Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған
жүктеу/скачать 6,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Кітаптар 25-36
- Бұл бет үшін навигация:
- -мақ+тық жұр- нақтары арқылы жасалған сөздің заттану дәрежесін синоним- дес - у+шы+лық
| мақ
пен -у жұрнақты тұлғалардың бірін қалдырмай осылайша дифферен- циациялап отырды деп үзілді-кесілді айтуға болмайды. -мақ жұрнақты тұлға Абай прозасының бірнеше жерінде субстантивтендіруші -лық аффиксін тіркеген күйінде келеді. Мұндайда -лық аффиксі ұғымның дерексіздігін ұстап тұрады. -мақ аффиксінің өзі дерексіз қимылдың атауын білдіреді, оның үстіне - лық аффиксі тіркелгенде, сөздің есімдік сипаты айқындала түседі: «Мұрын иіс білмесе, дүниеде болған жақсы иіске ғашық болмақ [-тық], жаман иістен қашық болмақтық қолымыздан келмес еді» (II, 182); «Біреуі – білсем екен демеклік » (II, 164); «Үшінші – әрбір нәрсеге қызықпақтық » (II, 172); «Біздің қазақтың маңғұлдан шықпақтығы бізге ұят емес, бірақ біздің білімсіз, ғылымсыз қалмақтығымыз ұят» (ІІ,220). Сөздің заттық семантикасын айқындай түсу үшін төмендегі мысалдарда да -лық жұрнағының кажеттігі байқалады: «Мұның бәрі: –... биттей нәрсені бір үлкен іс қылған кісідей қуанған болып, ана өзгелерді ызаландырсам екен демек [тік] » (II, 180); «Кербездің екі түрлі қылығы болады: бірі – бет пішінін, сақал-мұртын... түзетіп, шынтағын көтеріп, қолын тарақтап әуре болмақ [тық] » (II, 174). - мақ+тық жұрнақтары арқылы жасалған тұлға мағынасы мен синтаксистік қызметі жағынан - у+шы+лық аффикстерін 478 жалғаған тұлғаға жақын келеді. Бұл жерде -мақ+тық жұр- нақтары арқылы жасалған сөздің заттану дәрежесін синоним- дес - у+шы+лық жұрнақтар тізбегі арқылы жсалған сөзбен салыстыра отырып байқауға болады. -у аффиксі қимыл атауын (болу, деу, қызығу, қалу) жасал- ғанмен, ол әлі сол сөздегі процестік (қимылдық мағынаны жойып жібере алмайды. Мұнан кейін жалғанған -шы аффиксі сөзді сол қимыл иесінің атауына (затқа) айналдырады (болушы,деуші, қызығушы, қалушы). Осылардың үстіне келіп - лық аффиксі жалғанғанда, сөз абстракт ұғымның атауы- на айналады, яғни етістіктен жасалған зат есім пайда болады (болушылық, деушілік, қызығушылық, қалушылық). Жоғарыда келтірілген мысалдарда - жүктеу/скачать 6,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|