Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған
- Казань, 1876. - С.17). Бұл тәсілді оқта-текте қазіргі жазушыларымыз да пай- даланып қояды
жүктеу/скачать 6,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Кітаптар 25-36
- Бұл бет үшін навигация:
- -тұғын жұрнақты тұлға мен -ар
| -
Казань, 1876. - С.17). Бұл тәсілді оқта-текте қазіргі жазушыларымыз да пай- даланып қояды. Келер шақтық есімше тұлғасын өткен шақтық мағынада қолданғанда, суреттеп отырған уақиғаның әлдеқашан, ертеректе болып өткенін хабарлау мақсаты көзделеді: «Олардың кейбіріне еріп бозбалалар да келетін еді. Жел өкпелеу кейбір бозбалалар сиырларды да сырнайлатып қарсы алар еді » (С.Мұқанов, Өмір мектебі, 304-бет). Абай өз өлеңдерінде анықтауыш қызметінде жұмсау үшін семантикалас -тұғын жұрнақты тұлға мен -ар жұрнақты тұлғаның соңғысын қалайды: Ішіп-жеу арасында сөйлер сөз көп (I, 274). Сыналар, ей, жігіттер, келді жерің (I, 144). 466 Бір кісі мыңға, Жөн кісі сұмға Әлі жетер заман жоқ (I, 91). Анықтауыш қызметінде - тұғын жұрнақты тұлға орнына - ар жұрнақты тұлғаны жиі қолдану жалғыз Абай тіліне емес, ауыз әдебиеті мұраларының тіліне де тән: Өсер елдің жігіті бірін-бірі батыр дер, Өшер елдің жігіті бірін-бірі қатын дер (Мақал). Жал құйрығы қаба деп, Жабыдан айғыр салмаңыз, Жабыдан айғыр салсаңыз, Жауға мінер ат тумас, Жаман қатын алсаңыз, Топқа кірер ұл тумас (В.В.Радлов, Образцы... -Т. IIІ). Өткен кездегі ақындар (мысалы, Махамбет) тілінде анықтауыш қызметіндегі - ар тұлғасы тілеу, қалау ниетімен айтылған болашақ іс-әрекетті білдіреді: Айналайын Ақ Жайық, Ат салмай өтер күн қайда? Еңсесі биік ақ орда Еңкеймей кірер күн қайда?(Махамбет Өлеңдері. - Алматы, 1952). Желп-желп еткен ала ту Жиырып алар күн қайда?! Орама мылтық тарс ұрып, Жауға аттанар күн қайда?! (Сонда). Қазіргі қазақ тілінің нормативтік грамматикасы -ар жұрна- ғымен жасалған есімше анықтауыш болудан гөрі, көбінесе ба- яндауыш болады деп көрсетеді 84 . Сөйтіп, жоғарыдағы талдауларымыз Абайдың өзінің де, тұстастарының да, ауыз әдебиеті мұраларының да тілдерінде - ар жұрнақты тұлғаның қазіргі кезбен салыстырғанда, анық- тауыш қызметінде де, баяндауыш қызметінде де әр алуан мағынада әлдеқайда жиі қолданылғанын көрсетеді. Абай шығармаларының тілінде келесі бір көзге түсетін мор- фологиялық тұлға жүктеу/скачать 6,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|