қа­ра­пай­ым­транс­ля­циясын

7-бө лім. Бі лім беру философиясы мен педагогика ның философия лық мәселелері
126
идея сын ал ға тар тып, мек теп тік жә не уни вер си тет тік бі лім бе-
ру жүйеле рін ре фор ма лау жол да рын ұсын ды. Олар жа са ған бі-
лім бе ру дің фи ло со фия лық тұ жы рым да ма сы бі лім бе ру дің ағар-
ту шы лық тұ жы рым да ма сы ның ор нын бас ты. Ол бі лім бе ру дің 
жа ңа фор ма ла рын із деуге, мә де ни-адам гер ші лік құн ды лық тар ға 
ба ғыт тал ған бір қа тар пе да го ги ка лық ре фор ма лар ды жүр гі зу ге 
мүм кін дік бер ді. В. Гум боль дт тың бағ дар ла ма ға сәй кес жо ғар ғы 
бі лім бе ру ре фор ма сы ХІХ ға сыр дың ор та сын да-ақ күр де лі мә-
се ле лер ге тап бол ды. Анг лияда бі лім бе ру дің бұл жүйесі ар найы 
бі лім алу ға жә не жа ра ты лы стану ба ғы тын да мы ту ға де ген қо ғам-
дық қа жет ті лік ке қар сы кел ді. Осы жыл да ры ел де ағыл шын жа-
ра ты лы стану ғы лы мы өкіл де рі нің (Фа ра дей, Тин даль, Гер шель) 
қа ты суымен жа ра ты лы стану ғы лым да рын оқы ту ды да мы ту қа-
жет ті лі гі ту ра лы пі кір та лас тар орын ал ды.
Бұл жа ңа идея лар бі лім бе ру дің клас си ка лық па ра диг ма сы-
ның идеал да рын, нор ма ла рын қайта қа рас ты ру қа жет ті гін ту-
дыр ды. Бас тауыш жә не ор та бі лім бе ру жүйе сін де ба сым бо лып 
та бы ла тын гу ма ни тар лық бі лім бе ру бағ да ры кейін нен жа ра ты-
лы стану ғы лым да ры ның пән де рі мен то лық ты. 
Қа зір гі уа қыт та бі лім бе ру дің клас си ка лық мо де лі то лы ғы мен 
жой ыл ды: ол қа зір гі қо ғам мен өн ді ріс тің бі лім бе ру ге қоя тын та-
лап та ры на жауап бер мей қой ды. Ор та бі лім нің мін дет ті лі гі бі лім 
бе ру дің ең күр де лі мә се ле сі бо лып та бы ла ды, ағым да ғы бі лім бе-
ру жүйесі дағ да рыс қа ұшы ра майт ын дық тан, ол қор ша ған әлем-
нің өз ге ріс те рі не икем де луі қа жет емес. Бі лім бе ру қан дай да бір 
өз ге ріс тер ге жауап қайтару ға мін дет ті емес, ол жет кі лік ті дә ре-
же де қам тыл ған, сол үшін өмір мен өлім нің ше га ра сын да тұр ған 
жоқ, ол осы күйін де қан ша мүм кін бол са, сон ша өмір сү ре ді.
Бі лім бе ру бел гі лі бір уа қыт та бел гі лі қо ғам мен мем ле кет-
те ба сым ды лық та ны тып отыр ған мә де ниет ті ті ке лей транс ля-
циялай ды. Мұн дай бі лім бе ру дің бас ты мақ са ты – адам зат тың 
түр лі са ла лар бой ын ша жи нақ та ған бі лім де рін оқу шы лар ға же ке 
пән дер бой ын ша оқы ту, бұл ағым да ғы әлеу мет тік-эко но ми ка лық 
инс ти тут тар ға қо сы лу ға дай ын ма ман дар ды даяр лау үшін қа жет. 
ХХ ға сыр да пос тин ду ст риал дық, ақ па рат тық, за ма науи қо-
ғам ға өту ба ры сын да бі лім бе ру са ла сы, оның құ ры лы мы мен 
бө лік те рі, қыз ме ті мен қа ты на сы, инс ти тут та ры мен суб ъек ті ле-
рі қар қын ды да мы ды. Мұн дай өз ге ріс бі лім бе ру ісін дағ да рыс қа 
ұшы рат ты, се бе бі бі лім бе ру ге, оның маз мұ ны на жә не бі лім бе ру-

127
7.2. Отан дық бі лім бе ру дің еура зиялық жә не әлем дік бі лім бе ру ке ңіс ті гі не енуі
дің мақ сат та ры на де ген қа ты нас ес кі ріп қал ды. Қо ғам да муының 
жа ңа ке зе ңін де бі лім бе ру дің Жа ңа За ман ның идеал да ры на не гіз-
дел ген бұ рын ғы па ра диг ма сы – тұл ға ны тәр бие леу дің әдіс те ме сі 
мен амал да ры ығыс ты рыл ды. Жас тар ды со циалис тік идеоло гия, 
схо лас ти ка лық мә лім деу ру хын да тәр бие лейт ін бі лім бе ру жүйесі 
де өт кен шақ та қал ды. Сон дық тан әлеу мет тік бол мыс ты тү сін ді-
ру ге ар нал ған бұ рын ғы әдіс те ме лік амал дар ес кі ріп, бү гін гі күн-
де орын алып отыр ған өз ге ріс тер ді си пат тау ға қа бі лет сіз бо лып 
қа ла ды. Осы дан ара лас эко но ми ка сы бар ашық де мок ра тиялық 
қо ғам да бі лім бе ру ме ха ни зм де рін жа сауға де ген объек тив ті қа-
жет ті лік ту ды. Бұл – мем ле кет тік ма ңы зы бар мін дет, ол өз тағ-
ды ры на жауап ты, мә де ниет ті-әдеп ті тұл ға ны қа лып тас ты ру ға ба-
ғыт тал ған. 
Рес пуб ли ка да мем ле кет тік ма ңы зы бар бұл мін дет ті ше шу ісі 
құ ры лым дық қайта құ ру жо лы мен жүр ді. Бұл үде ріс «жо ға ры бі-
лім» тү сі ні гін анық тау дан бас тал ды. Әлем дік қауым дас тық тың 
ойын ша, жо ға ры бі лім – мем ле кет тік би лік та ра пы нан та ғай ын-
дал ған уни вер си тет тер не ме се бас қа оқу орын да ры та ра пы нан 
бе рі ле тін оқы ту не ме се ғы лы ми зерт теу ге дай ын дау курс та ры.
Біз дің рес пуб ли ка мыз да жо ға ры бі лім ді жо ға ры кә сіп тік бі лім 
бе ру ме ке ме ле рі нен алу ға бо ла ды, олар Қа зақ стан ның «Бі лім ту-
ра лы» за ңы на сәй кес уни вер си тет тер жә не ака де миялар деп ата-
ла ды. Кө ріп отыр ға ны мыз дай, кә сіп тік бі лім бе ру дің ұғым да ры 
мен мақ сат та ры әлем дік қауым дас тық пен қа зақ стан дық қауым-
дас тық та түр лі ше анық та ла ды. Бі лім нің маз мұ ны на, құ ры лы мы-
на, жүйесі мен стан дарт та ры на қа тыс ты ұқ сас тық тар орын алуы 
мүм кін. Бір жа ғы нан, бі лім бе ру са ла сын да мұн дай ұқ сас тық тар-
дың бо луы заң ды, кез кел ген мем ле кет, әдет те, бұл са ла да өзі нің 
ұлт тық саяса тын жүр гі зе ді. Екін ші жа ғы нан, бі лім алу құ қы ғын 
пай да ла на оты рып, аза мат ал ған бі лі мін қол да ныс қа ен гіз гі сі ке-
ле ді, өзі нің мә де ниет дең гейін бі лім бе ру мен қам та ма сыз ет кен 
елін де де, сон дай-ақ өз ге ел де де мой ын да ға нын қа лай ды.

жүктеу/скачать 1,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: