Гасырлар бойьтРесей империясы, одан кейш кецеспктотали-тарлыктертшсаясатпен бшпксырын бупп келди Кдз1рдщозщде де халкымыздын саясат пен саяси жетекш1лерд
§ 2. Жеке адамныц кукыгы мен бостандьщтары
жүктеу/скачать 7,25 Mb.
|
Жамбылов Саясаттану (1)
§ 2. Жеке адамныц кукыгы мен бостандьщтары Саяси гылымда непзп орын алатын жене меж ете зор меселелердщ 6ipi—жеке адамнын кукыгы мен бостацдыктары. Жекеадамныц к>щыгыр&а Kicire белгип игинк ал уды камтамасыз стетш адашар меи мемлекет арасьгещаг ы срежелердщезара кдты* настарын айтады. Жекеадалтьщ бостондытна Kicire ез бшгеншше tCTeyre мумюьцик бсретш, мемлекет пен адамдардын аракатына-сыныц принциптер1 жатады. Бул меселеге адамдар ете ертеде-акназар аударган болатын. Ежелп грек фелсафашылары (философтары) барлык адам дуниеге келгецде тец болып туады. Сондыктан олардыц бершщ де тец табиги кукыгы бар деген ойды epicTerri. Аристотель болса саяси кукыкты табиги жене шартты кукыкетш еюге белдь Ол табиги кушкты мемлекет орнаткаи кукыктан жогары койды. Табиги кук^ь1к шартгы кукыккз улп болуга тшс деп санады. Ce6e6i, шарт-ты кушкжтрек езгерш отырады жене олар еимет жумысы мен адамдар арасындагы ксл1с1мн!ннетижес1цце пайда болады. BipaK феодализм дэу!р1цде адам кукыгы жешнде мулдем бас-каша угым пайда болады. Адам туганынан тец деп уйрететш та-биги кушк жокка шыгарьтлды. Ал кукыктыц езш хан, патша-лардын кол астындагы адамдарга жасап отырган ракымы деп тус!нд]р»лд!. Эр сословием цезше тон кукыгы болды. Ызтп каз!рп угымымыздагыдай адам кукыгы капитализм деу!р1нде дуниеге келген либерализммен тыгыз байланысты. Ли-бералдар моиархиянын бшппн парламент аркылы шектеп, сайлау кукыгын кецейтуд! жэне саяси бостандыкты еркггетуд! та-лап еткен болатын. Жеке адам кукыгы мэселесше аса зор улес косып, тарихта ошпес аттарын калдырган ойшылдарга Т. Гоббс, Дж. Локк, Ш. Монтескье, Ж. Ж. Руссо, И. Кант, Т. Джефферсон, Т. Пейн жене т. б. жатады. Олар адам кукыгыныц непзп кагидаларьш ец нлгаш аныктап, белплеп берди Олардыц шшдеп ец к¥НДылары Америка Курама ШтаггарыныцТеуелаздж Декларациясына евд| (ол 1776 жылдыц 4 шщцеанде бекгпдщ). Декларациянын непзп баптарына барлык адамдардыц eMip суру тс, еркшдиже, жеке мешшкке, бакытка жене каушаздцкке туганынан тен кукыгы бар; ок1метбил!г1н1Н кайнар K03i — халык, у юмет—халыктыц кыз-MeTurici; барлык мемлекегпк ек1мет халыктыц муддесше.жумыс 1стсуте тшс, ал егер олар бул сешмд1 актамаса, халыктыц ондай упамсыз, лайыксыз уюметп жоюга ерк! бар; еиметпц зан. шы-гарушы, аткарушы, сот бил!п болып бел! ну керекпп жэне т. с. с. жатады. Бул кагидалар одан epi АКД1-тыц Конституциясы мен кукыктар туралы Бшииндс дамытылды. (Билль деп агылшын парламент1цце немесе Амсрикаиыц конгресщде каралуга усыныл-I ан зан жобасын айтада.) Мысалы, Билльде жогарьща айтылган баптармен катар кацдай адам болмасын шынайы, ашык, едш сотка кукыгы бар деп керсетглген. Ол жеке адамнын ерющигтне оюметтарапынан кандай болмасын озбырлыкбайкалатын болса, одан коргай алады. К,укык туралы Билльде ук!мет ез жумысын халык алдында ашык журпзу! KcpeKTiri талап етшген. Журтук!-мегпн не «степ жатканын ердайым 61лш туруы керек жене оны дер кезпще сьштаалып туруга тшс. АКДЬтык Теуелазди? Декларациясында керсетиггендей, непзп баптар конституциялык турде 17S9 жылы Францияныц адам жэне азаматгар кукыгынын Декларациясында да бекМдщ. Олармен салыстыргацда каз!рп кездеп жеке адамнын кукыгы туралы угым анагурлым аукымды. BipimiJi дуниежузшк согыс, одан кейш екшин дуниежузшк согыстыцбасталуы Еуропадагы демократичным элаадгш бай-катты. Сондыктан алдынгы катарлы куштер адам кукыктарын алемд!К денгсйде коргау ушш езара келгсш, ынтымактасып ic-кимыл жасау керекпгш тусшедк 1942 жылы 1 кантарда гитлер-шщодкке карсы коалицияга KipreH 26 мемлекет наиизмге карсы адам eMipi, бостандыгы, теуелаздт, онын кукыктары мен ед]летпл1к ушш куресуге Декларация кабыллады. Екшил дуниежузшк сотые бпгкеннен кейш бул мосслеге ерек-ше зор мэн бершдк Оган себеп болгандар: 1) согыс кезшде гит-лерл1к Германия мен Еуропаныц баска елдер!ндеадам кукыктарынын сакталмауы ондаган миллион эр турл1 халыктардыц екшдершщ ©М1рлсрш алып кетп; 2) Батые Еуропанын б1ркатар елдер!нде демократиялык жене жумысшы к.озгалыстарыныц epic алып, кысым керсету! жене сонын иетижеанде кабылданган демократиялык реформалар; 3) бурынгы отар елдерде улт-азачтык кетершютщ Kyiueioi жэне олардыц б(разынынтеуелс1зд(к алуы. 1948 жылы 10 желтоксанда Б¥¥ Бас Ассамблеясы Адам кукыктарынын халыкаралыкДекларациясын кабыллады. Онда адам кукыктары аталып кана койган жок, оларды коргау шарада -ры да карастырылган. Бул Декларация жэне баска адам кукыктары женждеп кешамдер м1ндетт] турдеп зандык кужатгарга жат-пайды. Дегенмен, оларды мойындап, кол койган елдер онда керееллген тертштерд! сактаулары тшс. Халыкаралык уйымдар одан кейш де б1ркатар манызды кужат-тар кабыллады. Мысалы, оларга 1948 жылы i еноцилтлцалдын аду жэне ол упмн жаза колдану туралы Конвенция, 1965 жылы неалдж алалаушылыктыцбарлыктурш болдырмау туралы Конвенция, Бала кукыктары туралы Конвенция, Эйелдер жагдайы туралы Конвенция жэне т. б. жатады. Бул кукыктарды сактама-ган мемлекеггерге ыкпал жасау шаралары да кдрастырылган. Б¥У шеш1м1 бойынша 10 желтоксан жыл сайын дуние жузвде адам кукыгыныц кун! рстшде атап етшедь K,a3ipri саяси гылымда адам кукыгына байланысты эр турл! кезкарастар бар. Оларга габиги-тарихи, завдык-нозитивтк жэне марксисте тусииктер жатады. жүктеу/скачать 7,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|