Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған
жүктеу/скачать 6,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Кітаптар 25-36
| -мыш
(айтылмыш), -қу (жаратқушы), дүр (адамдық дүр, сипаттары дүр) тұлғалары, бұйрық райдың ІІІ жағындағы етістіктің үшін шылауымен келген тіркесі (тұрсын үшін, қаға берсін болсын үшін, жарамасын үшін) және III жақтағы етістіктің көптік жалғауын тіркеген түрі (ал - мадылар, кетселер де керек) кіреді. Бұлар – әрине, Абай тіліне тән, Абай тілінің грамматикалық ерекшеліктерін сипаттай- тын тұлғалар емес. Біріншіден, Абай жазуында бұл тұлғалар өте сирек қолданылған, екіншіден, олар бір мақсат, себептер- мен (мысалы, белгілі адресаты бар «Сөздерінде» сол адре- саттың «тіліне» ұқсатуға (38-сөз) немесе Абай көп оқыған басқа түркі тілдерінің әсеріне т.б.) байланысты қолданылған элементтер. Абай тіліндегі зерттеу объектісі болатын грамматикалық тұлғалардың үшінші әрі мол тобын құрайтын мәселе – қазақтың жалпыхалықтық тілінде бұрыннан бар, қазіргі әдеби 475 тілімізде де қолданылатын кейбір аффикстердің Абай тіліндегі атқаратын қызметі мен алатын мағынасы жайында, яғни ол тұлғаларды қазіргі кезбен салыстырғанда Абайдың бірсыпыра өзгеше қызметте, өзгеше мағынада қолданатындығы туралы жайлар. Үшінші топтағы объектілер, негізінен, етістік сала- сына қатысты. Бұлардың ішінде - мақ, -ар, -ар + лық, -ар + ға тұлғалы етістіктерді, шартты райдағы етістіктің керек сөзі- мен (болса керек) тіркесін, ортақ етіс тұлғалы етістіктің мағыналары мен қызметтерін сөз етуге болады. Біз осы мәселелердің біреуіне ғана – -мақ жұрнақты тұлға- ға талдау жасамақпыз. Абай мұрасын зерттеуші филолог-лингвистердің барлығы да Абай тілінің грамматикасын (дәлірек айтсақ, Абай проза- сының грамматикалық ерекшеліктерін) талдауға әрекет жа- саса, ең алдымен, Абайдың -мақ тұлғалы етістікті жиі қолда- нғанын атайды да 94 , оның себебін шағатай тілінің (ортаазия- лық әдеби түркі тілінің) әсерінен деп табады немесе стил- истикаға байланыстырып дәлелдейді. Шынында, Абайдың «Сөздерінің» қай-қайсысынан да әр алуан қызметте жұмсалған жүктеу/скачать 6,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|