Кездейсоқ шамалардың таралу параметрлері арқылы анықтауға болатын кейбір түсініктерді қарастырсақ. Бұл алдымен әдістің немесе әдістеменің сезімталдық сипаттамасы. Сезімталдық сипаттамасы дегеніміз – анықтау шегі және анықталатын мөлшерлердің ең төменгі мәні.
Анықтау шегі cmin,P – компоненттің мөлшерін берілген әдістеме бойынша, берлгілі бір сенімдіықтималдықпен анықтауға болатын ең аз мөлшер. Сонымен, анықтау шегі түсінігі сандық анализдің ұғымдарына жатады және компоненттің мейлінше жоғары ықтималдықпен (Р = 0,95 немесе Р = 0,99) анықталуы мүмкін минимальды мөлшерін mmin (немесе минимальды концентрациясын cmin)анықтайды. Анықтау шегі, бақылау тәжірибесінің сигналынан уфонөзгеше болатын, минимальдыаналитикалық сигналмен де yminберілуі мүмкін. Минимальды аналитикалық сигнал компоненттіанықтауда қателерді болдырмайтындай етіп таңдалуы керек. Анықтау шегінің сандық мөлшерін төмендегідей теңдеумен анықтауға болатыны статистикалық әдістермен дәлелденген:
Cmin, P 3Sôîí S (2.27)
бұндағыsфон–фонныңаналитикалықсигналыныңстандарттыауытқуы;S–сезімталдықко-эффициенті.
Анықтау шегін есептеудің басқа да әдістері бар, бірақ (2.27) теңдеуін жиі қолданады.
Анықталатын минималды аналитикалық сигнал, сонымен бірге анықтау шегі фондық сигналдыңорташадеңгейіменемес,осысигналдыңорташамәнімен(sфон)салыстырғандағыауытқуаумағымен анықталатынын атап көрсетеміз. Бұл шаманы параллельді анықтаулардың жеткілікті санынан (п≥20) анықтаған жөн.
Sr(c) cт cж c 2.6-сурет. Анализ нәтижелерініңсалыстырмалы стандарттыауытқуының анықталатынкомпоненттің концентрациясынатәуелділігі.
анықтауға болатын ең аз мөлшерін білу маңызды. Төменгі мөлшер аумағындаsrшамасымөлшер төмендеген сайын өседі (2.6-сурет), ал анализ нәтижесінің дәлдігі, сәйкесінше, нашарлайды.
Әдетте, анықталатын мөлшерлердің төменгі шекарасыретіндеsr≤0,33
Әдетте сандық химиялық анализде анықталатын мөлшерлердің диапазоны келтіріледі. Анықталатын мөлшерлердің диапазоны дегеніміз – берілген әдістеме бойынша анықталатын мөлшерлердің төменгі және жоғарғы мәндерімен шектелген анықталатын мөлшерлер шамасының аумағы. Жоғарғы шекара (mж, сж) – компоненттің берілген методика бойынша анықтауға болатынең үлкен сандық мөлшері немесе концентрациясы. Бұл шама зерттелген интервалмен немесе аналитикалық сигналды жеткілікті дәлдікпен өлшеу мүмкіндігімен шектелген. Мысалы, фотопластинканың қараю интенсивтігі немесе үдеріс жылдамдығы өте үлкен болуы мүмкін, сондықтан оларды қажетті дәлдікпен өлшеу қиын болады. Әдетте аналитик үшін анықталатын мөлшердіңтөменгі шекарасын(mт,ст), яғникомпоненттің берілгенәдістемеарқылы
болғаннан бастап анықтауға болатын минимальды санды немесе концентрацияны алады. Нақтымақсаттарғабайланыстыsrмәнініңбасқадашектімүмкінмәнікөрсетілуімүмкін.
Соныменбірге,кейдеанықталатынконцентрацияныңтөменгішекарасыретіндеkcmin,P-гетеңшаманы алады, мұндағы коэффициент kәдетте 2-ден 10-ға дейінгі мәндерге тең деп алынады.