Гидросфераның құрамдас бөліктері және олардағы су көлемі

*Тарихи-географиялық аймақтар саны – 16.

*«Африка жылы» - 1960 жыл (16 ел).

*Эритрея тәуелсіздігін жариялады – 1993 ж.

*Палау тәуелсіздігін жариялады – 1994 ж.

*Заир Республикасы атын өзгертіп, Конго Демократиялық Республикасы деп атала бастады – 1997 ж.

*99 жыл бойы Ұлыбритания отары болып келген Сянган (Гонконг) айрықша әкімшілік аудан ретінде Қытайдың қарамағына өтті – 1997 ж.

*Португал отары Аомынь (Макао) Қытай құрамына енді – 1999 ж.

*Шығыс Тимор өз тәуелсіздігін жариялады – 2002 ж 20 мамыр.

*Оңтүстік Судан өз тәуелсіздігін жариялады – 2011 ж 9 шілде.

ДҮНИЕЖҮЗІ ЕЛДЕРІНІҢ МЕМЛЕКЕТТІК ЖӘНЕ ӘКІМШІЛІК

АУМАҚТЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ФОРМАЛАРЫ

*Мемлекетті басқару формасы – Монархия, республика.

*Республикалық басқару түрлері – Президенттік, парламенттік.

*Мемлекеттік құрылым түрлері – Федерация, унитарлы.

*Әкімшілік – аумақтық құрылым түрлері – Федерация, унитарлы.

*Монархиялық мемлекеттер саны – 29.

*Монархия түрлері – Абсолютті, теократты, конституциялы.

1. Азияда-13.

2. Еуропада-12.

3. Африкада-3.

4. Мұхит аралдарында-1.

Әлем монархиялары

Азия

1. Бахрейн Корольдығы

2. Бруней Даруссалам

3. Бутан Корольдығы

4. Иордан Хамешит Корольдығы

5. Камбоджа Корольдығы

6. Катар мемлекеті

7. Кувейт мемлекеті

8. Малай Федерациясы

9. Біріккен Араб Әмірліктері

10. Оман Сұлтандығы

11. Сауд Арабиясы Корольдығы

12. Таиланд Корольдығы

13. Жапония.

1. Андорра Князьдығы

2. Бельгия Корольдығы

3. Ватикан қала-мемлекеті

4. Ұлыбритания мен Солтүстік Ирландияның Біріккен Корольдығы

5. Дания Корольдығы

6. Испания Корольдығы

7. Лихтенштейн Князьдығы

8. Люксембург Ұлы Герцогтігі

9. Монако Князьдығы

10. Нидерланд Корольдығы

11. Норвегия Корольдығы

12. Швеция Корольдығы

Африка

1. Лесото Корольдығы

2. Марокко Корольдығы

3. Свазиленд Корольдығы

1. Тонга Корольдығы

*Саяси географияның ғылым ретінде негізін қалаған неміс ғалымы – Фридрих Ратцель.

*Геосаяси жағдай дегеніміз – Елдің саяси картадағы орнын, оның әртүрлі мемлекеттерге немесе мемлекеттер тобына қатынасын бағалау.

*Этногенез теориясын жасаған әйгілі орыс ғалымы – Л.Н.Гумилев.

*ҚР Президенті Н.Назарбаев Семей ядролық сынақ полигонының жабылғандығы туралы жарлыққа қол қойған уақыт – 1991 жыл 29 тамыз.

*Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) құрылған уақыт – 1945 жыл.

*БҰҰ-ның штаб-пәтері орналасқан жер – Нью-Йорк (АҚШ).

*БҰҰ-на мүше мемлекеттер саны – 193 (2013 ж).

*БҰҰ-ның басты органдары – Бас Ассамблея мен Қауіпсіздік Кеңесі, Экономикалық және әлеуметтік кеңес, Халықаралық сот, Қамқорлық жөніндегі кеңес, Хатшылық.

*ЮНЕСКО-ның штаб-пәтері – Париж.

*Еуропадағы Қауіпсіздік пен ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ) құрылған уақыт – 1973 жыл.

*ЕҚЫҰ-на мүше мемлекеттер саны – 56.

*Қазақстан ЕҚЫҰ-на төрағалық етті – 2010 жыл.

ДҮНИЕЖҮЗІНІҢ ХАЛҚЫ

*Адамның шығу тегі мен даму ерекшеліктерін зерттейтін ғылым – Антропология.

*Адамзаттың ататегі ортақ деп есептейтін бағыт – Моногенизм.

*Әр нәсіл дербес ататектен тарағандығы туралы пікірді ұстанатын бағыт – Полигенизм.

*Алғашқы халық санағы жүргізілген мемлекеттер – Б.з.д. ІІІ мыңжылдықта Ежелгі Қытай мен Египетте.

*1930 жылғы жер шары халқы – 2 млрд.

*1962 жылғы жер шары халқы – 3 млрд.

*1976 жылғы жер шары халқы – 4 млрд.

*1987 жылғы жер шары халқы – 5 млрд.

*1999 жылғы жер шары халқы – 6 млрд.

*2011 жылғы жер шары халқы – 7 млрд.
РЕСЕЙ ФЕДЕРАЦИЯСЫ

*Жерінің ауданы – 17,1 млн км².

*Халқы – 143,2 млн адам.

*Астанасы – Мәскеу.

*Мемлекеттік құрылымы – федерациялы республика.

*Мемлекет басшысы – президент.

*Заң шығарушы орган – Мемлекеттік Дума.

*Үкімет басшысы – премьер-министр.

*Мемлекеттік тіл – орыс тілі.

*Ұлттық валютасы – рубль.

*Орыс мемлекеті империя деп жарияланған жыл – 1721 жыл.

*Батыстан шығысқа – 9000 км.

*Оңтүстіктен солтүстікке – 4000 км.

*Ел аумағындағы сағаттық белдеулер саны – 11сағаттық белдеу.

*Ресей аумағының ¼ Еуропада, ¾ Азияда орналасқан.

*РФ шекарасының жалпы ұзындығы – 58,3 мың км.

*Теңіздік шекара – 38 мың км.

*12 мемлекетпен теңіздік шекара, 14 мемлекетпен құрлықтық шекара.

*Ресей құрамына енетін анклав облыс – Калининград.

*Әкімшілік-аумақтық құрылымы – 22 республика, 4 дербес округ, 1 дербес облыс, 9 өлке, 46 облыс, 3 федерациялық деңгейдегі қала.

* Федерациялық деңгейдегі қалалар саны – 3 Мәскеу, Санкт-Петербург, Севастополь.

*Ресей дүние жүзі бойынша жер қоры, ағаш сүрегі, теңіздердің толысу энергиясы, өзендердің су-энергетикалық қоры жөнінен 1 орын алады.

*Минералды ресурстардың 70% отын-энергетикалық ресурс, 15% кенсіз қазба байлықтары, 13% металдар, 1% алмас пен бағалы металдар.

*Жер қоры – 1709,8 млн га. Жан басына шаққанда – 11,5 га.

*Ресейдің ең жылы бөлігі – Қара теңіз жағалауы, Солтүстік Кавказ жерлері.

*Дүниежүзіндегі ормандардың 22% Ресейге тиесілі. Ең көп таралғаны қылқан жапырақты ормандар.

*Ресейдегі өзендер саны – 2,5 млн.

*Ресейдегі көлдер саны – 2 млн.

*Ресейдің ең ұзын өзені – Лена (4400 км).

*Ресейдің ең суы мол өзені – Енисей.

*Ресейдегі бөгендер саны – 40 тан астам.

*Ресейдегі ең үлкен су бөгені – Братск (дж 2 орын).

*Тұщы судың мол қоры – Байкалда.

ХАЛҚЫ

*Ресейдің еңбек ресурстары – 87 млн адам.

*Табиғи өсудің оң көрсеткіштері – Ингушетия, Тува Р, Ханты-Манты.

*Жұмыссыздық деңгейі – 9,2%.

*Орыс халқының ең басым ауданы – Орталық қара топырақты аудан (орыс 95%).

*Ресей халқының – 80% орыстар.

*Ұлттық құрамы – көпұлтты мемлекет 160 ұлт (100 байырғы халқы).

*Тілдік құрамы – 4 тіл семьясы

1. Үндіеуропалық 89%.

2. Алтай 7%.

3. Кавказ 2% .

4. Орал 2%.

*Урбандалу - 74%. Солтүстік-Батыс 87%, Орталық 80%.

*Солтүстіктегі ең ірі қала – Мурманск (305 мың).

*Өтпелі экономика тән индустриялы-аграрлы ел – Ресей.

*Ресей табиғи газдың барланған қоры жөнінен дж 1 орын. (дж 21%).

*Ең ірі газ алабы – Батыс Сібір (ел 90%).

*Табиғи газ өндіретін орталықтар - Жаңа Уренгой, Надым.

*Басты газ құбыры – Ямал-Ненец.

*Ең ірі мұнай алабы – Батыс Сібір.

*Маңызы жөнінен 2 орын алатын мұнай алабы – Волга-Орал алабы.

*Ресей мұнай өндіруден дж 2 орын.

*Ірі СЭС тер – Саян, Краснояр (Енисей), Братск, Усть-Илим (Ангара).

*Ірі АЭС тер – Ленинград, Курск, Балаков.

*АЭС тер саны – 11 (ең алғаш 1954 ж).

*Темір – Курск магнит аномалиясы.

*Марганец – Кемерова, Свердлов облыстары.

*Хром – Пермь облысы.

*Алюминий – Краснояр, Братск.

*Алтын – Қиыр Шығыс (дж 5).

*Алмас – Саха Республикасы (99%).

*Ағаш тасымалдайтын трактор – Петрозаводск.

*Астық жинайтын комбайн – Дондағы Ростов.

*Ағаш сүрегінің қоры – 80 млрд м³.

*Целлюлоза мен қағаз өнеркәсібі – Карелия, Сібір, Орал.

*Ағаш сүрегі – Архангельск, Сыктыквар, Братск, Усть-Илим.

АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ КӨЛІК

*Ауыл шаруашылығына жарамды жер қоры – 222 млн га, егістік 126 млн га.

*Бидай – Волга бойы, Орал, Солтүстік Кавказ, Сібір.

*Арпа – Волга бойы, Орталық қара топырақ, Солтүстік Кавказ.

*Қарақұмық – Орталық қара топырақ, Волга-Вятка.

*Тары – Солтүстік Кавказ, Волга бойы.

*Күріш – Кубан, Волга, Дон өзендері.

*Зығыр – Орталық экономикалық аудан, Алтай өлкесі.

*Қант қызылшасы, күнбағыс – Орталық қара топырақ, Солтүстік Кавказ, Волга бойы.

*Бақша өнімдері – Орталық экономикалық аудан.

*Жүзім – Дағыстан, Краснодар.

*Темекі – Солтүстік Кавказ.

*Шай – Краснодар өлкесі.

*Шошқа – Краснодар өлкесі.

*Ангор ешкісі – Оралдың оңтүстігі.

*Жылқы – Орал.

*Бұғы шаруашылығы – Солтүстік Сібір, Қиыр Шығыс.

*Омарта шаруашылығы – Солтүстік Кавказ, Оңтүстік Орал, Алтай.

*Түйе шаруашылығы – Астрахан облысы.

*Темір жолдың ұзындығы – 148 мың км.

*Тас жолдардың ұзындығы – 593 мың км.

*Теңіз порттары – 11.

*Су жолының ұзындығы – 100 мың км.

*Әуежайлар саны – 800 астам.

*Газ құбырының ұзындығы 153 мың км.

*Мұнай құбырының ұзындығы – 46 мың км.

*Ең алғашқы газ құбыры – Мәскеу мен Саратов.

*Байланыс жүйесінің аса ірі орталықтары – Мәскеу, Санкт-Петербург.

*Ресей аумағы ішкі айырмашылықтарына байланысты Батыс және Шығыс экономикалық зоналарға бөлінеді.

*Батыс зона – ел аумағының 26%, өнеркәсіп пен ауылшаруашылық өңімдерінің 85%. Урбандалу - 75%. 11 миллионер қала.

*Шығыс зона – ел аумағының 74%. Отын-энергетикалық ресурстың 80%, ағаш сүрегі қорының 80%, су ресурсының 75%, су-энергетикалық ресурстың 81,5%. Ресейдегі мұнайдың 70%, газдың 92%. Миллионер қала Новосибирск, Омбы.

*11 экономикалық аудан мен бір еркін экономикалық зона.

*Құрамы - Мәскеу қаласы мен 12 облыс.

*Құрамы – 2 облыс (Нижегород және Киров), 3 республика (Чуваш, Марий Эл, Мордва).

*Құрамы – Белгород, Воронеж, Курск, Липецк, Тамбов облыстары. Ең шағын аудан.

*Құрамы – Санкт-Петербург қаласы, Ленинград облысы.

*Құрамы – Карелия, Коми республикалары, Ненец автономиялық облысы, Архангельск, Мурманск, Вологда облыстары.

*Құрамы – Адыгей, Қарашай-Черкес, Кабарда-Балқар, Солтүстік Осетия, Ингуш, Шешен және Дағыстан республикалары, Краснодар, Ставрополь, Ростов облысы.

*Құрамы – Татарстан және Қалмақ республикалары, Ульянов, Пенза, Самара, Саратов, Волгоград, Астрахань облыстары.

*Құрамы – Удмурт және Башқұрт республикалары, Пермь (Коми-Пермяк авт.окр.), Свердлов, Челябі, Орынбор, Қорған облыстары.

*Құрамы – Алтай республикасы, Алтай өлкесі, Кемеров, Новосибирск, Омбы, Томск, Түмен (Ханты-Манси және Ямал-Ненец авт.окр.) облыстары.

*Құрамы – Бурят, Тува, Хакасия республикалары, Красноярск өлкесі (Таймыр және Эвенк авт.окр.), Иркутск (Усть-Орда авт.окр.), Чита (Агин Бурят авт.окр.).

*Құрамы – Саха (Якутия) республикасы, Еврей автономиялық облысы, Чукот авт.окр. Приморск, Хабаров өлкесі, Амур, Камчатка (Коряк авт.окр.), Магадан, Сахалин облыстары.

*1945 жылы РФ құрамына кірген аумақ. «Янтарь» деп аталатын еркін экономикалық зона болып табылады.

*РФ 2000 жылы президент жарлығымен экономикалық аудандардан басқа 8 федерациялық округке біріктірілген.

БЕЛАРУСЬ

*Жерінің ауданы – 207,6 мың км².

*Халқы – 9,5 млн адам.

*Астанасы – Минск.

*Мемлекеттік құрылымы – республика.

*Мемлекет басшысы – президент.

*Заң шығарушы органы – парламент.

*Мемлекеттік тілі – беларусь тілі.

*Ұлттық валютасы – беларусь рублі.

*Әкімшілік-аумақтық бөлінісі – 6 облыс.

*Географиялық орны.

1. Солтүстік-батысы – Латвия, Литва.

2. Шығыс – Ресей.

3. Оңтүстік – Украина.

4. Батыс – Польша.

*Егемендік туралы декларация – 1991 жылы 25 тамыз.

*Батпақты сипат алатын ойпаттардың ең ірісі – Беларусь полесесі.

*Ең биік бөлігі – Минск қыраты 345 м.

*Калий тұздары – Солигорск маңы (42 млрд т).

*Климаты – Қоңыржай континентті климат.

*Ірі өзені – Днепр.

*Ең ірі көл – Нарочь. Ауданы – 80 км².

*Ұлттық саябағы – Беловеж нуы.

*Қорықтары – Березин, Припять, Полесье.

*Ұлттық құрамы – беларустар 78%, орыстар 13%, поляктар 4%, украиндар 3%.

*Халық ең сирек орналасқан аумақ – Витебск облысы.

*Ірі қалалары – Минск, Гомель, Могилев, Витебск, Гродно, Брест.

*Автомобиль зауыттары – Минск, Могилев, Жодина.

*Автомобиль өндірісіне қажетті тетіктер мен жабдықтар – Минск, Гродно, Барановичи.

*Шина зауыты – Бобруйск қаласы.

*Жасанды талшық – Гродно қаласы (ТМД 1 орын).

*Мұнай өңдеу зауыты – Новополоцк қаласы.

*Зығыр комбинаты – Орша қаласы.

*Былғары және аяқкиім фабрикалары – Минск, Могилев, Гродно, Лида.

*Темір жолдардың ұзындығы – 5,5 мың км.

*Беларусь аумағы арқылы өтетін мұнай құбыры – «Достық».

*Жерінің ауданы – 603,7 мың км².

*Халқы – 45,6 млн адам.

*Астанасы – Киев.

*Мемлекеттік құрылымы – республика.

*Мемлекет басшысы – президент.

*Үкімет басшысы – премьер-министр.

*Заң шығарушы органы – Жоғарғы Рада.

*Мемлекеттік тілі – украин тілі.

*Ұлттық валютасы – гривна.

*Тәуелсіздік күні – 1991 жыл 24 тамыз.

*Әкімшілік-аумақтық бөлінісі – 24 облыс.

*Географиялық орны.

1. Оңтүстігі – Азов және Қара теңіздер.

2. Шығысы мен солтүстігі – Ресей.

3. Солтүстік-батысы – Беларусь.

4. Батысы – Польша, Словакия, Венгрия, Румыния, Молдова.

*Ең биік нүктесі – Карпат (Говерла шыңы 2061 м).

*Көмір – Донецк (Донбасс) қоры-240 млрд т.

*Темір – Кривой Рог.

*Ас тұзы мен калий тұздары – Донецк маңы, Карпат.

*Өзендер мен бұлақтар саны – 70 мың.

*Ірі өзендері – Днепр (аумақтағы ұзындығы 981 км), Днестр, Оңтүстік Буг.

*Днепр өзеніндегі ірі бөгендер – Киев, Канев, Кременчуг, Кахов.

*Ормандар - 15%.

*Рекреациялық ресурстар – Қара теңіз жағалауы, Карпат.

*Емдік мақсатта пайдаланылатын табиғи минералдық су – Трускавец курорты.

*Чернобыл (АЭС) апаты – 1986 жылы 26 сәуір.

*Ұлттық құрамы – украиндар 73%, орыстар 22%.

*Карпаттағы тау халықтары – гуцулдар, лемкалар, бойкалар.

*Қалалар саны – 415.

*Елдегі миллионер қалалар саны – 5. Киев (2,8 млн), Харков (1,4 млн), Донецк

(1,4 млн), Одесса (1,1 млн), Днепропетровск (1,1 млн).

*Урбандалу - 69%.

*Экономикалық белсенді халық - 54%.

*Украина өнеркісібінің басты саласы – отын-энергетика кешені.

*Мұнай өңдеу зауыттарының саны – 6.

*Ең ірі көмір алабы – Донецк (1721 ж)

*ЖЭС – Углегор, Запорожье, Кривой Рог.

*Ең ірі темір кен орны – Кривой Рог.

*Автомобиль жасау орталықтары – Харьков, Киев, Донецк, Львов, Запорожье.

*Теміржол және ауыр машиналар жасау – Днепропетровск, Луганск.

*Кеме жасау орталықтары – Николаева Керчь, Херсон.

*Минералды тыңайтқыштар – Одесса, Винница, Горловка.

*Күкірт қышқылы, сода, пластмасса, химиялық талшық – Киев.

*Күнбағыс – дала зонасы.

*Зығыр – Полесье, Батыс Украина.

*Жүзім – Карпат сырты мен Қара теңіз жағалауы.

*Жайылымдар мен шабындықтар ауданы – 7 млн 504 мың га.

*Жыртылған жер ауданы – 33 млн 291 мың га.

*Темір жолдың ұзындығы - 21,6 мың км.

*Тас жолдардың ұзындығы – 166 мың км.

*Ірі порттары – Одесса, Ильичевск, Измаил, Херсон, Керчь, Мариуполь.

*Украина арқылы Ресейден Еуропаға бағытталған мұнай құбыры – «Достық».

* Украина арқылы Ресейден Еуропаға бағытталған газ құбыры – «Одақ».

МОЛДОВА

*Жерінің ауданы – 33,7 мың км².

*Халқы – 4,1 млн адам.

*Астанасы – Кишинев.

*Мемлекеттік құрылымы – республика.

*Мемлекет басшысы – президент.

*Заң шығарушы органы – парламент.

*Мемлекеттік тілі – молдова тілі.

*Ұлттық валютасы – молдова лейі.

*ТМД-ның оңтүстік батысында, Прут пен Днестр өзендерінің аралығында орналасқан мемлекет – Молдова.

*Жүзім өсіретін аудан - Кодру (Орталық және Оңтүстік Молдова).

*Ұлттық құрамы – молдавандар 64%, орыстар 14%, украиндар 13%.

*Елдің оңтүстігінде тұратын халықтар – гагауыздар 3,5%.

*Тамақ өнеркәсібі – Кишинев, Кагул, Триасполь, Бендеры.

*Қант шығаратын зауыттар – Бельцы мен Бендеры.

*Ең ірі шарап-коньяк комбинаттары – Кишинев пен Триасполь.

*Трактор – Кишинев.

*Қызанақ жинайтын комбайн – Бельцы.

*Ауыл шаруашылығына және тамақ өнеркәсібіне құралдар шығаратын зауыт – Кишинев.

*Электроника – Кишинев.

*Темекі өнеркәсібі – солтүстік және оңтүстік аумақтар.

*Мақта-мата комбинаты– Триасполь.

*Жібек мата комбинаты – Бендеры.

*Кілем тоқитын үлкен комбинат – Унгены.

*Тігін, тоқыма, былғары аяқкиім фабрикалары – Кишинев, Триасполь.

*Ірі СЭС – Дубоссары (Днестр өзені).

*ЖЭС – Кишинев, Триасполь, Бельцы.

*Жүзім жинау – ТМД 2 орын (1 орын Әзербайжан).

*Жеміс-жидек жинау – ТМД 3 орын (Украина мен Ресей).

*Темір жолдың ұзындығы – 1 мың км.

Кавказ елдері

1. Солтүстігі – Ресей.

2. Батысы – Грузия.

3. Оңтүстік-батысы – Армения мен Түркия.

4. Оңтүстігі – Иран.

*Әкімшілік-аумақтық бөлінісі – 59 аудан. Нахичевань авт.республикасы.

*Урбандалу - 53%.

*Халық тығыз қоныстанған аймақ – Ленкорань ойпаты мен Апшерон түбегі.

*Ұлттық құрамы – көпұлтты мемлекет. Әзірбайжандар 91,6%, орыстар 1,34%, армяндар 1,3%.

*Мұнай қоры – 4 млрд т ТМД 2 орын (Ресей).

*Мұнай өңдеу зауыттары – Баку, Сумгаит.

*Қой шаруашылығы – Кура-Аракс ойпаты.

*Темір жолдың ұзындығы – 2100 км.

АРМЕНИЯ

*Географиялық орны.

1. Солтүстігі мен батысы – Грузия.

2. Оңтүстік-шығысы – Әзірбайжан.

3. Оңтүстігі – Түркия.

*Урбандалу - 64%.

*Ұлттық құрамы – бірұлтты мемлекет. 97,9% армяндар.

*Жүзімдіктер мен бақтар – Арарат аңғары.

*Географиялық орны.

1. Солтүстігі – Ресей.

2. Оңтүстігі – Армения мен Түркия.

3. Батысы – Қара теңіз.

* Әкімшілік-аумақтық бөлінісі – 66 аудан. Абхазия мен Аджария авт.республикалары.

*«Еуразияның басты жол қиылысы» - Грузия аумағы.

*Урбандалу - 56%.

*Ірі қалалары – Тбилиси (1,15 млн), Кутаиси (192,5 мың).

*Ұлттық құрамы – көпұлтты мемлекет 100 астам ұлт. Грузиндер 83,8%, армяндар 5,7%, орыстар 1,5%, әзірбайжандар 6,5%.

*Ең ірі СЭС – Ингури.

*Көмір – Ткварчели мен Ткибули.

*Грузия өнеркісібінің дәстүрлі саласы – тамақ өнеркәсібі.

*Ірі қара саны – 1,2 млн.

*Темір жолдың ұзындығы – 1540 км.

*Тас жолдардың ұзындығы – 22 мың км.

*Теңіз порттары – Батуми, Сухуми, Поти, Гагра.

*Республика аумағынан өтетін мұнай құбыры – Баку-Батуми.

*Республика аумағынан өтетін газ құбыры – Солтүстік Кавказ-Әзірбайжан.

ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ЕЛДЕРІ

ӨЗБЕКСТАН

*Жерінің ауданы – 448,9 мың км².

*Халқы – 29,8 млн адам.

*Астанасы – Ташкент.

*Мемлекеттік құрылымы – республика.

*Мемлекет басшысы – президент.

*Заң шығарушы органы – парламент.

*Мемлекеттік тілі – өзбек тілі.

*Ұлттық валютасы – сум.

*Географиялық орны.

1. Солтүстігі мен батысы – Қазақстан.

2. Шығысы – Қырғызстан.

3. Оңтүстік-шығысы – Тәжікстан.

4. Оңтүстігі – Ауғанстан.

*Әкімшілік-аумақтық бөлінісі – 12 облыс. Қарақалпақстан авт.республикасы.

*Жер сілкінісі – Ташкент 1966 ж.

*Табиғи газ – Бұхара, Газли.

*Ірі өзендер – Әмудария, Сырдария.

*Ұлттық құрамы – көпұлтты мемлекет 120 ұлт. Орыстар 7,4%, тәжік 4,7%, қазақ 4,1%.

*Урбандалу - 38%.

*Ірі қалалары – Ташкент (2,3 млн), Самарқанд (483 мың), Наманган (450 мың).

*Газ өңдеу зауыты – Мүбәрек.

*Мұнай өңдеу зауыты – Алтыарық, Ферғана.

*Азот тыңайтқыштары – Шыршық, Навои, Ферғана.

*Фосфор тыңайтқыштары – Ферғана, Қоқан, Самарқанд, Алмалық.

*Мыс-молибден – Алмалық.

*Алтын – Қызылқұм (Мұрынтау).

*Күміс – Ферғана аңғары.

*Ауылшаруашылық машиналарын жасау – Ташкент.

*«Дэу» компаниясы – Андижан облысы (1996 ж). «Дэу-Нексия» 200 мың.

*Ауыл шаруашылығына жарамды жерлер - 57%.

*Өзбекстанда өсірілетін басты дақыл – мақта (4 млн т мақта талшығы).

*Қант зауыты саны – 6.

*Ең ежелгі маманданған кәсіптің бірі – жібек құртын өсіру.

*Жерінің ауданы – 199,9 мың км².

*Халқы – 5,7 млн адам.

*Астанасы – Бішкек.

*Мемлекеттік құрылымы – республика.

*Мемлекет басшысы – президент.

*Заң шығарушы органы – парламент.

*Мемлекеттік тілі – қырғыз тілі.

*Ұлттық валютасы – сом.

*Географиялық орны:

1. Солтүстігі – Қазақстан.

2. Оңтүстік-шығысы – Қытай.

3. Оңтүстік-батысы – Тәжікстан.

4. Батысы – Өзбекстан.

*Солтүстіктен оңтүстікке – 454 км.

*Батыстан шығысқа – 925 км.

*НАТО-ның әскери-әуе күштерінің шоғырланған жері – «Манас» әуежайы.

*Әкімшілік-аумақтық бөлінісі – 6 облыс және Бішкек қалалық кеңесі.

*Ең биік нүктесі – Жеңіс шыңы 7439 м.

*Ең ірі өзен – Нарын.

*Ең басты рекреациялық байлығы – Ыстықкөл.

*«Тянь-Шаньның інжу-маржаны» - Ыстықкөл.

*Ыстықкөл – Ауданы – 6280 км², ұзындығы 182 км, тереңдігі 702 м, теңіз деңгейінен биіктігі 1608 метр.

*Минералды бұлақтар – Шолпан-Ата, Ыстық-Ата, Жетіөгіз, Алтын-Арашан.

*Урбандалу - 34%.

*Ұлттық құрамы – көпұлтты мемлекет. Қырғыздар 58,6%, орыстар 17,1%, өзбектер 13,8%, украиндар 1,8%, татарлар 1,3%, немістер 0,8%.

*Ірі қалалары – Ош, Жалалабад, Қаракөл.

*Нарын өзеніндегі ірі СЭС – Тоқтағұл.

*Қоңыр көмір – Ош, Жалалабад.

*Тас көмір – Ыстықкөл қазаншұңқыры.

*Ош облысындағы Қадамжай комбинаты өндіретін сурьма халықаралық нарықта эталон ретінде бағаланады.

*Алтын – Жалалабад облысы «Макмал-алтын».

*Қалайы – Ыстықкөл облысы.

*Қой саны – 4,5 млн бас.

*Жылқы саны – 300 мың.

*Памир тасжолы – Ош-Мургаб-Хорог.

*Тас жолдардың ұзындығы – 40 мың км.

ТҮРІКМЕНСТАН

*Жерінің ауданы – 491,2 мың км².-

*Халқы – 5,2 млн адам.

*Астанасы – Ашғабат.

*Мемлекеттік құрылымы – республика.

*Мемлекет басшысы – президент.

*Заң шығарушы органы – парламент.

*Мемлекеттік тілі – түрікмен тілі.

*Ұлттық валютасы – манат.

*Географиялық орны:

1. Солтүстігі – Қазақстан және Өзбекстан.

2. Шығысы – Өзбекстан және Ауғанстан.

3. Оңтүстігі – Ауғанстан және Иран.

*Тәуелсіздік күні – 1991 жыл 27 қазан.

*Әкімшілік-аумақтық бөлінісі – 5 уәлаят.

*Ірі шөлі – Қарақұм.

*Аласа таулар – Копетдаг, Бадхыз.

*Табиғи газ – Ачак, Шатлык.

*Ірі күкірт кен орындары – Қарақұм.

*Тұздар – Қара-Бұғазкөл шығананғы.

*Ең ірі өзен жүйесі – Әмудария.

*Ең ірі тұзды көл – Сарықамыс.

*Канал – Қарақұм каналы.

*Ұлттық құрамы – көпұлтты мемлекет. 100 астам ұлт. Түрікмендер 78,5%, өзбектер 9,4%, орыстар 3,2%, қазақтар 2,7%.

*Урбандалу - 50%.

*Ірі қалалары – Ашхабат (1,3 млн), Түрікменабад (258 мың), Ташауыз (282 мың).

*Табиғи газ – Ачак.

*Мұнай өңдеу зауыты – Чарджоу, Түрікменбашы.

*Тұз - Небит-Даг, Челекен, Бекдаш.

*Күкірт қышқылы, минералды тыңайтқыштар – Чарджоу қаласы.

*Жібек шаруашылығы – Ашғабат, Чарджоу.

*Табиғи жайылымдар - 97%.

*Ақалтеке сәйгүлігінің отаны – Түрікменстан (7 мың).

*Темір жолдың жалпы ұзындығы – 3500 км.

*Ірі теңіз порты – Түрікменбашы.

*Кілем фабрикалары – 15.

*Жерінің ауданы – 143,1 мың км².

*Халқы – 7,1 млн адам.

*Астанасы – Душанбе.

*Мемлекеттік құрылымы – республика.

*Мемлекет басшысы – президент.

*Заң шығарушы органы – парламент.

*Мемлекеттік тілі – тәжік тілі.

*Ұлттық валютасы – сомони.

*Географиялық орны:

1. Солтүстігі – Өзбекстан, Қырғызстан.

2. Шығысы – Қытай.

3. Оңтүстігі – Ауғанстан.

4. Батысы – Өзбекстан.

*Ел аумағы солтүстіктен оңтүстікке 350 км, батыстан шығысқа 700 км-ге созылып жатыр.

*Тәуелсіздік күні – 1991 жыл 9 қыркүйек.

*Ел аумағының 93% астамын таулар алып жатыр (Оңтүстік-Батыс Тянь-Шань, Гиссар-Алай, Памир).

*Памирде ТМД жеріндегі ең биік нүкте – Самани (бұрынғы Коммунизм) шыңы (7498 м) және ең үлкен тау мұздығы – Федченко (ұзындығы 77 км) орналасқан.

*Сурьма-сынап белдеуі – Гиссар-Алай тауларының солтүстігі.

*Полиметалл мен уран – елдің солтүстік-шығысы.

*Ең ірі су бөгендері – Қайраққұм (Тәжік теңізі), Нүрек, Фархад.

*Ең қуатты СЭС – Вахш өзеніндегі Нүрек СЭС (қуаты-2,7млн кВТ).

*Ең ірі көлі – Қаракөл. Ауданы-380 км².

*Памирде 1911 жылы болған күшті жер сілкінуі кезінде Мургаб өзенінің бөгелуінен пайда болған көл – Сарез көлі.

*Сарез көлі – Ауданы-79,6 км², тереңдігі 500м-ге дейін, 3263 метр биіктікте орналасқан.

*Ұлттық құрамы – Көпұлтты ел. Тәжіктер-63%, өзбектер-23,5%, орыстар-7,6%, қырғыздар-1,3%, татарлар-1,2%, немістер-0,6%.

*Урбандалу - 27%.

*Ірі қалалары – Душанбе (540 мың), Ходжент (170 мың), Куляб (80 мың), Қорғантөбе (60 мың).

*Өнеркәсіптің жетекші саласы – Электр энергиясын өндіру.

*Азот зауыты – Вахш.

*Алюминий зауыты – Тұрсынзада.

*Ауыл шаруашылығына жарамды жер - 30%.

*Негізгі дақыл – жіңішке талшықты мақта.

*Кілем комбинаты – Қайраққұм.

*Жібек тоқу комбинаты – Ходжент, Душанбе.

*Мақта-мата комбинаты – Душанбе.

*ҚР ЕҚЫҰ-на төрағалық жасады – 2010 жыл.

*Ұжымдық Қауіпсіздік туралы Келісім Ұйымына мүше болды – 1992 жыл 15 мамыр (6 ел).

*Шанхай Ынтымақтастық Ұйымына (2001 ж) кіретін елдер – Қытай, Ресей, Қазақстан, Тәжікстан, Қырғызстан, Өзбекстан.