[1]  (b) Өз аймағыңыздағы I қауіптілік сыныбының нысандарын көрсетіңіз.  [1]

 [1] 
(b) Өз аймағыңыздағы I қауіптілік сыныбының нысандарын көрсетіңіз. 
[1] 
(c) Сіздің аймағыңыздағы өнеркәсіптік орталықтардың СҚА сәйкестігіне талдау жасаңыз.
[1] 
(d) I класс объектілері үшін зиянды шығарындыларды азайту шараларын ұсыныңыз. 
[1] 

14 
 
8.
Тапсырманы мәтін мен сурет арқылы орындаңыз 
Сурет 4. Экологиялық із 
Экологиялық із – адамның биосфера ресурстарын тұтыну көлемін ашатын шартты 
ұғым. Статистикалық мәліметтерге сәйкес, 2005 жылы бір адамның экологиялық ізінің 
орташа мөлшері 2,7 гектарды құрады. Ал, Жер халықтың әрқайсысын 2,1 гектардан ғана 
қамтамасыз етуге қауқарлы. Яғни, қазірдің өзінде планетаның мүмкіндіктері асып кетті.
(а) «Экологиялық іздің» өлшем бірлігін анықтаңыз. 
[1] 
(b) «Экологиялық із» қалай есептелінеді? 
[1] 
(c) Суға «Экологиялық ізді» азайтуға көмектесетін шараларды көрсетіңіз (екі мысал 
келтіріңіз). 
 [2] 
(d) Қоршаған ортадағы жеке ізіңізді азайтуға көмектесетін практикалық шаралады 
анықтаңыз. 
 [1] 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

15 
 
 
Балл қою кестесі 
 
№
Жауабы 
Балл 
Қосымша 
ақпарат 
1 
Мохоровичич шекарасын көрсеткені үшін 1 балл; 
Жоғарғы және төменгі мантияны көрсеткені үшін 1 
ұпайдан; 
Қабаттарды көрсеткені үшін 1 ұпай 
3 
2 
Картадағы елдер сандармен көрсетілген 
Жазықтар: 
1. Шығыс Еуропа жазығы 
2. Солтүстік Қазақстан жазығы 
3. Тұран 
Аласа таулар: 
4. Мұғалжар 
5. Сарыарқа 
4 
Оқушылар 
контурлық 
картаға 4 ауданды 
салады 
(3 жазықтың 2-еуі 
көрсетеді) 
3 
а) -
өзен арналарының өзгерістерін көре аламыз; 
- әртүрлі уақыт кезеңдерінде алынған мәліметтерді 
салыстыра отырып, өзен арналарындағы өзгерістерді 
анықтауға болады, мысалы, жағалау эрозиясы, т.б.; 
b) ауа-райының барлық жағдайларында кескіндерді алу 
мүмкіндігіне байланысты ылғалды тропиктік аймақта 
кеңінен қолданылады; 
1 
1 
Басқа да дұрыс 
жауаптар 
қабылданады 

16 
с) орманның 3 өлшемді құрылымын алуға, жер беті мен 
ондағы заттардың биіктігінің өзгеруін анықтауға 
мүмкіндік береді. Лидар деректері ағаштардың 
биіктігін, ағаштардың санын анықтауға көмектеседі. 
1 
4 
а) Пассивті (b) Активті; 
b)Пассивті 
қашықтықтан 
зондтау: 
ақпарат 
объектілердің температурасына немесе химиялық 
құрамына байланысты шығаратын табиғи сәулеленуді 
анықтау арқылы алынады. 
Активті қашықтықтан зондтау:ақпарат объектіге сәуле 
(әдетте электромагниттік толқындар) жіберу және 
шағылған сигналды жазу арқылы алынады. Әдетте 
радар (радар) немесе лазер (лидар) қолданылады. 
2 
2 
5 
1) жол қашықтығын өлшеу; 
2) суреттерді басып шығару және сақтау; 
3) орындар мен маршруттарды іздеу функциялары, 
координаттар бойынша жылдам өту. 
1 
1 
1 
Басқа да дұрыс 
жауаптар 
қабылданады 
6 
а) Бұл қоғамдық сананы қалыптастыруға, экологиялық 
бастамаларға қолдауды жұмылдыруға және ластануға 
жауапты адамдарға қысым жасауға көмектеседі. 
Экологиялық 
ақпараттың 
жариялылығы 
тиімді 
саясаттарды, стратегияларды және заңнаманы әзірлеу 
үшін қажетті деректерге қол жеткізуді қамтамасыз 
етеді; 
b) - Әр саланың ерекшелігін ескере отырып, әр түрлі 
салалар үшін қатаң қауіпсіздік стандарттары мен 
талаптарын әзірлеу қажет. 
- Мемлекеттік органдар компанияларды өндірістің 
апатсыз әдістерін енгізуге белсенді қолдау көрсетіп, 
ынталандыруы тиіс. Бұған салық жеңілдіктері, 
мемлекеттік гранттар және басқа шаралар кіруі мүмкін. 
- Заманауи технологиялар мен инновацияларды 
пайдалану. 
2 
2 
Басқа да дұрыс 
жауаптар 
қабылданады 
7 
а) Қауіптіліктің бірінші сыныбындағы объектілер 
қоршаған ортаны барынша ластайды, нәтижесінде 
қоныстану аймағы объектіден 1 км-ден жақын болмауы 
тиіс; 
b) Қауіптіліктің бірінші сыныбындағы объектілер 
жергілікті компонентті қолдану арқылы көрсетеді. Бұл 
ЖЭО, МӨЗ нысандары және басқалары. Мысалы, 
Павлодар облысының оқушылары Павлодар электролиз 
зауытын, Павлодар МӨЗ, Ақсу ферроқорытпа зауытын, 
Екібастұз МАЭС-ін және т. б. көрсете алады;
c) 
Оқушылар 
өз 
аймағындағы 
өнеркәсіп 
орталықтарының СҚА сәйкестігіне талдау жасайды. 
Оқушылардың бағалары теріс немесе оң болуы мүмкін; 
d) - қондырғыларды экологиялық таза отынға ауыстыру; 
-зиянды заттар мен газдардан шығатын газдарды сүзу; 
- құбырлардың биіктігін арттыру арқылы зиянды 
шығарындылардың таралуын ұйымдастыру. 
1 
1 
1 
1 
Баламалы 
жауаптар да 
қабылданады

17 
8 
a) әлемдік гектар; 
b) 
"Экологиялық із" (Ecological Footprint) есебі адамның 
ресурстарды тұтынуын және оның қоршаған ортаға әсерін 
ескеретін әдіснаманы қолдану арқылы жүзеге асырылады. 
Әдістеменің негізгі идеясы қалдықтарды тұтыну мен 
өңдеудің осы деңгейін ұстап тұру үшін қажетті жер мен су 
ресурстарының ауданын өлшеу болып табылады;
с) -к
үнделікті өмірде суды тиімді пайдалану 
- тұрақты ауыл шаруашылығы және бау-бақша 
шаруашылығында суды тиімді пайдалану 
- экологиялық білім 
- ағынды суларды тазарту
d) - пайдаланылмаған кезде шамдарды, электр 
құрылғыларын және сантехниканы сөндіріп жүріңіз. 
- 
зарядтағыштар 
мен 
электр 
құрылғыларын 
пайдаланбаған кезде ажыратыңыз. 
- мүмкіндігінше өсімдіктерді суару үшін жаңбыр суын 
жинау жүйелерін орнатыңыз. 
- бір рет қолданылатын пластикалық бұйымдар мен 
қаптамаларды пайдаланбауға тырысыңыз. 
1 
1 
2 
1 
Басқа да дұрыс 
жауаптар 
қабылданады 
Барлығы:
30