Гасырлар бойьтРесей империясы, одан кейш кецеспктотали-тарлыктертшсаясатпен бшпксырын бупп келди Кдз1рдщозщде де халкымыздын саясат пен саяси жетекш1лерд
жүктеу/скачать 7,25 Mb.
|
Жамбылов Саясаттану (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- KeMmi
§ 3. Ka3ipri сайлау жуйес! бркениетп, демократиялы когамда саяси процеске катысу-дын непзп турше сайлау жуйеа жатады. Сайлау аркылы азамат-■ лр мемлекетпн еюлегп, зан, сот, аткару органдарын калыптас-iируга катысады. Ол азаматгардын саяси кукыгынын жузеге асы-рылуын бшпредь Сайлау барысында халыктын калауы бойынша баскарушы элита алмасады, бшик 6ip колдан еюгшплерге бейбгг жолмен берЬтедь Сонымен катар ол халыктын баскарушы элита ез жумысын калай аткарып отыргандыгана бакылау жасау м умк1 нд! ri н де беред!. Сайлау жуйеа деп вкигегп жене баска мемлекетпн сайлан-балы билис органдарын куру жолдарын, турлерш, едю-тесщцерш пиыктайтын, терппке келт1р1лген нормалар, ережелер жиынты-| ып айтады. Жалпы ал ганда сайлау жуйесЫе мемлекетпк кызмет орнына умтсерлерш (каидидатгарды) усы нуды HTepii6is npoueci жопе непзп приншптер!, оны уйымдастыру, материалдыкжагы-ипн камтамасыз ету, сайлаушылармен жумыс журпзу жене т.б: II la рал ар к*редк Сайлау жуйесшщ непзп кагидалары едетте коиститупидда гшыкталады жене арнайы занда нактъгланады. Мундай кукыктык I юрмалардын жиынтагын сайлау кукыш дейдг. Онын 2 тур! бар: I) белсенщ Typi, 2) бесентурк Белсевдд Typi азаматгардын сайлау кукыгьш бципредг Бэсек (енжар) Typi олардын сайлану кукыгын камтиды. Сайлау кукыгындасолар реттслещ. Бсръчгсн дауысты ссептеу тесин мен сонын нэтижесшде орын-дарды болу принципше карай сайлау жуйелер1 мажоритарлык, пропорционалдыкжене apaiac тур] болып белшедь Мажоритарлык сайлау жуйеанде ерб»р округте депутатгык орындар бслпленген дауыстын копшЫпие ие болган умпкерге тиедГ Калгандары бюпк органдарына Kipe алмайды. Можаритарлык жуйенш 2 тур! бар: абсолюта жэне салыс-тырмалы. Абсолют жуйеде сайланды деп басым кепшиик да-уысты (50 пайыз жене Gip дауыс) anrai i талапкер саналалы. Мунша дауысты ум!ткердш KoGi 6ipiHUii кезекте ала бермейд!. Сондыктан сайлаудын екшил туры етазьаедК Мунда GipiHuii турда коп дауыс алган 2 умггкердш кайсысы кеп дауыс алса, сол сайланган болып ессптелед1. Мажоритарлыкжуйеншсатыстырматы кепшшктуршде кай умггкер кеб1рек дауыс жинаса, сол сайланады. Онда 50 пайыздан артык дауыс алу шарт емес. Мажоритарлык жуйсшн абсолютп жене салыстырмалм турлер!нде сайлау округтер! 6ip мавдатты келсди я гни epGip округлен 6ip рана депутат сайланады. Моселен, мундай мажоритарлык жуйе АКД1, Англия, Франция, Жапониядд дамыган. Сайлаудын мажоритарлык жуйеа карапайым жене онай сиякты кершедь Онын устше парламентте кош бастаушы партия туракты уюмсткалыптастыраалады. Сондыктан ол жуйе кешрек тараган. Алайда онын кемшшктер! де бар. Онын ей бастысы — сайлаушылардын калган 49 пайызынын (ал салыстырмалы кепшипк жуйеанде одан да коп азаматгардын) ерк», ыктияры еевдмлмейда. Г1рогюрционалдыкжуйен1нмажоритарлыктан айырмасы — ол кошшлж принципше непзделмейд!. Олжинаган дауыс пен жешп алган мандатгын (депутатгыкорыннын) арасындагы пропораио-налдыкга басшылыкка алады. Мунда депутатгык мандат жеке ум!ткерлердщ арасында емес, партиялардын арасында оларга бершген лауыс саиыиа сейкес болшедк Сайлау кезтнде кай партия кои дауыс алса, соншалыкты онын мушелер» депутат болады. Бул жуйеде сайлау окрупнен 6ip емес, парламенттщ б^рнеше депутаты сайланады. Сайлаушылар партиялыкттз1мге, иактыракайт-канда багдарламага дауыс бередь Мундай сайДау жуйеа Еуропа елдершде (Улыбритания мен Франциядан баска) ксн дамыган. Сайлаудын. пропорпионалдык жуйесшш KeMmi.niri - сайла-ушы партияга дауыс бергенджтен жеке ум!ткермен кездесе ал-майды. Мажоритарлык жене пропорпионалдык жуйелердш кемшипк-Tcpin жою ymin аратас сайлау жуйслер1 колданылады. Онда депутатгык мандатгын 6ip 6ел1п мажоритарлык жуйе принцип! аркылы жешп алынады, скшил бел!п партия шЫ бойынша сай-лауга байланысты белшедк Усак партиялардын зюлдерш шек-геу уши i мундайда теменп шек койылады. Мысалы, Германияда 5 пайыздан кем лауыс алган партиянын екьтетплт шек!елед1, ягни парламеитге орын ала алмайды. Бул жуйе туракты ук1мет куругамумкшд1К бередь ЕшмЬдш сайлау жуйссше келеск Казакстан Республикасы азаштарынын мемлекетпк органдар мен жергипкп озш-оз! баскару органдарын сайлауга жене оларга сайлануга катысуга кукыгы Gap. Сайлау жалпыга б!рдей, тен жене сайлау КУКЫГЫ непзнше жасырыи дауыс беру жагдайынпа етюзътел!. Жалпыга б1рдей белсеши сайлау кукыгы - Казакстан Респуб-ликасынын он сепз жаска толган азаматтарынын тегше, элсумептк, лауазымдыкжене мул*кттк жагдайьша, жынысына, ноалше, ултына. плдне, дшге козкдрасына, нанымына, тургы-лыкты жерше немесе кез келгеп езге жагдаяттарга карамастан, сайлауда дауыс беруге катыса алады. Басен сайлау кукыгы - Республика азаматтарынын Консти-Iуциада бел лленген шектеулермеи Президент, Парламент жене мослихаттындепутаты немесе жергипктл езш-ез1 баскару орган-дарыиынмушеа болып сайлану кукыгы. Месслен, 1999 жылдын 10 кантарыида мажоритарлык жуйенin абсолютп тур! бойынша Н.Э. Назарбаев мезгшненбурын жепжылдыкмсрз1мгеКазакстан Республикасынын Президент болып сайланды. (Буган дейш жылгы cayipinue Жогаргы Кенес Президентerin сайлаган, жылдын желтоксанынан Казакстан Республикасынын Президент! 1995 жылгы референдумда Президенттшокшетгшп узартылган). Ел!мшш кеаби Парламент! тунгыш рет 1994 жылгы 7 нау-рызла сайланган. BipaK 1995 жылгы наурызда Конституциялык Сот оны зансыз деп,таратып ж1берд1. 1995 жылы жана Конституция бойынша eKi палаталы Парламент сайланды. Жогаргы палача (Сенат) 47депутатгап турды, онын 7 сенаторы и Президент тагайынлайдм. Темени палата (Мэжиис) 67 депутатган турады. 1999 жылы Жана парламентпк сайлау болды. Парламент мушелерш1Нб]р Ge.niri лартиялыкт1з1М бойынша сайланды. Конституцияда Президентакке жене Парламент дспутатта-рына умггкерлер уилн ж ас шел жене сол лауазымда болу мершмшщ iucri белпленген. Казакстан Республикасьшын Президент! болып тумысынан Республика азаматы болып табы-латын кырык жаска толган мемлекетпк 1*\лд\ ерюн менгерген epi Казакстанда кемшде 15 жыл боны туратын Республика азаматы сайлаиа алады. Мэжшс депутаты болып 25 жаска толган Казакстан Рсспубликасынын азаматы сайлаиа алады. Сенат депутаты болып азаматтыкта кем дегенде 5 жыл турган, 30 жаска толган, жогары бш JMt жене кем дегенде 5 жыл жумыс стажы бар, Респуб-ликада кем дегенде 3 жыл туракты туратын азамат сайлана алады. Меслихат депутаты болып Казакстан Республикасыньщ 20-га толган азаматы сайлана алады. жүктеу/скачать 7,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|