Хасанов М. Ғылым теориясы indd

1-бө лім. ғы лым тарихы мен философиясы – философия лық бі лім нің саласы ре тін де
16
пе ри мент екі өза ра бай ла ныс ты мақ сат ты көз дейді: ги по те за лар ды 
мұ қият тек се ру жә не жа ңа ғы лы ми ги по те за лар ды құ ру. Ат қа ра тын 
қыз мет те рі не қа рай экс пе ри ме нт тер ке ле сі түр лер ге бө лі не ді: зерт-
теу, бай қау (ба қы лау), қал пы на кел ті ру, оқ шау. Объек ті лер дің си па-
ты на қа рай ке ле сі түр ле рін атап көр се ту ге бо ла ды: фи зи ка лық, хи-
миялық, биоло гиялық жә не әлеу мет тік экс пе ри ме нт тер. 
Ба қы лау мен экс пе ри ме нт те, ең ал ды мен, та би ғи объек ті лер зерт-
те ле ді. Бұл, әри не, бар лық уа қыт та мүм кін емес. Сон дық тан объек-
ті лер ді олар дың үл гі ле рі нің кө ме гі мен зерт теу қа жет ті лі гі туады.
Қа зір гі ғы лым да ой лау экс пе ри мен ті, яғ ни дә ріп тел ген объек-
ті лер ге жүр гі зі ле тін ой лау әре кет те рі нің жүйесі кең та ра лып 
отыр. Ой лау экс пе ри мен ті – бұл экс пе ри мен тал ды жағ дай лар дың 
теория лық мо де лі. Мұн да зерт теу ші зат тар мен олар дың өмір сү-
ру жағ дайы ның шы най ылы ғы на иек арт пай ды, олар дың тұ жы-
рым да ма лық бей не ле рі мен жұ мыс жүр гі зе ді.
Же ке ғы лы ми әдіс тер не ме се нақ ты ғы лым дар әдіс те рі ке ле сі 
ғы лым дар да орын ала ды:
– фи зи ка да, спект рос ко пия, элект рон дар дың диф рак циясы, 
рент ген дік-құ ры лым дық ана лиз;
– хи мияда, ак ти ва циялық ана лиз, хи миялық-спектр лік ана-
лиз;
– биоло гияда, гиб ри до ло гия лық әдіс, био мет рия.
Әдіс те ме қан дай да бір ға на, тіп ті «өте ма ңыз ды әдіс ке» бол са 
да қа тыс ты бо ла ал май ды, әсі ре се «жал ғыз ғы лы ми» әдіс ке. Әр-
бір әдіс өз ді гі нен оқ шау түр де пай да ла ныл майды, ол бас қа әдіс-
тер мен үйле сім ді лік те қол да ны ла ды. 
Әде­биет­тер
1. Рас сел Б. Адам та ны мы, оның ше га ра аума ғы. – М., 1957.
2. Ла ка тос Им ре. Ғы лым та ри хы жә не оның оң тай лы құ ры лым да ры // Ғы-
лым құ ры лы мы мен да муы. Ғы лым фи ло со фиясы бой ын ша Бос тон дық 
зерт теу лер ден. – М.: Прог ресс, 1978.
3. Куайн Уил лард ван Ор ман. Зат тар жә не олар дың теория лар да ғы ор ны / 
А.Л. ни ки фо ров тың ау дар ма сы. – М., 1981.
4. Уайт хед А.Н. Фи ло со фия бой ын ша таң дау лы ең бек тер. – 1990.
5. Доб ры ни на. ХХ ға сыр фи ло со фиясы. – М., 1997.
6. Ко ха но вс кий В.П. Ғы лым фи ло со фиясы мен әдіс те ме сі. – Рос тов н/Д., 1999.
7. Сте пин В.С. Теория лық бі лім. – М., 2000.
8. Том сон М. Ғы лым фи ло со фиясы / ағыл шын ті лі нен А. Гарь ка вов тың ау-
дар ма сы. – М.: ФАИР, 2003.

17
2.1. Еги пет, Ва ви лон мә де ниеті: ма те ма ти ка, аст ро но мияның ал ғаш қы пай да бо луы

жүктеу/скачать 1,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: