бүл екі дыбыстың қайсысы алғаш қы дейтін мәселеде екі түрлі
козқарас бар. Академик Радлов пен Гомбоц чуваштық
р
жалпы
түркілік з-дан ш ы ққан деп қараса, Рамстед, т.б. зерттеушілер жалпы
түркілік
з
чуваштық /ьды ң дамыған түрі деп қарайды. Алдыңғы пікірді
Щ ербак та қостайды. Ротацизм, оның ойынша, чуваш тілінде кейін
қ алы п тасқан қүбы лы с. Ол - пратүркілік
с
ды бы сы ны ң даму
барысында пайда болған аллофоны .1
Бүл пікірді кейбір түзетулермен Б. А. Серебренников та қостайды.2
Р~з
сәйкестігіне қосы м ш а айта кететін ж айт, түркі тілдерінің
бірсыпырасында соңғы
з
ассимиляция заңдылығына сәйкес с-ға
айналған. Мысалы: чуваш тілінде:
пар, хер, хуран, вакар, тавар,
басқа
тілдерде -
буз/муз, қыз/қыс, қазан, бүзау/бозау, туз.
Бүл сәйкестік
тек түбір создер қүрамында ғана емес, қосымшаларда да үшырасады.
Ч уваш ты қ
-са р //-сер
аф ф иксі басқа тілдерде
-сы з//сіз
түрінде
айтылады. М ысалы:
лаш а+сар-атсыз, сил+сер-ж ел+сіз.
Кейде
чуваштық
р
басқа түркі тілдерінен де үшырайды. Мысалы, түрікмен
тіліндегі келер ш ақтың болымсыздық формасы мынадай:
1 ж. - ал-
ма-р-ын, I I ж. ал-ма-р-сын, III ж. ал-ма-з.
Сөйтіп тек III жақта ғана
жалпы түркілік
з
пайда болады да, алдыңғы екі жақта оның орнына
р
айтылады. Қ а зақ тілінде м үндай ы ңғайда жалпы түркілік
з
асси м и ляц и я арқы лы
с-т
а айналған:
ал-м а-з> ал-м а-с.
Ж іктік
қосымшалары соған лайы қ жалғанады:
ал-ма-с-пын.
Сонымен, коне
түркі тіліндегі
-сыра-сірә
аффикстері мен қазіргі тілдегі
-сыз, -сіз
сәйкестігі тек мағыналық жағынан емес, түлғалық жағынан да дәлелді.
Олай болса қазақ тіліндегі
-сыз
коне түркілік
-сыр
аффиксінің корінісі.
М ағыналық жағынан кейбір мэнеріне қарамай, үқсастығы айқын
корінеді:
сусыра>сусыз
(қал),
жүктеу/скачать
Достарыңызбен бөлісу: