Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған
ар+ға аффиксімен жасалған тұлғаларды қазіргі нормаға салсақ, -у + ға
жүктеу/скачать 6,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Кітаптар 25-36
- Бұл бет үшін навигация:
- (ар + ға) және тіркестің (ар+ға керек)
| ар+ға
аффиксімен жасалған тұлғаларды қазіргі нормаға салсақ, -у + ға аффиксті тұлғамен алмастыруға болар еді: ғылым бағуға, болыс болып қалуға, төлеу салуға, бәрін мұнда жазуға, испат қылуға т.б. - ар/-ға тұлғасының -у + ға тұлғасымен мағыналас және қызметтес түсетіндігі әсіресе алдыңғы тұлғаның керек сөзімен тіркесіп келген жерлерінде айқын көрінеді. Абайда бұл тіркес – көп кездеспесе де бар конструкция: «Екінші – ол адам есепсіз бай боларға керек » (II, 211). Қазіргі норма: бай болуы керек түрін талап еткен болар еді. Қазіргі қазақ әдеби тіліне тән емес болып көрінетін тұлғаның (ар + ға) және тіркестің (ар+ға керек) Абай прозасында орын алуы XIX ғасырдағы қазақтың жазба әдеби тіліне татар тілінің тигізген әсеріне байланысты болуы да мүмкін. Бірақ Абай бұл тұлғаны жат деп таппаса керек, өйткені өлеңін «тілге жеңіл, жүрекке жылы тиетін» етіп, «білімсіз бейшара ақындарша бөтен сөзбен былғамай» жазған ұлы ақын қазақ тіліне жат тұлғаны өлеңдерінің тіліне енгізбеген болар еді. Ақын ар+ға тұлғасын өлеңдерінде де молынан пайдаланған. 89 Абай шығармаларын көшіріп жазған Мүрсейіт Бікеұлының қолжазбасының 1905 жылғысында бұл тұлға қалуға болып, 1910 жылғысында қаларға болып жазылған. Абай қара сөздерінің ең соңғы (1957) басылуына шейін қаларга түрінде беріліп келді. 1954 жылы қалуға болып өзгертілген. 90 Мүрсейіт қолжазбасының екі жылғысында да (1905, 1910) бұл сөз дейтұғын деп жазылған. Абай шығармаларын бастырушылардың бұл сөзді не себептен өзгерткені белгісіз. 469 Мұңдасарға кісі жоқ сөзді ұғарлық (I, 26). Дәмі қайтпас, бұзылмас тәтті бар ма? Бір бес күннің орны жоқ аптығарға. Қай қызығы татиды қу өмірдің Татуды араз, жақынды жат қыларға (I, 222). Тілдесерге еш адам жолықпады (I, 28). Өз үйіңнен тоярға қолың қысқа (I, 174). Сенісерге жан таба алмай, Сенделеді ит жүрек (I, 147). Қулықты көргіш, Сұмдықты білгіш Табылар кісі жөндерге (I, 90). Көрді де мұны бір қарға Желікті бір іс бастарға (II, 128). Анттасып алқайды, Сен тентек демеске, Кім антын шайқайды, Амал жоқ жемеске. Аз адам шаршайды, Ебіне көнбеске... Жұрт тағы мал-жайды Ой қылар бермеске (I, 158). Малға достың мұңы жоқ малдан басқа Алдарында шара жоқ алдамасқа (I,197), Дүние даяр етерге Ажал даяр жетерге (I, 20). Мінезің, түсің жақсы надан дерге (I, 271). Қақпаны саған ашар [ға] рұқсат жоқ (I, 267). Абай өлеңдеріндегі жүктеу/скачать 6,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|