Хасанов М. Ғылым теориясы indd
-бө лім ҒЫ ЛЫМ НЫҢ ПАЙ ДА БОЛУЫ ЖӘНЕ
жүктеу/скачать 1,92 Mb. Pdf көрінісі
|
dokumen.pub 9786010412965
| 2-бө лім
ҒЫ ЛЫМ НЫҢ ПАЙ ДА БОЛУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТАРИХИ ДАМУ КЕ ЗЕҢ ДЕРІ 2.1.Египет,Вавилонмәдениеті:математика, астрономияныңалғашқыпайдаболуы Ежел гі Еги пет те эко но ми ка лық мін дет тер ді ше шу ге бай ла- ныс ты ма те ма ти ка лық бі лім са ла ла ры мық ты да мы ған ды ғы на та- рих куә гер. Рай нд па пи ру сы (б.д.д. ша ма мен 2 мың жыл) «бар лық зат тар ды то лық тай жә не не гіз ді түр де зерт теу ге, олар дың мә нін тү сі ну ге, бар лық құ пиялар ды ашу ға» үйре ту уәде сі нен бас тал- ған. Он да мем ле кет тік ше неунік тер ге ар нал ған сан дық жә не бөл- шек тік есеп тер маз мұн дал ған. Ежел гі еги пет тік бас қа ру шы лар тә жі ри бе лік есеп тер дің ау қым ды қа та рын ше шу ге тиіс бо ла тын. Олар: бел гі лі мөл шер де гі жұ мыс шы лар дың ара сын да жа ла қы ны тең дей үлес ті ру, бел гі лі бір мөл шер де гі нан ды даяр лауға ке те тін дән мөл ше рін есеп теу, құ рыл ған жаб дық тар дың ауқы мы мен жо- ғар ғы бе тін есеп теу. Алай да еги пет тік тер бі рін ші дең гейлі тең деу- ден жә не қа ра пай ым квад рат тық тең деу ден әрі ас қан жоқ, олар ға мұ ның қа же ті бол ған жоқ. Олар дың ма те ма ти ка лық есеп теу ле рі қол дан ба лы си пат та бол ды жә не ма те ри ал дық өн ді ріс қа жет ті- лік те рі не ар нал ды. Олар күн де лік ті өмір ден алыс жә не ойды да- мы та тын фи ло со фия дан ал шақ бол ды. Ежел гі Еги пет ті ғы лым на ғыз өзі нің қа зір гі ма ғы на сын да орын ал ды деп айтуға бол майды. Мұн да тә жі ри бе лік мақ сат та ғы жә не қо ғам да ғы тұ рақ ты лық ты сақ тау ға ар нал ған те рең, алай да үзік бі лім дер жи нақ тал ды. Не гіз гі бі лім иеле рі абыз дар бол ды, олар «бай лар мен қа рым-қа ты нас жа сау» ар қы лы би лік тің тұ рақ- ты лы ғын жә не өза ра тү сі ніс тік ті сақ тау ға мүд де лі бол ды. Осы се- беп тен Ежел гі Еги пет те гі «ғы лы ми» ой дың эво лю циясы ло ги ка- лық пай ым дау ар қы лы емес, нұр ға бө ле ну жо лы мен жү зе ге асы- рыл ды. Мұн да ақыл әре кет тен ал шақ кет кен жоқ, се бе бі ға сыр лар 2-бө лім. ғы лым ның пай да болуы және оның тарихи даму ке зең дері 18 бойы өң дел ген салт тар ды орын дау ме ха низ мі адам мен әлем нің бір лі гін ор на тып, абыз дар ды бі лім иеле рі ре тін де би лік пен қам- та ма сыз ет ті. Ежел гі Еги пет мә де ниеті нің ғы лы ми ке ті гін миф тер мен құ- дай лар өмі рі ту ра лы аңыз дар то лық тыр ды, олар то лы ғы мен жер- де гі тір ші лік ке ар нал ды, олар адам ның қо ғам дық өмір де гі ор ны мен қыз ме тін көр се те оты рып әлеу мет тік рет теу ші қыз ме тін ат- қар ды. Кли мент Алек санд рийс кий дің айт уы бой ын ша, еги пет тік- тер өз де рі нің ие рог лиф тік жа зу ла рын Тот құ дайы ой лап тап ты деп се не тін бол ған. Тот – бар лық киелі ғы лым дар дың та ра ту шы сы деп са нал ған, ол уа қыт ты өл ше ген, тағ дыр ды жаз ған, Еги пет тің киелі әде биеті нің ав то ры деп есеп те ген. Тот жал пы са ны 42 кі тап тың ав то ры са на ла ды, оның 36-сы – фи ло со фия лық, 6-уы – ме ди ци- на лық. Еги пет тік тер Тот құ дай ын өз де рі нің ар ғы ата сы, түп кі те гі ре тін де са най ды. Олар үшін Тот – да на лық тың, дағ ды лар дың бар- лық оң ды іс тер дің бей не сі. Ол ғы лым мен өнер ді жа ра ту шы ға на емес, со ны мен қа тар кә сі би бі лім нің не гі зін са лу шы, «заң ды лық пен өл шем ге» не гіз дел ген та би ғи жә не әлеу мет тік әлем дік тәр- тіп ті ор на ту шы бо лып есеп те ле ді. Ол – ға лым дар дың, абыз дар- дың, бас қа ру шы лар дың, заң шы ға ру шы лар мен бар лық мә де ниет иеле рі нің құ дайы (пок ро ви тель). Геог ра фия, жұл дыз дар әле мі нің құ ры лы мы, ме ди ци на, та рих, пи ра ми да лар құ ры лы сы жә не қа ла құ ры лы сы бой ын ша киелі бі лім дер дің бар лы ғы еги пет тік тер дің дін де рі мен, дәс түр ле рі жә не се нім де рі мен ор га ни ка лық бір лік ті құ ра ды. Ва ви лон да да ма те ма ти ка лық бі лім дер та за тә жі ри бе лік мақ- сат та қол да ныл ды, мы са лы су ға ру, құ ры лыс, ша ру ашы лық жә не бух гал тер лік есеп, ауыл ша руашы лы ғы ның қа жет ті лік те рі үшін ма ңыз ды бо лып та бы ла тын уа қыт ты күн тіз бе лік есеп теу се кіл ді мін дет тер ді ат қа ру үшін пай да ла ныл ды. Қа зір ге дейін жет кен құ- жат тар да көр се ті ліп отыр ған дай, ва ви лон дық тар есеп теу дің 60- тық жүйесі не не гіз де ле оты рып квад рат тү бір лер дің, куб тар мен куб тық тү бір лер дің, квад рат тар мен куб тар дың со ма сын, сан дар- дың дең гейі нің кес те сін құ ру се кіл ді төрт ариф ме ти ка лық әре- кет ті орын дай ал ды. Олар прог рес сияның жал пы са нын шы ға ру ере же ле рін біл ді. Сан дық ал геб ра са ла сын да да үз дік нә ти же лер- ге қол жет кі зіл ді. Ва ви лон дық тар ал геб ра лық бел гі лер жүйе сін біл ме се де, есеп тер жос пар бой ын ша ше шіл ді, олар бі рың ғай «қа лып ты» түр ге кел ті рі ліп, одан кейін жал пы ере же лер бой ын- 19 2.2. Қы тай да ғы ғы лы ми бі лім нің бас тау ла ры ша ше ші ліп отыр ды, сон дай-ақ кел ті ріл ген «тең деу лер» бас тап қы нақ ты де рек тер мен бай ла ныс сыз бол ды. Кей де үшін ші дең гейде- гі жә не төр тін ші, бе сін ші, тіп ті ал тын шы дең гейде гі тең деу лер ді ше шу ге ту ра ке ле тін есеп тер де кез де се тін. Егер Еги пет пен Ва ви лон ның ма те ма ти ка лық ғы лым да рын са лыс ты рып қа райт ын бол сақ, олар дың эли тар лық, ав то ри тар- лық, сын сыз дық, дәс түр лер ді қа таң ұстану се кіл ді ұқ сас тық та- ры бар, сон дай-ақ екі ел де де ма те ма ти ка дан дін ге жә не фи ло со- фияға дейін гі бар лық ғы лым са ла ла рын да бі лім дер эво лю циясы баяу жүр ді. жүктеу/скачать 1,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|