен кекілікті, қаз бен үйректі, дуадақ пен құрға дейін алады. Бұларды көрісімен оқша атылып, зу етіп барады да, өткір тырнағымен бүре түседі. Ол байқатпай келіп,үй құстарына да шабуыл жасайды. Оның күшті де қысқалау қанаты жылдам ұшуға өте бейім. Құсбегілер оны ұстау үшін тұзақ құрады. («Ол кім? Бұл не?» кітабынан.)
2. Оймақ пішсең де, олап піш. 3. Білмеген бүлдіреді, бүлдіреді де күлдіреді.
(«Балдырған» журналынан.) Сөз тіркесі. 1-жаттығу. Төмендегі сөз тіркестерінің байланысу жолын түсіндіріңдер. Көне дәстү. Сары ала. Көлдің жағасы. Кешкі мезгіл. Ол айтты. Біз келдік. Орнынан тұрды. Жапырлай кірді. 2-жаттығу. Төмендегі сөз тіркестерінен сөйлем құраңдар. Бұл сөз тіркестері арқылы жылдың қай мезгілін суреттеуге болады? Ашық аспан; аязды күн; ұлпа қар; көңілді балалар; көгілдір сырғанақ. 3-жаттығу. Берілген сөз тіркестеріне қарсы мәндес сөз тіркестерін жазыңдар, олармен сөйлем құрастырыңдар. Жеңіл жұмыс -...; көңілді ән -...; терең су-...; баяу жел-...; қалың шөп-...; шалғай жер-...; қысқа мерзім-... . 4-жаттығу. Төмендегі зат есімдерден сын есім жасаңдар. Олармен сөз тіркестерін құраңдар. Тау, аудан, көктем, аяз, жаңбыр, жаз, қар, шаш. 5-жаттығу. Төмендегі сөз тіркестерінің үлгісімен тіркес қатарларын көбейтіңдер. Үлгі: бұлтсыз аспан- түнгі аспан, ашық аспан, жұлдызды аспан. Сусыз жер; қысқы кеш; алыс сапар, ауасыз кеңістік; ерекше құбылыс. Сөйлем. 1-жаттығу. Берілген сөздерден жай сөйлем құрастырыңдар. Бірінші сөйлемді-сұраулы, төртінші сөйлемді лепті сөйлем етіп жазыңдар. 1. Бәйшешектер, неліктен, өседі, қардың, астында. 2. Гүлдер, жақсы, көреді, өте, күн, сәулесін. 3. Соңында, қарлы, қар, қыстың, астынан, өсіп, шығады, бәйшешек. 4. Тезірек, бәйшешек, екен, көрінсе. 5. Бармақшымыз, бәріміз, бәйшешек, тауға, теруге.
2. ол, қазақ, фонетика, икемдеу. 3. арабша, таңба, жоқ, дыбыстар, таңба, қосу. 4. қазақ, мұрасы, Шоқан, Уәлиханов, қазынасы. 3-жаттығу. Төмендегі сөздерді оқып, мағынасын түсіндіріңдер. Олармен сөйлем құрастырыңдар. Таза-лас; баяу-жылдам; биік-аласа; ұсақ-ірі; кең-тар; үлке-кіші, бірінші-соңғы. Жай сөйлем және оның түрлері. 1-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жазып, тұрлаулы мүшелердің астын сызыңдар. Жазғы еңбек. Егіс егіліп болды. Мал жайлауға шықты. Енді жұмыс біткен шығар деп ойлайсың. Бірақ жаздың да өзіне тән шаруасы бар. Шабындық қаулап өсті. Оны шауып, жинау керек. Жұмысшылар тракторлармен шөп шабады, кептіреді. Пішен маялайды. Оны қыстауға тасиды. («Табтғаттану» оқулығынан.) 2-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріңдер. Бастауыш пен баяндауышты белгілеңдер. Ата – асқар тау, ана – бауырындағы бұлақ. Бала – жағасындағы құрақ. Талап – тұлпар. Білім – сұңқар. Күш – білімде. 3-жаттығу. Сөйлемдерді сөйлем мүшесене талдаңдар. Сөйлемнің түрлерін атаңдар. 1. Қожа Ахмет Йасауи кесенесінде мұражай орналасқан. 2. Ақын өмір шындығын айтқан. 3. Халық оны қадір тұтады. 4. Мен таңғалдым. 5. Ұйықтап қалыппын. 6. Мені шақыртып алшы. 4-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жазыңдар. Тұрлаулы мүшелерді табыңдар. Алмат мен Тасқын станцияда тұрады. Онда клуб бар. Клубта концерт көрсетіледі. Айзере концертке барады. Ақжамбы мені циркке апарды. Циркті бірінші рет көрдім. Цирк өте ұнады. 5-жаттығу. Жақты сөйлемдердің бастауышы мен баяндауышын табыңдар. Ғалам деген – жер шарынан тысғаламшарлар, жұлдыздар, кеңістіктер. Ғаламдағы жұлдыздар шоғырын Галактика деп атайды. Жұлдыздың құрамында сутек өте көп. Жұлдыздар газдың қысымымен жарқырап көрінеді. 6-жаттығу. Берілген сөз тіркестерін қатыстыра отырып, жақсыз сөйлем құраңдар. Айту керек, көмектесу қажет, орындауға тиіс, қатысқаны жөн. 7-жаттығу. Көп нүктенің орнына тиіс анықтаушты қойып жазыңдар. .... Жер серіктері ғарышқа әр түрлі мақсатпен ұшырылады. 2.Ол темірден .... бұйымдар жасайды. 3. Қазақ халқының ... өнерін жалғастырушы шәкірттері бар. 4. Фитодизайн үйірмесіндегілер өсімдіктер туралы ... пәндері оқиды. 5. ... балалар шығармашылығына мұражайда көрме жиі ұйымдастырылады. Қажетті сөздер: жасанды, зергерлік, ерекше, арнайы, дарында. 8-жаттығу. Жалаң сөйлемдерді жайылма сөйлемдерге айналдырып жазыңдар. Тау мұнартады. Өсімдік көктейді. Жел тұрды. Шық түсті. Бұлт қаптады. 9-жаттығу. Жайылма сөйлемдерді оқыңдар. Оларды сөйлем мүшелеріне талдаңдар. Депутат сайлаушылармен кездесті. 2. Ар алтынмен өлшенбейді. 3. Күзгі суық өңменінен өтті. 4. Дулат ертең ауылға жүрмекші. 5. Аңшы қақпан құрды. 6. Құсбегі бүркіт салды. 10-жаттығу. Сөйлемдерді оқыңдар. Хабарлы сөйлемдерді бір бөлек, сұраулы сөйлемді бір бөлек жазып, тиісті тыныс белгілерін қойыңдар. Сен бізді күт (пе). Үйде нан бар (ма). Ертайда мұндай өшіргіш жоқ (па). Сен бүгінгі кезектен қал (ма). Жолыңнан қал (ма). Оларға осының бәрі керек (пе). Күн бүгін кешегіден суық (па). Құрмалас сөйлем. 1-жаттығу. Мәтінді көшіріп жазыңдар. Қайсысы жай сөйлем, қайсысы құрмалас сөйлем екенін айтыңдар. Есіл өзені Астананың оңтүстік-шығыс жағында. Ол Аюлы-Нияз тауынан басталады. Есіл әуелі батысқа қарай ағады, содан кейін солтүстікке қарай бұрылыды. 2-жаттығу. Өлеңде неше құрмалас сөйлем бар екенін табыңдар. Өлеңнің бір шумағын жатқа жазыңдар. Түн Төсегіне түн жатты, Орман күңгірт, күңгірт көк, Жердің бетін түн жапты. Құстар қалды жым-жырт боп. Маужырады шың-құздар, Бергенен соң түн хабар, Көзін ашты жұлдыздар. Тәтті ұйқыға кетті олар. (Несіпбек Айтов.) 3-жаттығу. Екі жай сөйлемнен құрмалас сөйлелем құрап жазыңдар. 1. Республика мектептеріндежыл сайын білім фестивалі өтеді. Оқушылар өздерінің ғылыми жобаларын, бағдарламаларын ұсынады. 2. Лицей оқушылары әлемдік олимпиадаларға қатысады. Олар зерттеу жұмыстарымен айналысады. 4-жаттығу. Берілген жалғаулық шылауларды пайдаланып, салалас құрмалас сөйлем құрап жазыңдар. Бірде, біресе; Өйткені, сондықтан; Не болмаса, әлде. 5-жаттығу. Берілген сөйлемдердің басыңқы сөйлемін жалғастырып жазыңдар. 1. Сабақ кестесін өзгертсе, ... . 2. мен сыныптан шыға бергенде, ... . 3. Оқу аяқталысымен, ... . 4. Бұл тапсырма көп дайындықты қажнт еткендіктен, ... . 6-жаттығу. Мәтінді түсініп оқыңдар. Құрмалас сөйлемдерді көшіріп, жазыңдар, олардың жай сөйлемнен өзгешелігін түсіндіріңдер. Бір топ бала іске жұмыла кірісіп, коньки тебетін мұз айдынын жасап жатты. Топ баланың ішінде Олжас, Манас, Сәулелер де бар. Олар алаңның қарын күреп, тегістеді. Мұз айдыны дайын болғаннан кейін балалар конькилерін аяқтарына байлап, сырғанақ тебуге кірісті. Одан кейін екі топ құрап, хоккей ойнамақшы болды. (М. Төрежанов.) 7-жаттығу. Мақалдарды жатқа жазыңдар. Сөйлемдердегі тыныс белгілерінің қойылу себебен түсіндіріңдер. Құрмалас сөйлемдердің құрамындағы жай сөйлемдерді сөйлем мүшелеріне талдаңдар. 1.Еңбек түбі –береке, көптің түбі – мереке. 2. Жақсы адам – елдің ырысы, жақсы жер – жанның тынысы. 3. Батыр туса – ел ырысы, жаңбыр жауса – жер ырысы. Қосымша материалдар. 1-жаттығу. «Мақал ішінде мақал» ойыны. Төмендегі мақалдардағы қарамен берілген сөздерді теріп жазып, олармен сөйлем құраңдар. Сонда тағы бір мақал шығады. 1. Аузында сөзі тұрмастың бір жерде өзі тұрмас. 2. Сөз асылы – кітапта. 3. Көп сөз – көмір, аз сөз – алтын. 4. Оқуын тапса, білім қонар. 2-жаттығу. Мәтінді оқып, ат қойыңдар. Кейінді ықпал әсеріне ұшыраған сөздерді тауып, себебін түсіндіріңдер. Зат есімге сұрақ қойып, септік жалғауларын ажыратыңдар. Қала орталығында кітап дүкені бар. Ол үлкен әрі әдемі үйге орналасқан. Мен дүкенге бардым. Ол ашық екен. Дүкен іші кең, жарық, таза. Сөрелерде үлкен-кішілі, түрлі-түрлі, әдемі суретті кітаптар көп. Дүкенде ағылшын, араб, неміс тілдерінде жазылған кітаптар бар екен. Абай өлеңдерінің аудармалары мені қызықтырды. Мен «Қазақтың шешендік өнері» кітабын сатып алдым. 3-жаттығу. Мәтінді оқып, мазмұның әңгімелеңдер. Алматы қаласындағы ең үлкен ұлттық кітапхана төрт қабатты үйде орналасқан. Оның бөлмелері кең, биік. Кітапханаға оқушылар, студенттер, ғалымдар, жазушылар жиі келеді. Кітапхана үнемі жұмыс істейді. Ол кітапқа өте бай. Бұл кітапханада сирек кездесетін кітаптар да жеткілікті. Кітапханада әр түрлі тілдеге кітаптармен, газет-журналдармен танысуға болады. Кітапхана қызметкерлері, кітапханашылар – өте кішіпейіл жандар. Бұл кітапхана – біздің мақтанышымыз.
1. Белгеленген уақытта қоңыраулы сағатсыз-ақ оянып үйрен. 2. Заттарыңды, кітаптарыңды белгілі орында жинақтап ұста, сонда ғана оларды тез таба аласың. 3. Келесі күнге керекті заттарыңды кешке таман әзірлеп қой. 4. Үйінен әрқашан ертерек шық. Кешікпеуге дағдылан. 5. Орындай алмайтын іске уәде берме. 6-жаттығу. Мәтінді түсініп оқып, қазақшаға аударыңдар. С первым снегом прилетели к нам на зимовку красногрудве снегири. На дне реки заснули усатые сомы. Зарылись в ил лягушки. Ежик накрылся одеялом из сухих листьев. Только медведь еще бродит. Он ждет глубокого снега. Тогда ему будет тепло в берлоге. Аудармаға пайдаланатын сөздер: на зимовку – қыстауға, красногрудые – қызыл төстілер, усатые – мұрттылар, сухих – кепкен, бродит- қыдырып жүр. 7-жаттығу. Мәтінді оқыңдар, мазмұны не туралы, әңгімелеп беріңдер. Дара және қүрделі етістіктерді табыңдар. Аңқау күшік Менің Мойнақ деген күшігім бар. Мойнақты шеңберден қарғытып өткізбек болдық. Бірақ күшік шеңберден қарғымады. Сонан соң қағазға мысықтың суретін салдық. Оны шеңберге жапсырдық. Мойнақ суретті көрді. Аңқау күшік суретті тірі мысық деп, оған оқтай атылды. Сөйтіп Мойнақ шеңбердең қарғуды үйренді. (Қ.Айжарықов.)
Для птиц весенние песни – это очень серьезное и важное дело. Поют лишь самцы. Весной возвратится домой маленький певун и во весь голос заявляет: «Я здесь! Я прилетел и занял участок. Тут я буду охотиться на насекомых, растить птенцов и никто не смеет поблизости селиться». Есть у птичьей песни и иное назначение. Будущий папа, подыскивая подходящее место для гнезда, начинает звонкой песней звать маму своих будущих птенцов. (А.Дитрих.) Аудармаға пайдаланатын сөздер: самцы-ана құстар, во весь голос-бар дауысымен, насекомые-жәндіктер, иное назначение-басқа жағдайда, подыскивая-іздестіреді.
Буын ....................................................................................................................5 Түбір мен қосымша ...........................................................................................7 Біріккен сөз ........................................................................................................9 Қос сөздер ..........................................................................................................10 Зат есім ...............................................................................................................12 Көмекші есімдер ................................................................................................13 Зат есімнің жекеше, көпше түрі .......................................................................15 Зат есімнің тәуелді түрі .....................................................................................16 Зат есімнің септелуі ...........................................................................................18 Сын есім ..............................................................................................................20 Сан есім ...............................................................................................................22 Есімдік .................................................................................................................23 Етістік ..................................................................................................................24 Етістіктің жіктелуі және шақтары ....................................................................25 Үстеу ....................................................................................................................26 Шылау .................................................................................................................28 Сөз тіркесі ...........................................................................................................30 Сөйлем .................................................................................................................32 Жай сөйлем, оның түрлері .................................................................................33 Құрмалас сөйлем ................................................................................................34 Қосымша материалдар .......................................................................................35 жүктеу/скачать 0,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|