Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған
жүктеу/скачать 6,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Кітаптар 25-36
| мақ
-пен жасалған тұлға Абайдың өлеңдерінде «Қара сөздеріндегіден» кем ұшырамайды. Абай кейде тұтас өлеңі бастан-аяқ - мақ, -бақ, -дақ , - пақ және - мек, -бек, -пек ұйқас- тарына құрады: Жас қартаймақ, жоқ тумақ, туған өлмек, Тағдыр жоқ өткен өмір қайтып келмек , Басқан із, көрген қызық артта қалмақ , Бір Құдайдан басқанын бәрі өзгермек . Ер ісі ақылға ермек , бойды жеңбек Өнерсіздің қылығы өле көрмек .. . (1,26) Прозасындағы сияқты, өлеңдерінде де Абай - мақ- пен жасалған тұлғаны қимыл атауы қызметінде жұмсайды, бұл тұлға қажетіне қарай септік, тәуелдік жалғауларымен түрленіп отырады: Күншіліксіз тату бол шын көңілден, Қиянатшыл болмақты естен кеткіз (I, 38). Не қылса да надандар алмақты ойлар (І, 266). Еңбексіз мал дәметпек – қайыршылық (І, 266). Ең болмаса білмеді сый бермекті (І, 262). Жай жатпағым Тыныш таппағым Күш болып (І, 115). Ағайынға іс түспек – Ол бір үлкен қарғыс қой (II, 123). Мал жияды мақтанын білдірмекке, Көзге шұқып, малменен күйдірмекке (І, 197). Өткен ғасырдың соңғы ширегінде қазақ тілі грамматика- сы жайында шыққан материалдарда, екі тілдік сөздіктерде олардың авторлары мен құрастырушылары қазақ тіліндегі тұйық етістіктің көрсеткіші - мақ жұрнағы деп есептеді, ал -у жұрнағын көбінесе етістіктен есім жасайтын аффикске жатқызды 103 . Революцияға дейінгі авторлардың қазақ тіліндегі 103 Ильминский Н.И. Материалы к изучению киргизского наречия. - Казань, 1861. - С. 19-32; Терентьев М. Грамматика турецкая, персидская, киргизская и узбекская. - Кн. I. - СПб, 1875. - С. 138; Грамматика киргизского языка. Фонетика, Этимология и синтаксис. - Оренбург, 1898. - С.17-18, 67. |