Дауыстылардың физиологиясы
Горизонтальный (жатқы бағыт)
ілгері (ерін)
орта
кейінгі
(көмей)
і, ү
ы
ы, у, у,
Жабық (1)
і, ү
(орыста
ый
)
(қазақтікі)
е
о
Орташа (2)
а
Ашық (3)
Дауыстыны айтқанда
ауыз ілгері жақтан тарылса,
ілгергі дауысты
дейміз.
Дауыстыны айтқанда
ауыз орта жақтан тарылса,
орта дауысты
дейміз.
Дауыстыны айтқанда ауыз кейінгі жақтан тарылса,
кейінгі (көмей) дауысты
дейміз.
Жабық (1) – тіл жоғары көтеріледі.
Орташа (2) – тіл төмен де түспейді, жоғары да көтерілмейді.
Ашық (3) – тіл төмен түседі.
Ашқыш:
Шартты белгілер:
ыдыс
ыдыс
(қазақша оқығанда)
қы-қый
(«______//______»)
Қысқалық белгі
сұр-сұр
(«______//______»)
Ұзындық белгі – (то)
cу-су V
(«______//______»)
сүт-сүт
(«______//______»)
сүрет-сүVрет
(«______//______»)
іні-іні
(«______//______»)
ине-іине
(«______//______»)
* * *
Дауыстыларды осылайша ұяға бөлуіміз – шама ғана.
Әйтпесе бір
о
дыбысының өзі өз ұясының әр жерінде тұра береді. Басқа дыбыстар да солай.
Мысалы
е
дыбысын
ә
дыбысына да,
і
дыбысына да жақындатуға болады. Тіл кейін
кеткен
сайын дыбыс жуандайды, тіл ілгері кеткен сайын жіңішкереді (Мыс:
Пайзлла
).
Дауыстылар алғашқы
кезде мағына беруші болмай,
әр коллективтің ұраны,
оның қай елден екендігін білдіретін дабыл болған. Сондықтан дауыстылар қатынас
(отношение) белгісі делінеді. Бұрын олар фонема болмаған.
Ертедегі рулардың
аты, таңбасы болғаны секілді дауыстылар да сондай ру
белгісі қызметін атқарған
(звуковой корреспондент) [үнді-еуропа ғалымдарынша].
Достарыңызбен бөлісу: 
