Г.М.Қырғызбаева Жоғарғы геодезия

Г.М.Қырғызбаева Жоғарғы геодезия 
74 
Егер ӛлшемдер бастапқы пункттегі бастапқы пунктке жүргізілсе, түзету 
теңдеуі келесідей: 
ik
i
ik
l
z
v




. (65) 
Егер ӛлшемдер анықталатын 
i
пунктінен 
k
бастапқы пунктіне 
жүргізілсе, онда 
,
0
ik
i
ik
i
ik
ik
l
b
a
z
v








(66) 
Егер 
i
- бастапқы, 
k
- анықталатын пункт болса, 
.
0
ik
k
ik
k
ik
ik
l
b
a
z
v








(67) 
Дирекциондық бұрыштардың түзету теңдеулері
.
,
ik
k
ik
k
ik
i
ik
i
ik
ik
l
b
a
b
a
v









(68) 
Болып беріледі және бағыттардың түзету теңдеулерінен ориентир 
бұрышындағы түзетулердің жоқтығымен ерекшеленеді. 
ik
a
 
және 
ik
b
коэффициенті формулалар бойынша шығарылады, ал бос 
мүшесі 
,
'
0
ik
ik
ik
l




мұнда 
0
ik
a
- 
жақындатылған координаттармен есептеледі, 
'
ik

- дирекциондық бұрыштың ӛлшенген мәні. 
Өлшенген қабырғалардың түзетпе теңдеулері
. 
Трилатерация және полигонометрия геодезиялық торда қабырғалар, 
триангуляция торында базистік қабырғалары ӛлшенеді. Жазықтыққа 
шоғарланған барлық қабырғалар үшін теңдеулер арқылы түзетулерін 
анықтайды. 
Анықталатын пункттер арасындағы ӛлшенген қабырға болса, түзету 
теңдеуі келесідей 
.
ik
k
ik
k
ik
i
ik
i
ik
ik
l
d
c
d
c
v










(69)
ik
c
және 
ik
d
- түзету теңдеулерінің коэффициенті. 
Олар келесі формуламен анықталады 
.
sin
,
cos
0
0
0
0
0
0
0
0
ik
ik
i
k
ik
ik
ik
i
k
ik
S
y
y
d
S
x
x
c








(70) 
түзету теңдеуінің бос мүшесі мынаған тең: 

Г.М.Қырғызбаева Жоғарғы геодезия 
75 
'
0
ik
ik
ik
S
S
l


. (71)
0
ik
S
- жақындатылған коодинаттармен есептелінген қабырға ұзындығы; 
'
ik
S
- жазықтыққа шоғырланған және ӛлшемдерден алынған қабырға 
ұзындығы. 
Түзетулер теңдеуінің коэффициентін есептегеннен кейін, осы 
теңдеулердің жүйесін құрастырады. Олардан нормаль теңдеулерге ауысады, 
оларды есептеп, 

және 

белгісіздерді табады, олар тордағы ӛлшенген 
ӛлшемдердің түзетулерін есептеуге мүмкіндігін береді. 
Бақылау сҧрақтары: 
1.
Алдын ала есептереулердің негізгі этаптарын атаңыз. 
2.
Ӛлшенген бағыттарға келесідей түзетулер: центрлеу, редукция, 
жазықтағы геодезиялық түзету кӛрінісінің қисықтығы не үшін 
енгізіледі? 
3.
Коррелаттық әдіспен триангуляция торын теңестіру кезінде қандай 
шартты теңдеулер құрастырылады? 
4.
Геодезиялық тӛртбұрышқа полюстық шартты теңдеуін жазыңыз. 
5.
Параметрлік әдіспен триангуляция торын теңестіру кезіндегі 
анықталған пункттен анықтау пунктіне ӛлшеп, бағыттың түзету 
теңдеуін жазыңыз. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Г.М.Қырғызбаева Жоғарғы геодезия 
76 
7 ЖОҒАРЫ ДӘЛДІКТІ НИВЕЛИРЛЕУ 
 
7.1 Мемлекеттік нивелирлік тораптың қҧрылу сҧлбасы және міндеті 
Нивелирлік тораптар мемлекеттік және мекемелік болып бӛлінеді. 
Мемлекеттік нивелирлік торап деп мемлекеттің барлық аймағында 
орналасқан геодезиялық пунктердің (реперлердің) жүйесін айтады, олардың 
биіктіктері бастапқы бір пункттің бірыңғай жүйесінде анықталған. 
Қазақстан Республикасының және ТМД мемлекеттерінің нивелирлік 
торабындағы
биіктіктің бастапқы нүктесіне Балтық теңіздің орташа деңгейі 
алынады. Қазіргі уақыттағы мемлекеттік нивелирлік торап геометриялық 
нивелирлеу әдісімен құрылады және дәлдігі бойынша 4 класқа бӛлінеді: I, II, 
III, IV кластар. 
I кластық нивелирлік торап мемлекеттің бас биіктік негізі болып 
табылады, биіктіктердің бірыңғай жүйесін мемлекеттің барлық аймағына 
таратылуын қамтамасыз етеді және ғылыми есептерді шешеді. Ол 
полигондардың жиынынан және жеке сызықтардан тұрады. 
I кластық нивелирлеу сызықтары темір жол, шоссе және жақсартылған 
жолдарда және үлкен ӛзендер мен теңіздердің жағалауларында салынған. Ол 
үлкен дәлдікпен, жоғары дәлдікті ӛлшеу техникасымен және жоғарғы 
дәлдікті нивелирлеу әдісін қолданып орындалады, сонымен бірге 
гравитациялық ӛлшеулер жүргізіледі. 
II кластық нивелирлік торап I кластық жоғарғы дәлдікті нивелирлік 
тораптың жиілетуі болып саналады. II класстық нивелирлік торабының 
негізінде III кластық, содан кейін IV кластық нивелирлік тораптар пайда 
болады. Жеке топқа геодинамикалық полигондағы құрылған жоғарғы 
дәлдікті нивелирлік тораптарды бӛлуге болады. 
Биіктік тіреу тораптары ғылыми және ғылыми-техникалық есептерді 
шешу үшін құрылады. Негізгі ғылыми есептерге келесілер кіреді: қазіргі 
замандағы жер бетінің вертикаль жылжуын зерттеу; әр түрлі теңіздердің 
және мұхиттардың деңгейлерінің арасындағы байланысын және олардың 
уақыттағы ӛзгеруін зерттеу; ғылыми-техникалық есептерге: биіктіктердің 
бірыңғай жүйесін құру және бастапқы деңгейлік бетті таңдау; барлық 
масштабтағы топографиялық түсірістердің жоғарғы дәлдікті биіктік негізін 
және құрылыс объектілерінің, пайдалы қазбаларын барлау және игерудің 
геодезиялық түсірістерін жетілдіру; жоғарғы дәлдікті құрал-жабдықтарды 
ӛлшеу әдістерін және алынған нәтижелердің математикалық ӛңдеулерін 
жақсарту. 
Барлық кластық нивелирлік түзулер жер бетінде репер және 
маркалармен бекітіледі. Репердің түрі физико-географиялық шарттарға 

жүктеу/скачать 1,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: