Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған
жүктеу/скачать 6,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Кітаптар 25-36
| -ар + ға
аффиксті тұлғаның мұндай өнімділігін өлеңнің буын соңына қойылатын талаппен байланыстыруға болмайды: -ар +ға дегеннің орнына - у+ға аффикстерін алуға әбден болады, өйткені екеуіндегі буын соңы бірдей. Сондай-ақ бұл тәсілді ұйқас мәселесімен де ұштастыруға болмайды. Өлеңге жүйрік аса дарынды ақын ұйқас іздеп қиналып, қазақ тіліне жат тұлғаны енгізбесе керек. -ар + ға тұлғасын жалғыз Абай тілінен емес, қазақтың XIX ғасырдағы басқа да жазба нұсқаларынан таба аламыз. 470 Ең алдымен, бұл тұлғаны ауыз әдебиеті мұраларынан кездестіруге болады: « Күресерге дәрмен жоқ, іш қазандай қайнайды» (Мақал); «Кәрі қыз бала тапса, қоярға жер таппай- ды»; « Киерге киім, ішерге ас» (фразеологиялық тіркес); «Қожақ мұны ойлап, атарға қимады» (Радлов В.В. Образцы народной литературы тюркских племен, живущих в Южной Сибири и Джунгарской степи. - Часть II. Киргизское наречие. - Спб., 1870. «Ер Тарғын», 128-бет); «Сол Ақжүністі қуарға шыққан кісілердің ішінде 65-ке келген бір қарт кісі бар еді, бір-ақ сол қайтпай қалды (Сонда, 124-бет). Асыл туған Ақжүніс, Көкті бұлт қоршайды. Күнді байқап қарасам, Күн жауарға ұқсайды. Айды байқап қарасам, Айды бұлт қоршайды, Түн жауарға ұқсайды (Сонда, 140-бет). Сонан соң бір күндерде Ұзынсары алып жамағаттарын жиып алып, оқ атарға серуенге шықты (Сонда, «Еркем Айдар» ертегісі, 277-бет). Бұрынғы заманда бір қарт бар еді. Ол қарт бір күні базарға шығарға ойланды (Я.Лютш Киргизская хре- стоматия. - Ташкент, 1883. - С.31); «Бұлар киерге киім, ішерге ас таппай, екеуі екі байға малайлыққа жүріп кетті» (Сонда, 57-бет); «Қанның ақшаларын қазынасынан бір ұры ұрлапты. Соның үшін екі кісіні жіберді уәли іздерге » (Сонда, 40-бет). Келер шақтық есімшенің барыс жалғауда келіп, -у жұрнақты қимыл есімі тұлғасымен синонимдес түсетін орындарын XIX ғасырдық алғашқы жартысында жасаған ақын Махамбет Өтемісұлының өлеңдерінен де табамыз: Қарағайға қарсы бұтақ біткенше, Еменге иір бұтақ бітсейші. Қыранға тұғыр қыларға, Ханнан қырық туғанша, Қарадан бір-ақ тусайшы, Халықтық кегін қусайшы, Артымыздан біздердің, Ақырып теңдік сұрарға (Махамбет Өлеңдері. - Алматы, 1951. -112-113-беттер). 471 Өлең айтып толғадым, Көкірегімді басарға. Қарағай отын жармадым, Тас қазанды асарға. Махамбеттей мұқдыға Енді келер күн қайда, Ханға құрған шатырды Сүңгіменен түртіп ашарға (Сонда, 5-бет). Жау бір ерттей қайнайды, Қайнағанмен қоймайды. Мылтығын қардай боратып, Жетіп келді қамалға, Қамалды бұзып аларға (Сонда, 28-бет). Қаумалаған қарындас Қазақта бар да, мен де жоқ Арызымды айтарға (Сонда, 76-бет). жүктеу/скачать 6,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|