Hum1341 Әлеуметтік-саяси білім модулі (МӘдениеттану, психология) ПӘні бойынша дәріс кешені
жүктеу/скачать 0,77 Mb.
|
Дәрістер жинағы (копия)
- Бұл бет үшін навигация:
- Пайдаланылған әдебиеттер
- 2 дәріс. Мен және менің ынтыландыру (мотивация)
| Бақылау сұрақтары
1. Психология дегеніміз не? 2. Психологияның қандай саласын білесіз 7 3. Психологияның басқа ғылымдармен байланысы? 4. Жеке тұлғаны қалай түсінесіз? Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Богословский В.В. және т.б Психология. Алматы «Мектеп» 350б.1980, 350б. 2. Жарықбаев Қ. Жантану негіздері: оқулық. А. «Білім» 2002, 415б. 3. Жұмасова К.С. Психология. Астана-2006,289б. 4. Намазбаева Ж.И. Психология .Алматы: 2005, 293б. 5. Маклаков А.Г. Общая психология М.,2006г.580с. 6. Тәжібаев Т. Жалпы психология Алматы, «Қазақ университеті», 1993ж., 238б. 2 дәріс. Мен және менің ынтыландыру (мотивация) 1. Мотив және мотивация. 2. Мотивация және қызмет. 3. Мотивация және тұлға. Қазіргі психологияда «мотив» («қозғаушы фактор») термині инстинктикалық импульстар, биологиялық қозғағыштар, қызығушылықтар, тілектер, өмірлік мақсаттар мен мұраттар сияқты мүлдем басқа құбылыстарға қатысты. А.Н. Леонтьев белсенділік мотивтері жеке адамның қажеттіліктеріне байланысты деп санайды. Субъектінің мұқтаждық жағдайында қажеттілікті қанағаттандыруға қабілетті зат қатаң бекітілмеген. Өзінің алғашқы қанағаттандыруына дейін өз пәнін "білмейді" деген қажеттілік әлі де табылуы тиіс. Осындай анықтаудың нәтижесінде ғана қажеттілік пәнге ие болады, ал қабылданған (елестетілген, ойластырылған) зат функцияның қозғаушы және бағыттаушы қызметіне айналады, оны мотивтің күйі туралы хабардар етеді. Дамуы олар тұтынатын табиғи объектілердің ауқымын кеңейтуге байланысты жануарлардың қажеттіліктерінен айырмашылығы өндірісті дамыту арқылы адамның қажеттіліктері туындайды. Басқаша айтқанда, тұтыну затқа деген қажеттілікке, оны қабылдауға немесе ойға негізделген көрінісіне байланысты болады. Бұл шағылыстырылған нысанда пән іштей идеалды, қозғаушы мотив ретінде әрекет етеді. Осылайша, қажеттіліктерді психологиялық талдау дәлелді талдауға айналады. Адамның іс-әрекеті үшін генетикалық бастапқы - мотивтер мен мақсаттардың сәйкес келмеуі болып табылады. . Олардың сәйкестігі екінші дәрежелі: өзін-өзі итермелейтін күштің мақсатымен алу нәтижесі немесе оларды мотив-мақсатқа айналдыратын мотивтерді түсінудің нәтижесі. Мақсаттарға қарағанда субъект дәлелдерді өзекті емес: қандай да бір іс-әрекеттерді жасау кезінде біз әдетте оларға итермелейтін уәждемелерде өзімізге есеп бермейміз. Бізге олардың уәжін беру қиын емес екеніне қарамастан, бұл уәж әрдайым нақты мотивті көрсетпейді. А. Н. Леонтьев мотивтердің екі негізгі қызметін атап өтті: ынталандыру және мағыналық қалыптастыру. Кейбір мотивтер, әрекетті ынталандырады, оған жеке мағына береді. Басқа, қозғаушы факторлардың рөлін атқаратын - кейде өткір эмоционалды, аффективті - сезімді қалыптастыру функциясы жоқ; мұндай мотивтер А.Н. Леонтьев қозғаушы ынталандыру деп атады. Бір қызметтің уәждері арасында мағынаны қалыптастыру және ынталандыру функцияларын бөлу жеке тұлғаның уәждеме саласын сипаттайтын басты қатынастарды – уәждер иерархиясын түсінуге мүмкіндік береді. Көптеген жылдар бойы ғалымдар адамның мінез-құлқын түсіндіруге үміт қалдырмайды. Бұл қызығушылықтың нәтижесі - мотивацияның көптеген теориялары, олардың саны оннан асады. Қазіргі уақытта бұл мәселе өзінің өзектілігін жоғалтпады, керісінше. Бұл тәжірибенің өсіп келе жатқан сұраныстарымен байланысты: Өндіріс саласында адамның мінез-құлқын жандандыру және басқару мәселелері, адам ресурстарын пайдалануды оңтайландыру мәселелері неғұрлым маңызды және маңызды болып табылады. Дегенмен, мотивацияның зерттеулері барлық мәселелерді түпкілікті шешуден алыс. Ең танымал және кеңінен қолданылатын американдық психологтың теориясы, гуманистік психологияның негізін қалаушылардың бірі А. Маслоу. Ол жеке мотивтерді емес, тұтас топтарды ажыратты. Бұл топтар құнды иерархияда жеке тұлғаның дамуындағы рөліне сәйкес реттелген. Бұл ретте жоғары және жоғары деңгейдегі қажеттілік төмен қажеттіліктен кем емес инстинктқа ұқсас (туа біткен) ретінде түсіндіріледі. Әзірге қажеттілік қанағаттанбаған, ол қызметті жандандырады және оған әсер етеді. Белсенділік «іштен итерілген» емес, өйткені оны қанағаттану мүмкіндігі сырттан тартады. А.Маслоу классификациясының негізгі идеясы мотивтерді актуализациялаудың салыстырмалы басымдылығы қағидаты болып табылады, онда жоғары деңгейдегі қажеттіліктер іске қосылып, мінез-құлықты анықтауға кіріспес бұрын төменгі деңгейдің қажеттіліктері қанағаттандырылуы керек делінген. А.Маслоудың мотивациялық иерархиялық моделі бес деңгейден тұрады: 1) физиологиялық қажеттіліктер - аштық, шөлдеу, жыныстық қатынас және т.б .; 2) қауіпсіздік қажеттіліктері; 3) әлеуметтік байланыстардың қажеттілігі; 4) өзін-өзі бағалау қажеттіліктері; 5) өзін-өзі тану қажеттіліктері. Қажеттіліктердің иерархиясы физиологиялық қажеттіліктерден басталады. Мұнан кейін қауіпсіздік пен әлеуметтік байланыстардың қажеттіліктері, содан кейін өзін-өзі бағалау және, сайып келгенде, өзін-өзі тану қажеттіліктері пайда болады. Өзін-өзі тану барлық басқа қажеттіліктер қанағаттандырылған кезде ғана мінез-құлықтың қозғаушы күші бола алады. Әр түрлі иерархиялық деңгейлердің қажеттіліктері арасында қайшылық болған жағдайда төменгі қажеттілік жеңеді. Барлық себептердің ішінен А.Маслоудың басты қызығушылығы өзін-өзі тану қажеттіліктеріне бағытталған. Зерттеуші былай деп жазады: «Егер барлық осы қажеттіліктер қанағаттандырылса да, егер адам өзінің мақсатына жетпесе, жақында жаңа наразылық пен алаңдаушылық пайда болады деп күтуге болады. Өзімен үйлесімді болу үшін музыкант музыка жасауы керек, суретші ақын өлең жазады. Адам ол бола алатын адам болуы керек. Бұл қажеттілікті өзін-өзі актуалдандыру деп атауға болады. Бұл адамның өзін-өзі жүзеге асырғысы келетіндігін, дәлірек айтсақ, ол болғысы келетіндігін білдіреді ». Белгілі тақырыптық апперцептивті тесттің (TAT) құрастырушысы Дж.Мюррей мотивацияны зерттеуде әртүрлі теориялық көзқарастар мен тұжырымдамаларды жүйелеуге тырысты. Оның көзқарасы бойынша орталық, корреляцияланған ұғымдар жеке тұлғаның қажеттілігін және жағдайға қысым жасауды қарастыруы керек. Мюррей қажеттіліктерді жіктеудің әртүрлі негіздерін анықтады. Біріншіден, олар негізгі қажеттіліктерді - су, тамақ, жыныстық релаксация, суықтан аулақ болу және т.б. - және екінші (психогендік) қажеттіліктерді бөледі: қорлау, жетістік, туыстық, агрессия, тәуелсіздік, қарсылық, құрмет, қорғау, үстемдік, өзіне назар аудару. , зиянды болдырмау, сәтсіздікке жол бермеу, патронат, тәртіп, ойын, қабылдамау, түсіну, жыныстық қатынастар, көмек (тәуелділік), түсіну. Дж. Мюррей сонымен қатар оларға сатып алу, айыптауды болдырмау, таным, құру, оқыту, тану, сақтау қажеттіліктерін қосты. Бастапқы қажеттіліктер, екінші қажеттіліктерден айырмашылығы, органикалық процестерге негізделеді және олар циклдік (азық-түлік) немесе реттеу қажеттілігіне байланысты (суықтан аулақ болу) туындайды. Екіншіден, қажеттіліктер оң (іздеу) және теріс (аулақ болу), айқын және жасырын болып бөлінеді. Айқын қажеттіліктер сыртқы мінез-құлықта еркін және объективті түрде көрінеді, жасырын қажеттіліктер ойын әрекеттерінде (жартылай объективті) немесе қиялда (субъективті) көрінеді. Белгілі бір жағдайларда жеке қажеттіліктерді мінез-құлық мотивациясымен біріктіруге болады: бір-бірімен қақтығысу, бір-біріне бағыну және т.б. Қысымды ғалым келесідей анықтайды: «... объектіге немесе жағдайға байланысты оған әсер ететін және әдетте ол өтпелі жиын ретінде қабылданатын белгілі бір әсер. денеге қауіп немесе пайда әкелетін ынталандыру. Қысымды анықтаған кезде мынаны бөлген жөн: 1) альфа қысымы - бұл ғылыми әдістермен анықталатын нақты қысым, 2) бета қысым, ол өзі қабылдайтын құбылыстарды түсіндіреді. » Қажеттілік пен қысым бір-бірімен мағыналы түрде сәйкес келеді, олардың өзара әрекеті тақырып деп аталады, оны Мюррей адам іс-әрекетін талдауда шынайы бірлік ретінде ұсынады. Д.Макклеландтың мотивация концепциясында қажеттіліктердің үш негізгі тобы қарастырылады: билікте, сәттілікте, қатысу. Мұндай күшке деген қажеттілік алғаш рет адам іс-әрекетінің драйверлер жүйесіне енгізілді. Ол синтетикалық деп саналады және құрмет пен өзін-өзі көрсету қажеттіліктерінен туындайды. Табысқа деген қажеттілік (немесе жетістікке жету мотивациясы) - бұл адамның екінші негізгі қажеттілігі. Автор алғашқылардың бірі болып, адамның «бір нәрсені қалауы» табиғи емес екенін, бірақ өзі үшін өз қалауының объектісінің шеберлік деңгейін - жетістіктердің «барын» жасауды анықтайтындығын көрсетті; Осылайша, сәттілікке деген қажеттілік (және ол арқылы, басқалардан тану) бәріне бірдей, бірақ оның даму өлшемі әр түрлі. МакКлелланд адамның жетістігі, сайып келгенде, елдің өркендеуі мен күші осы қажеттіліктің даму деңгейіне байланысты деп санайды. В.Врумның «күту теориясында» адамның мінез-құлқын ұйымдастыруда адамның белгілі бір оқиғаның болу ықтималдығын бағалауы маңызды орын алады. Осы теориядағы мотивация құрылымы мен мінез-құлық процесін ашқан кезде үш негізгі қатынастарға ерекше назар аударылады. Біріншіден, бұл еңбек шығындары мен нәтижелер арасындағы байланысты күту. Егер адам олардың арасында тікелей байланыс бар деп ойласа, онда мотивация күшейеді және керісінше. Екіншіден, бұл нәтижелер мен сыйақылар арасындағы байланысты күту, яғни қол жеткізілген нәтижелерге жауап ретінде белгілі бір марапаттар мен сыйақыларды күту. Егер олардың арасында тікелей байланыс болса және адам мұны анық байқаса, онда оның ынтасы артады. Үшіншіден, бұл күтілетін сыйақының немесе сыйақының субъективті валенттілігі. Валенттілік дегеніміз белгілі бір марапаттарға байланысты қанағаттану немесе қанағаттанбаудың қабылданған мәнін білдіреді. Уақыт өте келе қайталанатын мотивациялық құбылыстар адамның жеке қасиеттеріне айналады. Бұл ерекшеліктер, ең алдымен, жетістікке жетудің жоғарыда көрсетілген мотиві мен сәтсіздікке жол бермеу мотивін, сонымен қатар белгілі бір бақылау орнын, өзін-өзі бағалауды, талап қою деңгейін қамтиды. Табысқа жету мотиві - адамның әртүрлі іс-әрекеттегі және қарым-қатынаста жетістікке жетуге ұмтылысы. Сәтсіздікке жол бермеу мотиві - адамның іс-әрекеті мен қарым-қатынасының нәтижелерін бағалайтын басқа адамдармен байланысты өмірлік жағдайдағы сәтсіздіктерді болдырмауға қатысты салыстырмалы түрдегі қалауы. Бақылау локомотиві - бұл адамның өзінің мінез-құлқы мен жауапкершілігін түсіндіретін себептерін, сонымен қатар ол байқайтын басқа адамдардың мінез-құлқы мен жауапкершілігін түсіндірудің сипаттамасы. «Бақылау локомотиві» түсінігін американдық психолог Джулиан Бернар Роттер (1916 ж.т.) ұсынған. Ол сонымен қатар бақылау локомотиві мен басқа тұлғалық ерекшеліктер арасындағы логикалық қатынасты ашатын арнайы сауалнама мен әдістер жиынтығын ойлап тапты. Бақылаудың ішкі (ішкі) локомотиві - адамның бойында, өзіне-өзі мінез-құлық пен жауапкершілік себептерін іздеу; бақылаудың сыртқы (сыртқы) локомотиві - мұндай себептер мен міндеттерді адамның сыртында, оның айналасында, тағдырында оқшаулау. Өзін-өзі бағалау - адамның өзін, оның мүмкіндіктерін, қасиеттерін, күшті және әлсіз жақтарын, басқа адамдар арасындағы орнын бағалау. Талаптардың деңгейі (біздің жағдайда) - бұл адамның өзін-өзі бағалауының қажетті деңгейі (I деңгейі), адам қол жеткізуді күтетін белгілі бір қызмет түріндегі (қарым-қатынаста) максималды жетістік. Тұлға қарым-қатынас қажеттілігі (туыстық), билікке деген мотив, адамдарға көмектесу мотиві (альтруизм) және агрессивтілік сияқты мотивациялық қалыптасулармен сипатталады. Бұл үлкен әлеуметтік маңызы бар мотивтер, өйткені олар жеке адамның адамдармен қарым-қатынасын анықтайды. Серіктестік - бұл адамның басқа адамдармен бірге болуға, олармен эмоционалды және жағымды қарым-қатынас орнатуға деген ұмтылысы. жүктеу/скачать 0,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|