Гүлді өсімдіктер туралы жалпы түсінік

жүктеу/скачать 0,77 Mb.

бет	4/5
Дата	01.05.2017
өлшемі	0,77 Mb.
	#15338

1 2 3 4 5

Жапондық айва (Cydonia japonica, синоним chaenomalis). Алмұрттылар тұқымдасына жатады. Өткен жылғы өркендермен көбейеді.

Жалған акация (Robinia hispida). Көбелектілер тұқымдасына жатады. Қызғылтым гүлдері бар әдемі бұта. Гүлдері өте нәзік. Ұластыру арқылы көбейеді.

Боярышник (Crataegus). Алмұрттылар тұқымдасына жатады. Қыста бөліп алғанға тиімді.

Глицина (Glycine, синоним Wistaria). Көбелектілер тұқымдасына жатады. Бөлініп алынатын бұта. Бөліп алуға тиімді ең жақсы формалары: G. chinensis және G. multifuga Өткен жылғы өркендермен көбейеді.

Алмұрт (Malus). Алмұрттылар тұқымдасына жатады. Өткен жылғы өркендермен көбейеді. Ең жақсы түрлері: М. Scheideckeri (Шейдеккера) және М. floribunda (көпгүлді).

Дейция (Deutzia). Тасжарғылар тұқымдасына жатады. Көктемде гүлдейтін бұта. Ақ және зызғылт гүлдері бар. Ең жақсы түрлері — D. gracilis с формами D. Lemoinei (Лемуана).

3 Шөптесін өсімдіктер

Қарағай –еліміздің таулы аймақтарында бірнеше түрі кездесетін қылқан жапырақты мәңгі жасыл өсімдік. 500-600 жылға дейін өмір сүреді. Ең биік түрлері 50-60 метрге жетеді. Шыршаныкіндей емес қарағайдың қылқаны ұзын, жуандау. Қылқанының түсі түріне қарай сары, көкшілдеу, жасыл және қою жасыл болады. Қарағай сондай-ақ тез өсетін қылқан жапырақтылардың бірі. Жер шарында жүзден аса түрі болса, оның жиырма шақты түрі көгалдандыруда қолданылады. Олардың ішінде бұтағы тік өсетін және жайыла өсетін түрлері де бар. Өсе келе жан-жағына 6-7 метрге дейін жайылатындықтан, бір-бірінен немесе өзге ағаштардан арақашықтығы кем дегенде 5-6 м болуы керек. Оның барлық түрі бонсай жасап өсіргенге ыңғайлы. Жай және тез өсетін түрлері бар. Биіктігі екі метрден аспайтын “тау қарағайы” деген түрі бар. Көгалдандыруда оларды түрлі композицияларға қолдануға болады. Қарағайдың қылқанымен қоса, өте жиі орналасатын бүршіктері де өте әдемі. Осы бүршіктерін сәндік үшін теріп алып, қолөнер бұйымдарына қолданып жатады.

Қарағайдың ағашы мықтылығымен және қаттылығымен ерекшеленеді. Оны кеме құрылысында, авиацияда, теміржолда және құрылыста кеңінен қолданады. Қарағайдың діңінде шайыр көп мөлшерде болады. Одан скипидар мен канифоль алынады. Канифольді сүргіт және лак дайындауда қолданады.

Қарағайдың бүршіктері, эфир майы және шайыры бронхит, өкпе ауруларына қарсы пайдаланылады. Қылқанын С дәрумені жетіспегенде және алдын-алу үшін қолданады. Қарағайдың қара майын тері ауруларына жақпа май ретінде пайдаланады.

Араукария (АRAUCARIA) – өзінің ине секілді қылқанды жапырақтарымен көпке таныс өсімдік. Оның «үй шыршасы» деген қосымша аты бар. Үй жағдайында өте жай өседі. Мәдени түрде өсіріліп жүрген түрлерінің басым көпшілігі “Чили араукариясы” (Araucaria araucana). Ол табиғатта Аргентинаның Чили тауларында өседі, биіктігі 50 метрге дейін жететін алып ағаш. Табиғаттағы араукарияның бір бұтағының ұзындығының өзі 6-7 метр және қылқандары да жуан болады. Ғалымдардың пайымдауынша араукария 2000 жылға дейін өмір сүреді. Ол мәдени түрде қолданысқа 1795 жылдан бастап еніп, өсіріліп келеді. Еуропа халқы араукарияны «Жаңа жыл шыршасы» ретінде көп қолданады және қала көгалдандыруға да пайдаланады. Ал, ол еліміздің гүл мәдениетіне жаңадан енген, әлі де болса кең таралып үлгермеген экзотикалық өсімдік болып саналады. Тіке түскен күн көзінен сақтау қажет, жарық және ала көлеңкеде өседі.

Биота (Biota). Биота – сауырағаштар тұқымдасына жататын, қылқанжапырақты ағаш және бұта. Ашық жасыл немесе қою жасыл түсті қылқандары жайылып өседі, Отаны – Қытай. Шығыс Азияелдеріненжержүзінетараған. Қазақстанғашетелден 4-5 түріәкелініп, жерсіндірілді. Қылқандарыбозаршағақарағандажұмсақтауболыпкеледі. Жағымдыиісі бар. Биотажайылыпөсетіндіктенәріқылқандарыныңжұмсақтығынабайланысты, көбінесебұлөсімдіктенжасылқоршауларжасайды. Биіктігі 5-10 метр, қолайлыжағдайда 18 метргежетеді, қолайсызжағдайдабұтатүріндеөседі. Медицинадабиотаныңқылқаны мен тұқымынтыныштандыруғажәнетынысжолдарыныңауруынақарсықолданады. Қылқанынанүнемі эфир майыбөлініптұрады. Сондықтанбиотаөскенжердеотырыпдемалғанадамныңденсаулығынапайдалыәсерінтигізеді. Биотақылқаныныңәдемілігінежәне тез өсетіндігінеорайкеңқолданысқаенген. Көгалдандырудаеліміздіңоңтүстікқалаларынанкездестіругеболады.

Кипарис (Cupressus) – қылқан жапырақтылар класының бір тобы. Кипаристұқымдасымәңгіжасыл, бірүйліағаш не бұта. Жапырақтарықабыршақтәрізді, ал жаскезіндеқылқантәрізді, қысқарғансабақұшынашоқтанып не сабаққолтығынанқарама-қарсыөседі. Кипарис тұқымдасыныңкөптегентүрініңпіскенбүрлеріқатты, кейбіреуінікіжидектәріздіетті, жұмсақболады. 4 – 6 жылдажемісберебастайды. Кипарис тұқымдасыныңЕуропа, АзияжәнеСолтүстікАмерикадақоңыржайжылыаймақта 19 туысқажататын 130 түрі бар. Қазақстандааршатуысынажататын 10 түріөседі. Кипарис тұқымдасыныңеңкөптарағантуысы – кипарис (Cupressus) туысы. Бұларкөбінесеағаш (биіктігі 30 м-дей), сирек те болсабұтатүріндекездеседі. Кипаристің 15 – 20-дай түріЕуропа, Азия жәнеСолтүстік Америка құрлықтарыныңқоңыржайаймақтарындаөседі. Діңініңжуандығы 50 – 60 см, 4 – 6 жылдажемісберебастайды. Қуаңшылыққатөзімдіөсімталөсімдіктер, 2 мыңжылдайөсіптұрады. Сүрегіхошиісті, зияндыжәндіктероншазақымдайалмайды. Жеңіл, жұмсақсүрегіненағашбұйымдарын, жиһазжасайды. Кипарис тұқымынан, қалемшесіненжәне телу әдісіменкөбейтіледі. Кейбіртүріәсемдікүшін де өсіріледі.

Дәріс №12. ҚОРҒАЛҒАН ГРУНТТЫҢ ДЕКОРАТИВТІ-ЖАПЫРАҚТЫ ӨСІМДІКТЕР
1Ағаштар, бұталылар және жартылай бұталылар

Қылқан жапырақтылар — сүректі ағаш және бұта түрінде өсетін ашық тұқымды өсімдіктер класы. Қазақстанда 2 тұқымдасы бар: қарағайтұқымдасы— қарағай, балқарағай, шырша, майқарағайжәнекипарис тұқымдасы— арша, кипарис; мәңгіжасыл (қыстақылқанытүсіпқалатынбалқарағайданбасқасы) өсімдіктер. Тұқымыарқылы, кейдевегетативтікжолменөніп-өседі. Жапырағықылқанды, жіңішке, түкті не қабыршақтыболыпбіткен, сағақсыз, өркендеріқысқа, шоқтаныпорналасқан. Мамыр—шілдедегүлдеп, шілде—тамыздажемісбереді. Қылқанжапырақтардыңсүрегіненқұрылысматериалдарыжасалады, қағазжасайтынүгінді, канифоль, скипидар.

Декоративті қылқандыларға жататындары:

Қарағай –еліміздің таулы аймақтарында бірнеше түрі кездесетін қылқан жапырақты мәңгі жасыл өсімдік. 500-600 жылға дейін өмір сүреді. Ең биік түрлері 50-60 метрге жетеді. Шыршаныкіндей емес қарағайдың қылқаны ұзын, жуандау. Қылқанының түсі түріне қарай сары, көкшілдеу, жасыл және қою жасыл болады. Қарағай сондай-ақ тез өсетін қылқан жапырақтылардың бірі. Жер шарында жүзден аса түрі болса, оның жиырма шақты түрі көгалдандыруда қолданылады. Олардың ішінде бұтағы тік өсетін және жайыла өсетін түрлері де бар. Өсе келе жан-жағына 6-7 метрге дейін жайылатындықтан, бір-бірінен немесе өзге ағаштардан арақашықтығы кем дегенде 5-6 м болуы керек. Оның барлық түрі бонсай жасап өсіргенге ыңғайлы. Жай және тез өсетін түрлері бар. Биіктігі екі метрден аспайтын “тау қарағайы” деген түрі бар. Көгалдандыруда оларды түрлі композицияларға қолдануға болады. Қарағайдың қылқанымен қоса, өте жиі орналасатын бүршіктері де өте әдемі. Осы бүршіктерін сәндік үшін теріп алып, қолөнер бұйымдарына қолданып жатады.

Кеңестің орта сызықтары үшін декоративті-жапырақтылардың әртүрлілігі және көптеген түрлері ересек өсімдік етіп алған тиімді (аралия, аукуба және т.б.). Оларды өсіруді оңтүстікке ауыстырған дұрыс, мысалы Кавказдың Қаратеңіз жағалауына.

Аралия (Aralia Sieboldii) —жабайы өсімдік. Оныңтамырларынанспирттітұндырмажәне «сапарал» препараты дайындалады. Емдікқасиеттеріжөніменженьшеньпрепараттарынажақын: орталықнерв жүйесінсергітеді, организмдіәлдендіреді. Аралия препараттарындәрігердіңбақылауыменғанақолданады.

Кофе ағашы (Coffeaarabica).– салпыстар тұқымдасына жататын аласа жасыл ағаш не биік ірі бұта. Қолдан өсірілетін түрлерінің биіктігі 3 – 6 м. Жапырақтары қалың, түсі қою жасыл, гүлі ақ, хош иісті. Жемісі – қызыл не қара көк, үлкендігі шиедей қосарланған дән. Осы дәндері не оның ұнтағы кофе деп аталады. Кофе ағашының Азия мен Африканың тропиктік аймағында, Мадагаскар мен Маскарен аралдарында өсетін 50-ге жуық түрі бар. Дүниежүзілік тауарлық кофе, негізінен, Бразилияда, Эфиопияда (С. arabіca), Колумбияда және Йеменде өндіріледі. Кофе ағашын өсіруге топырағы борпылдақ, жылына 2200 – 3300 мм жауын-шашын түсетін, орташа ауа температурасы 18°С-тан төмен емес жерлер қолайлы. Оны кокос, май алынатын пальмалармен, банан, цитрус, т.б. өсімдіктермен бірге өсіреді. Кофе ағашы көбінесе дәнінен (бір ағаш 1 кг-ғажуық дән береді) және қалемшеден көбейтіледі. Ол үшін 2 жылдық көшеттерді көлеңке жерде өсіріп, сонан соң плантацияғаотырғызады. 4-жылы жеміс бере бастайды. Жыл бойы гүлдейді және жеміс (1 га-дан 20 ц) береді. Кофе дәнініңқұрамында 13 – 14% азотты заттар, 0,65 – 2,7% кофеин, 2 – 3% қант, 10,6% май, т.б. заттар болады. Кофе дәні ішетін кофе және кофеин алуға пайдаланылады. Қазақстанға кофе дәні және оның ұнтағы шетелдерден әкелінеді.

Лавр (Laurus) — мәңгі жасыл, қос жарнақты өсімдік. Жемісісүйекті. Тропикте, субтропикте, климаты қоңыржайөңірдетаралған 40— 50 туысы, 200-ден астамтүрібелілі. Лавр тұқымдасыныңжапырағыдәміүшінасқасалынады. Діңінен, жапырағынанэфир майы, камфораалынады, дәріжасалынады; парфюмерияда, кондитер, тамақөнеркәсібіндеқолданылады. Кейбіртүрінің (авокадо) жемісіжеугежарамды, емдікқасиеті бар.

Шай ағашы (Thea). Сем. ШайшөпКустарник с вечнозелеными плотными, мелкозубчатыми листьями. Выращивается так же, как камелия. В культуре известны два вида: Т. Bogea и Т. viridis.

Эвкалипт (Eucalyptus)– мирта тұқымдасынажататынмәңгіжасылбұта не ағаш. 500-дей түрініңбарлығыдерлікАвстралия мен Тасманияда (тек 2 – 3 түріғанаОңтүстік-ШығысАзияда) кездеседі. Биіктігі 80 – 100 м-гедейінжетеді, діңіөтемықты. Ағашқабығытүрлерінеқарайтегіс, талшықты, қабыршақтыжәнеқатпарлыболыпкеледі.Гүлдеріқосжынысты, ақ, сарынемесеқызылтүсті, шатыршагүлшоғырынатопталғаннемесе дара өседі. Оларды ара, сона, құстаржәнеқолқанаттылартозаңдандырады. Күлтежәнетостағаншажапырақшаларыныңпішініқанаттәрізді, оларағашгүлденебастағандатүсіпқалады. Жемісі – қорапша, тұқымыұсақ. Жарықсүйгішөсімдік, 500 жылдайөсіптұрады. Эвкалипттіңсүрегіберік, ауыр, ақтүстенкүреңқызылтүскедейінболады, оны құрылыста, қағазжасауөнеркәсібіндеқолданады. Жапырағыныңқұрамындаэфир майы бар, сондықтанолардымедицинадажәнепарфюмериядапайдаланады. Эвкалиптағашыөте тез өседі.
Дәріс №13. ҚОРҒАЛҒАН ГРУНТТЫҢ АСПАЛЫ НЕМЕСЕ АМПЕЛЬДІ ЖӘНЕ ДЕКОРАТИВТІ-ЖЕМІСТІ ӨСІМДІКТЕРІ

АСПАЛЫ НЕМЕСЕ АМПЕЛЬДІ ӨСІМДІКТЕР
ДЕКОРАТИВТІ-ЖЕМІСТІ ӨСІМДІКТЕР

1 АСПАЛЫ НЕМЕСЕ АМПЕЛЬДІ ӨСІМДІКТЕР

Аспалы және өрмелегіш өсімдіктерге жататындары:

Аспарагус — лилия тұқымдасына жататын көпжылдық шөп текті өсімдік.

Отаны — Оңтүстік Африка. Бөлме сәні үшін қауырсынды және Шпренгер аспарагустері өсіріледі.

Қауырсынды аспарагус — тікенек жапырақты, ұсақ ақ гүлді, жемісі қызыл, мәңгі жасыл бұта. Жарық талғамайды, бірақ жылылықты қалайды. Топырақ салынған қыш құмыраларда (ыдыстарда) өсіреді; топырақ құрамының бір бөлігі шым топырақ, бір бөлігі қарашірік топырақ, бір бөлігі жапырақ шіріндісі қосылған топырақ болуға тиіс. Бұған өзен құмын қосады. Қыста бірқалыпты, ал жазда қандырып суарады. Құрғақ ауада бұтақшалары түсін қалады, сондықтан өсімдікке су бүркіп тұру керек. Аспарагус тұқым және бұтағын кесіп алып - отырғызу арқылы көбейтіледі.

Аспарагус тұқымын мамыр-сәуір айларында құм араластырылын, жапырақ шіріндісі қосылған жұмсақ топыраққа себеді. Көктем шыққан аспарагустерді кішкентай қыш құмыраларға көшірт отырғызады. Ал бұталан көбейткенде ең алдымен әр бұтаны жеке бөледі. Қауырсынды аспарагустың кесіп алынған бұтақшаларын сән беріп тұру үшін гүл дестелерге қосылады.

Шпренгер аспарагусы — ұсақ, нәзік, ақшыл күлгін гүлді, жидек тәрізді қызыл жемісті гүл сабақтары төмен салбырап тұратын көпжылдық өсімдік. Жапырақтары үлкен әрі қатты келеді. Күтім қауырсынды аспарагустың күтіміндей. Шпренгер аснарагусын аспалы өсімдік ретінде өсіру ге қолайлы.

Жүзім (Vіtіs) – жүзім тұқымдасына жататын өсімдік. Жүзімнің 70-ке жуық түрі бар. Қазақстанда дақылдық Жүзім (V. vіnіfera) өсіріледі.Жүзім – шырмалып өсетін жүзімділер тұқымдасы, 70-ке жуық түрі бар. Зерттеушілер тұқымын тауып, 60 миллион жыл бұрын, яғни жер бетіне адамдар болмаған кезде жабайы жүзім болғандығын дәлелдеген. Қазіргі кезде 4000-нан аса мәдени түрі тропикалық және субтропикалық аймақтарда өседі. Жүзім өзінің жақсы қалыптасқан тамыр жүйесімен ерекшеленеді. Сабақтарынан өсіп шығатын мұртшалары арқылы жүзім шырмалып өседі. Жапырақтары ірі, 3-5 салалы болады. Гүлі ұсақ, жасыл түсті. Жемісі шырынды, ішінде 1-4-ке дейін сүйекшелері болады. Кейбір мәдени түрлерінде сүйекшелер болмайды. Сұрыпына қарай жемісінің пішіні домалақ, ұзынша-сопақтау болады. Жемісінің түсі жасыл, сары, қызғылт-сары, күлгін т.б. болады. Жемістері шоғырланып өседі. Бір шоқта 100 данаға дейін жүзім болады. Дұрыс күтім жасалса, жүзім 50 жылға дейін жеміс береді. Жүзімді тұқымы, қалемшесі және ұластыру арқылы көбейтеді. Жүзім отырғызылғаннан кейін 2-3 жылда жеміс бере бастайды. Жүзімнің түбін ашу мерзімін дұрыс білгеннің маңызы зор. Егер жүзім түбі ерте ашылса, үсіп кетуі ықтимал, ал кеш ашылса, шіріп кетуі мүмкін. Дұрысы, жүзім түптерін ашуға сөл жүре бастаған кезде кірісіп, бүршік бөрте бастағанға дейін аяқтау қажет. Мол және тұрақты өнім алу үшін жүзімді уақтылы тыңайтып отыру қажет. Жүзімнің гүл шоғырлары өсіп келе жатқанда азотпен, жеміс өсе бастағанда фосфор және калий тыңайтқышымен қоректендіреді. Жүзім сабағын аспаларға өнімнің салмағын көтере алатындай берік жіппен байлау қажет. Өсу кезеңі ішінде жүзім сабағы жуандайтын болғандықтан, байлаған жіп сабақты қиып кетпуі үшін, кеңірек етіп байлау керек. Синтетика жіпті және сымды пайдалануға болмайды. Көктемде қырқу-кесу жұмыстары жүргізілмесе, онда күзде міндетті түрде жасау қажет, өйткені бұтақтары жиі болып кеткен жағдайда, жеміс беру сапасы нашарлайды.

Ақгүл (Jasminium) — зәйтүн тұқымдасына жататын, cабағы шырматыла, өрмелей өсетін мәңгі жасыл, гүлі әдемі бұталы өсімдік. 300 түрі бар. Субтропиктерде, тропиктерде өседі. Орта Азияда үш түрі өседі. Негізінде, әсемдік үшін жөне кейбір сорттарынан парфюмерияда қолданатын эфир майларын алу үшін және шайды хош иістендіру үшін өсіреді.

Бөлмеде гүлі қарапайым (ерекше хош иісті) не түкті ақ гүлді самбак жасмині, сондай-ақ аласа келген дәрілік азов жасмині өсіріледі. Оны күн сәулесі жақсы түсетін жерге қояды. Қаулап өсу кезінде жиі-жиі суарыл, жапырақтарына су бүркіп, тыңайтқышпен қоректендіру қажет; қыстыгүні сирек суару керек. Жасмин отырғызу үшін сазды-шымды, жапырақ аралас және шымтезекті топырақтардың үлесін бірдей етіп алып, оған құм қосады. Ол қалемшемен көбейеді. Гүлдері көп болуы үшін, ерте көктемде жасминнің өркен жайран ұзын бұтағын қысқартып, оларды қалемшеге пайдаланады да, ұсақ жапырақты әлсіз тармақшаларын кесіп тастайды. Жазда жасминнің өркендерін 6—8 жұп болып жапырақ жайғанда жұлып тастау тиімді

Лигодиум (Lygodium). Усасыр тұқымдасына жатады. Биңктңгң 4 м жетеді. Құрғақ бөлме ауасын жақсы көтереді.

Пиллогине (Pillogine suavis — Melothria). Асқабақтылар тұқымдасына жатады. Қалемшелері арқылы көбейеді.

Фикус (Ficus). Тұт ағаштар тұқымдасына жатады. Қалың, ұсақ, қызыл көк балаусасы бар. Қалемшелері арқылы көбейеді.

Жақсы түрлері: F. repens, F. minima, F. barbata, F. scandens (немесе F. stipullata).

Аспалы өсiмдiктер

Жақсы ампельді өсімдіктерге жататындары:

Аспарагус — лилия тұқымдасына жататын көпжылдық шөп текті өсімдік.

Отаны — Оңтүстік Африка. Бөлме сәні үшін қауырсынды және Шпренгер аспарагустері өсіріледі.

Қауырсынды аспарагус — тікенек жапырақты, ұсақ ақ гүлді, жемісі қызыл, мәңгі жасыл бұта. Жарық талғамайды, бірақ жылылықты қалайды. Топырақ салынған қыш құмыраларда (ыдыстарда) өсіреді; топырақ құрамының бір бөлігі шым топырақ, бір бөлігі қарашірік топырақ, бір бөлігі жапырақ шіріндісі қосылған топырақ болуға тиіс. Бұған өзен құмын қосады. Қыста бірқалыпты, ал жазда қандырып суарады. Құрғақ ауада бұтақшалары түсін қалады, сондықтан өсімдікке су бүркіп тұру керек. Аспарагус тұқым және бұтағын кесіп алып - отырғызу арқылы көбейтіледі.

Шпренгер аспарагусы — ұсақ, нәзік, ақшыл күлгін гүлді, жидек тәрізді қызыл жемісті гүл сабақтары төмен салбырап тұратын көпжылдық өсімдік. Жапырақтары үлкен әрі қатты келеді. Күтім қауырсынды аспарагустың күтіміндей. Шпренгер аснарагусын аспалы өсімдік ретінде өсіру ге қолайлы

Бегония (Begonia Limmingii)- бөлме гүлдерінің арасында кез келген жағдайға икемделе алатын кең таралған гүл. Оның 1000-нан астам түрлері бар. «Begonia» деген атауы Гаитидің губернаторы М.Бегонның құрметіне қойылған. Негізінен бегониялар Америка, Оңтүстік-Шығыс Азия, Африка мен Мадагаскар аралының тропиктік және субтропиктік ормандарында өседі. Бізде ол әдеміжапырақты және әдемі гүлдейтін үй гүлі ретінде жақсы өсіріледі. Бегонияның биіктігі түріне қарай әртүрлі, тіпті 3-4 см болатын өте аласа түрлері де бар. Жапырағы әдемі түрлерінің жапырағы: жасыл, қызыл, сары, күміс түстес, ою-өрнекті, көркем, аралас түсті, жиектері аратісті болып келеді. Беткі қабаты түкті жапырақты түрлері де кездеседі. Гүлдерінің түсі сан алуан. Оларды жазда гүлзарға біржылдық гүл ретінде отырғызып, әдемі композициялар жасауға болады.

Қоңыраугүл (Campanula)– қос жарнақты, бір немесе көп жылдық шөптесін өсімдіктер, бұта, жартылай бұта, ағаш.
Жер шарының қоңыржай аймағында таралған 80 туысы, 2300-дей түрі белгілі. Қазақстанда 8 туысы, 21 түрі бар. Олардың 3 түрден тұратын құртшөп (Asyneuma) туысы тек Батыс Тянь-Шаньда ғана кездеседі. Жартасшөп (Sergіa) және ершін (Cryptocodon) туыстары – Қаратауда ғана өсетін эндемиктер. Қоңыраугүл тұқымдасына жататын өсімдіктер, көбіне сүтті-шырынды келеді. Жапырақтары кезектесіп, кейде қарама-қарсы орналасады. Тостағанша жапырақшалары, көбіне 5 қалақты, кейде 3 – 10 қалақты болады. Гүл күлтелері біріккен желекті, қос қабатты қоңырау немесе түтік пішінді. Аталықтары гүлдің күлтесіне түбінен жабысқан, аталық жіпшелері түбіне қарай кеңейеді, тозаңқаптары бос жатады. Жатыны төмен орналасқан 2–10 ұялы, 3 ұялысы кездеседі, аналық ауызы 3-ке бөлінген. Аталық жіпшелері ұзын, гүл қоршауынан шығып тұрады. Жемісі қорапша тәрізді, пісіп жетілген соң қорапша қақырап, тұқым сыртқа шашылады. Қоңыраугүл тұқымдасы, негізінен, әсемдік өсімдіктер, көптеген түрлерінің тағамдық маңызы және дәрілік қасиеттері бар.

Қырыққұлақ (Nephrolepis). Қырыққұлақ көркем жапырақты көпжылдық шөптесін өсімдік. Қазақстанның таулы аймақтарында кездеседі. Жер шарында он бір мыңға жуық түрі табиғатта, көгалдандыруда және бөлме гүлі ретінде үйде өсіріледі. Күтімді көп қажет етпейді, кез келген жағдайда жақсы өседі. Табиғаттағы қырыққұлаққа қарағанда үй жағдайында өсірілетіндерінің жапырақтары әдемі болып келеді. Жапырақтары ұсақ, жіңішке, жиегі ирек, жылтыр түрлері де бар. Қырыққұлақ– өсімдіктер әлеміндегі бірден-бір гүлдемейтін өсімдік. жапырақ астындағы споралары арқылы көбейеді. Үй жағдайында жеңіл өсірілетін қырыққұлақтардың бірі – нефролепис.

Фуксия (Fuchsia procumbens) — үйге әсемдік үшін өсірілетін қызыл гүлді өсімдік. Ұсақ жапырақтары бір-біріне қарама-қарсы біткен, гүлдері нәзік, тез солғыш, сабағы жіңішке болып келеді. Бақта өсірілетін фуксияның әртүрлі пішінді көптеген түрлері болады (гүлдерінің сабағы қарапайым немесе түкті — ақ, қызыл, көгілдір немесе күлгін, ал гүл қауатағы әдетте қызыл түсті). Фуксия жарық аз түсетін бөлмеде жақсы өседі. Оны жаз айларында көлкітіп не бүркіп суарады да, әр 10 күн сайын қоректендіріп отырады. Ал қыста фуксияны суаруды азайтып, терезеге жақын, салқын жерге орналастырады жылы ауа келмейтіндей етіп батареялы бүркен жауып қояды. Фуксияны гүл жарған кезде орнынан қозғауға болмайды, өйткені гүлі түсіп қалуы мүмкін. Оны көктемде қарашірік пен құм қосылған қара топыраққа ауыстырыл отырғызады. Осы кезде өркенінің 1/3 бөлігін шырнып тастайды. Фуксияны тұқымы және қалемшесінен көбейтеді. Оның бұт ақтарын дұрыс шырпыса шар пішінді әсем ағаш болып шығады. ^[
3ДЕКОРАТИВТІ-ЖЕМІСТЕР ӨСІМДІКТЕР

Солянум (Solatium). Алқа тұқымдасытарына жатады. Solanum көптеген түрлері қызыл, сарғыш және сары ірі жеміс береді, овалды формалары бар. Паслен. Сем. Пасленовых (рис. 219).

жүктеу/скачать 0,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5