Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған
-ырға (-ерге, -орға, -өрге)
жүктеу/скачать 6,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Кітаптар 25-36
| -ырға (-ерге, -орға, -өрге)
жұрнақты түрінде қалыптасқан инфинитив I деген тұлғаға көңіл аударыңыз. Инфинитивтің бұл түрінің қолданылуы керек сөзіне тәуелді. 99 Бір қызық факт – қазақ тілі грамматикасы жайында өткен ғасырда шыққан материалдарда және кейбір сөздіктерде қазақ тіліндегі тұйық етістік барыс септігі тұлғасында берілген. Мысалы, Ы.Алтынсарин «Начальное руководство к обу- чению киргизов русскому языку» деген кітабының (1879) «Глагол» атты VII тарауында орыс тіліндегі иифинитивті у + ға тұлғасымен аударып көрсеткен: оқуға – читать, жазуға – писать жаттауға – твердить жүруге – ходить тұруға – стоять 100 , Бұдан да қызығырағы – Алтынсарин орыс етістіктерін аударған кезде орыс тіліндегі етістіктің инфинитив формасы үшін - у жұрнақты тұлғаның барыс септіктегі түрін алады да етістіктен жасалған есім үшін -у жұрнақты сөзді атау күйінде қалдырады: Абайлап, ойланып қарасаңыз, осы глаголдардың қайсысы существительноеға, қайсысы прилагательноеға ұқсас. Ондай сөздердің асыл түбі бір екені рас; қай тілде де болса, сөзден сөз шығады, қарасаңыз: ақсауға – хромать, ақсақ – хромой, тігуге – шить, тігу – шитье, жығылуға – па - дать, жығылу – падение, ішуге – пить, ішу – питье 101 . Барыс септігінің «инфинитив дүниесіне» бұлайша «килігіп, кіріп» кетуі, сірә, - мақ жұрнақты (осыдан барып -у жұрнақты) тұлғаның супиндік (қимылдың мақсаты) мағынасымен байла- 99 Дмитриев Н. К. Грамматика башкирского языка. - М., 1948. - С.172. 100 Алтынсарин Ы . Таңдамалы шығармалары. - Алматы, 1955. - 174-бет. 101 Алтынсарин Ы . Таңдамалы шығармалары. - Алматы, 1955. - 174-бет. |