Геосаясат түсінігі
жүктеу/скачать 34,5 Kb.
|
Геосаясат түсінігі
| "Өркениеттер қақтығысы" - американ саясаттанушысы Сэмюэль Хантингтонның өркениеттік күйреу туралы тұжырымдамасы. Алғаш рет бұл тұжырымдама 1993 ж. Хантингтонның "Өркениеттер қақтығысы" мақаласында келтірілді, қысқа мерзім ішінде бірнеше тілге аударылып, қызу пікір-талас тудырды. Кейінірек С.Хантингтон мақаласының негізгі идеялары оның "Өркениеттер қақтығысы және әлемдік тәртіптің шегі" (1996) атты кітабында одан әрі өрбітілді. А. Тойнбидің ізінше Хантингтон өркениетті ең жоғарғы дәрежедегі мәдени қауымдастық ретінде және адамдардың ең ауқымды мәдени бірегейлігінің деңгейі ретінде қарастырады. Өркениеттер объективті тұрғыдағы, тіл, әдет-ғұрып, дін, институттар сияқты ортақ белгілердің, сондай-ақ адамдардың субъективті өзара бірегейлігінің болуымен сипатталады. Осы орайда ол қазіргі әлемдегі келесідей өркениеттерді көрсетеді: батыстық, конфуциандық, жапондық, исламдық, индуистік, православиелік, славяндық, латын американдық және африкандық. Автордың пікірінше, қырғи-қабақ соғыс аяқталғаннан кейін, кеңестік одақ қирағаннан кейін, қазіргі әлемдегі қайшылықтардың жаңа торабы жоғарыда аталған өркениеттердің арасында болады. Жаһандану процестері адамдардың дәстүрлі бірегейленуін ағын судай шайып бара жатса, бұл түпкі ұлттық тамырға қайта оралуға талпынып, кері реакция тудыруда. Бұл әсіресе, діни фундаментализмнің қайта өрлеуінен көрініс табуда (исламдық, конфуциандық, шығыс- православиелік және т.б.). Батыстық емес елдердің батысқа қосылу жолындағы кедергілер күрделілігі және тереңдігі жағынан біршама ерекшеленеді. Шығыс Еуропа мен Латын Америкасы елдерінде ол аса байқалмайды. Бірақ, ең көп кедергі мұсылман, конфуциандық, индуистік және буддистік халықтар арасында кездесуде. Хантингтонның пікірінше, дәл осы мұсылман-конфуциандық одақ, қазіргі кезде Батысқа ең үлкен қауіп төндіріп тұр. Хантингтон бұл өркениеттік жік әлеуметтік-саяси тұрғыда да әсіресе, түпкілікті батыстық құндылықтар деп саналатын демократия және адам құқы мәселесінде көрініс табуда дейді. Батыстық мәдениеттің біразы басқа әлемді үстірт жаулап алды. Бірақ, терең бойласақ, батыстық идеялар мен көзқарастар басқа өркениеттерге қатысты көзқарастардан әлдеқайда алшақ. Исламдық, конфуциандық, индуистік, буддистік және православиелік мәдениеттерде индивидуализм, либерализм, конституционализм, адам құқы, теңдік, еркіндік, заң үстемдігі, демократия, еркін нарық, шіркеудің мемлекеттен бөлінуі сияқты идеялармен қатар, осы құндылықтарды уағыздап, таратуға бағытталған Батыстың әрекеті "адам құқының империализміне" қарсы жауықтырып, төл мәдениеттің түпкілікті құндылықтарын нығайтуға септігін тигізеді. Хантингтонның өркениеттік жік теориясы Ф. Фукуяманың "Тарихтың ақыры" жөніндегі тұжырымына және либералды демократия принциптерінің салтанатына өзіндік қарама-қарсы салыстыру болды. Хантингтон ұсынған көптеген ережелерді жаһандану қарсыластары қолдануда. "Өркениеттер қақтығысы" мақаласы философиялық, әлеуметтік, саясаттанулық ортада, әдебиеттерде қызу пікір-талас тудырды
6
Збигнев Бжезинскийдің бұл теориясы Фрэнсис Фукуяманың «Тарихтың ақыры» және Сэмюэль Хантингтонның «Өркениеттер қақтығысының» жалғасы болып табылады. Збигнев Бжезинскийдің бұл теориясы және АҚШ-тың геосаяси ойшылы және саясаткері Николас Дж. Спикманның «Шет белдеуінің теориясы» және «Еуразияны ішкі жарты ай бақылайды; Еуразия да бүкіл әлемді билейді» деген сөз ойға оралады. Збигнев Бжезинскийдің бұл теориясында әлем үлкен шахмат тақтасына ұқсайтын болса, бұл шахмат тақтасының ең өнімді жерлері Еуразия болып табылады. (Азия мен Еуропа материктерін қамтитын географиялық аймақтың атауы) Жұмыста Оңтүстік Америка, Африка және Океания аймақтары аталмаған. Бұл аймақтардың аталмаған себебі – географиялық тұрғыдан маңызды емес жерлер. Бұл ретте 5 геосаяси мемлекет (Франция, Германия, Ресей, Қытай, Үндістан) және 5 геосаяси ось (Түркия, Иран, Әзірбайжан, Украина, Оңтүстік Корея) жұмыста басты рөл атқарады. Барлығы 10 мемлекет бар. Осы тұрғыда Иран мен Түркия геосаяси ұстанымдарына байланысты маңызды елдер болып табылады. Жұмыстың ең таңғаларлық тұсы – осыдан 4 жыл бұрын 1993 жылы жарияланған Өркениеттер қақтығысы теориясындағыдай, Еуропа демократиялық құндылықтары жағынан аймақтағы барлық мемлекеттерден жоғары болып көрінді, ал Еуропа елдері осыдан 4 жыл бұрын «Өркениеттер қақтығысы» деп аталды. шығармадағы «демократиялық плацдарм». Американың сыртқы саясаты доктринаға негізделген жүйе екенін ескерсек, Еуразияда осы доктринадан кейін бірқатар оқиғалар орын алды. Біз оны кейінірек «Түрлі-түсті революциялар» деп атайтын едік. 2000 жылы Слобадан Милошевичтің Сербия үкіметінен кетуімен басталған үдеріс Грузиядағы раушан төңкеріс 7 Еуразияшылдық-қазіргі заманның ең өзекті және өміршең дүниетанымы, деп мәлімдеді Халықаралық Еуразиялық қозғалыстың көшбасшысы, "Катехон" порталының бас редакторы Александр Дугин 1-ші Еуразиялық геосаяси форум барысында. П.Н. Савицкий еуразияшылдықтың 100 жылдығына арналған. "Мүмкін, 100 жыл ішінде бірде-бір [басқа] дүниетаным еуразияшылдық сияқты өзінің дұрыстығын, өміршеңдігін және болашақтағы болашағын дәлелдеген жоқ. Сондықтан бұл өте жақсы жүз жыл болды", - деді Дугин. "Еуразияшылдық тірі. Біз "Еуразия" терминін қолданамыз, ол әртүрлі трактаттарда, конституцияларда, жобаларда, келісімдерде кездеседі. Еуразияшылдық-бұл ең тірі орыс идеологиясы, ең тірі дүниетаным, шынайы, славофилдерге мұра... бұл әлем, жүйелік, тұжырымдамалық, семантикалық кеңістік, ол бізге орыс идеясын барынша түсіндіреді". Философ еуразияшылдық халықаралық саясаттың ажырамас бөлігіне айналатын бүгінгі шындыққа назар аударуға шақырды. "Біз бүгін ак-да не көріп отырмыз жүктеу/скачать 34,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|