Гасырлар бойьтРесей империясы, одан кейш кецеспктотали-тарлыктертшсаясатпен бшпксырын бупп келди Кдз1рдщозщде де халкымыздын саясат пен саяси жетекш1лерд
§ 1, Саяси партиялардын пайда болуы, мен! жэне кызметгерЁ
жүктеу/скачать 7,25 Mb.
|
Жамбылов Саясаттану (1)
§ 1, Саяси партиялардын пайда болуы, мен! жэне кызметгерЁ Саяси жуйеге мемлекетпен катар саяси партиялар д^ к!ред1 "Партия" деген сез латыи тмшен шыккан, белу, бтшек деген ма-гынаны б1ЛД1ред]. Тарихка белгш алгаш кы саяси партиялар Ежелп Грецияда пайда боддц*. Олардын мушелер! аз, турактылыгы шамал ы, женод уйьтмдаспаган шагын топтар болатын. Олар, непзшен, кул иелеиуиилердщ ар туртн агымдарынын мудделерш коргады. Мундай партиялар феодалдык когамда да болды. BipaK шекс!з еюмшпик билеген дэу!рде олардын айтарлыктай манызы бол малы. Енбеюш топтар болса экономикалыкбытыранкылыкпен рухани езпнщ астында ед1, Сондыктан олардын саяси партиялар куру га MyMKiiUHKTepi жок болатын. Олардын муддесш ара-тура билеуии топтыналдынгы катарлы мушелер) коргады. Ka3ipri 6!здшгусМг1м{здепдей саяси партиялар ЕуропадаХК г. екщцн жартысында пайда бола бастады^. Буган сол кезде болган буржуазиялык революциялар пкелей йкдал етп. Мемлекетпк бшиктш уйымдастырылу тур! жене жузеге асырыдуы реттнде нарламештер мен парламентаризм дуниеге кеддь Жалпыга б!рдей сайлау кукыгыныненг13|ду1 букара халыктын саясатка катысу аясын одан epi кенейтстусть Жумысшы табынынуйымшыддыш кушейдь Олар парламентте ез мудделерш коргайтын кепшиик партиллардыкурабастады. Саясатка кептеген адамдар тартылып, елеуметпк кайгаылыктар шиеленкед!. Осыган байланысты сая* си партиялардын рел1 одан epi есть Олар саясаттын непзп субъекпеше айналды. Б1рак саяси. партиялар б!рден кепшшк партия бола калган жок. Онынузактарихы бар. Мысалы, немютш кернектт саясаттанушысы Макс Вебер саяси партиялардын дамуында мынадай кезендерд! атап керсетп: 1) аристократиялык ужрмелер; 2) саяси клубтар; 3) кепшшк партиялар. Саяси клубтардьщ аристократиялык уй^рмелерден айырма-шылыгы—олар снаддымен буржуазияньш муддесш бщщрдк (Ал аристократиялык уШрмелер жер иелер inin максатын коргаган болатын). Олардын туракты идеология лык байланыстары мен дамыган уйымы болды. Муныц бэр; оларга когамдыкжумысты кен epicTeTyiHe мумюцщк тугызды. Ал кепшшк партиялардын саяси клубтардан ерекшслт — олар жумысын тек сайлау ксз1нде гана емес, сонымен катар эдеттеп, дагдылы уакытга да кепшшкке ыкпал етуге тырысты. ©зкатарына барынша кеб1рек адамдарды тартты. вздершщупт-насихат жумысында саяси агартушылык, упт, тербие, медени кызмет т. с. с. саяси эсер етудщбай мумкжд^ктерш лайдалацды. Дегенмен, кврсетклген уш ксзещц толыгымен Улыбритания-нынсю партиясы гана басынан кецлрд]. Олар либералдык (виги) жэне консервативпк (тори) партиялары. Ал каз!р eMip cypin отыр-ган партиялардын кеб! год даму жолыкыска. Олардын Фразы eKi сатысыиан етсс, б1разы бгрден кепшшк партия болып калып-тасты. Bipimni саяси кепшшк партия болып 1861 жылы Англияда либералдык партия курылды. Сонымен катар мундай партиялардын дамуына жумысшы козгалысы да зор эсер етп. Жумысшы-лардын езшд1К жаргысы, кен тара гаи жергшкп уйымдары бар, жазба турде мушел!к жарна толейтш, мерз1мшен съездер отюзетш партиялары уйымдасады. BipiHini кепшшк жумысшы партиясы болып 1863 жылы Жалпы Германиянын Жумысшы Одагы (Ф. Лассальдыи басшылыгымен) курылды7Х1Х г. аягына карай Батыс Еуропа елдер1нде тугслге жакын кепшшк партиялар пайда болды. Мундай партиялар баска континснттсрдс де курыла баетады. Американын белгш саясаттанушысы Дж:Ла Патибарашц ойынша партиялар мынадай 4 бел имен сипатталады: I) партия белпл! 6ip идеология) гы коргайды немесе кем дегенде адамды, дуниеш ерекше кере бшед1; 2) партия — адамдарды жергшкт! уйымнаБ бастап, халыкдралык дережеге дейш саясатгын эр турл! денгешцде эжептэу^р узакб1р1кт1рет1н уйым; 3) партиянын максаты —бшпкп колга алып, жузеге асыру (кебшесе ол коалиция-лык жол мен жасалады); 4) эр партия озше халыктын дауыс берушен бастап, муше болуы на дешнп колдауын камтамасыз. eTKici келедь Саяси партия тапты немесе элеуметпк топты уйымдастыра-ды, олардын саяси сауаттылыгьш арттырады, жумысына уйым-шылдык жэне максатгылыксипатбередь Онын белп.ш 6ip идео-логиясы болады. Ол идеология саясатгын басты принциптерш бслплеуге, саяси партиянын уйымдьгк курылысы мен практика-лык ic-эрекетш аныктауга нспз болады. Олар партиянынбагдар-ламалары менжаргыларьшда айкындалады. Саяси жуйеде партиялар улкен элеуметпк жжтердщ (топтардын, таптардын, б!рлеспктерд!н) муддесш кездейдь Партиялардын eMip сурушш ез! сол ж1ктеудщ арасында дау-жанжал-дардыцтууымен оларды шешу кажетппнен шыгады. 1-Поляктын белпл! саясаттанушысы А. Бодиардыц керсет- KeHi f щей, каз!рп когамда саяси партиялар мынадай кызметтердт аткарады: % а) когамнын ipi топтарыньщ максат-мудделерш аныктау, тужырымдау жене непздеу; з) олардын белее нд!л inn арттырып, жинактау; б) саяси идеология мен саяси шмдерд* жасау; в) саяси жуйелерд1, онын жалпы принциптер! н. эл ементгер! и, курылымдарын калыптастыруга катысу жэне т. б.; г) мемлекетге бил!к ушш курескс катанасу жене онын жумы- сынын багдарламасын жасау; д) мемлекетпк бшпкт] *ске асыруга катынасу; с) когамдык niKip/TJ калыптастыру; ж) жалпы когамды, яки онын белплi 6ip болтн (топты, тапты, ж1кп) саяси тербиелеу; и) мемлекетпн, кэсшодактарынын, когамдык уйымдардыц аппараты ушш кадрлар даярлау мен усы ну жэне т. т. Сонымен катар партиялар сайлау иауканын дайындау мен етюзу, ез мушелершш санын кебейту, орталыкжене жергшюп уйымдардын материалдык ахуалын кушейту. ез елшдеп жэне шечелдердш максатары жакын партияларымен байланысты ны-гайт>'менунем1 айналысады. K£3ipri демократиялык когамдагы партиянын мацьоды мгнде-'ri — азаматтык когам мен мемлекетпн арасындагы байланысты баянды ету. Партиялар аркылы эр турл! элеуметпк топтар оздер! гни, саяси талалтарын мэлшдейд!. Бурьшгы елеуметпк-эко-помикалык саясатты одан epi журпзу немесе оны езгерту KcpcKTiri женшде ездершщкезкарастарын бщшреД1. Сонын аркасында когамнын саяси саласындаш кайшылыктардын басы ашылады, елеуметк копарьиыскасоктырарлыкегюр, ойда жок шмелешстердш, мумкшшинп азаялы, Когамнын кай ж1пне партийный ыкпалы кушп журит, олар-дан уза к уакьгг кол да у та пса, сол тон партиянын элеуметпк непзш калайды. Ал оган сайлау кезвде эрдайым. даусын берунд сайлаушылар онын электоратын (латыннын сайлаушылартобы деген сез!ней) курайды. Еуропадагы социал-демократиялык партиялардынлэстурш элеуметпк непзше жумысшылар жата-тын. Либералдык-демократиялыкпартияларды орта Ж1ктел кызметкерлер, зиялы кауым, усак кэсшкерлер жэне т. б. колдайтыи. Аграрлыкпартия шаруаларгасуйенетш. Консервативпк партиялар ipi метшк иелерж, шаруалар мен орта буындылардын бгр бел!пн т!рек ететш. XX г. ортасынан бастап жагдай езгердь Ipi партиялар сайлауда халыктын ер Typjsi топтарынындаусын жи-нады. Демек, солардын муддесш де кездейдк Сонымен. партия депмемлекеттт билгкпи к,олга алуга нечесе жүктеу/скачать 7,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|