Ii. Кафедраның ОҚу- әдістемелік семинары отырысында талқыланды
жүктеу/скачать 327,96 Kb.
|
метбол.
- Бұл бет үшін навигация:
- Х апта. 2 кредит - сағат. Лекция тезисі
| Негізгі әдебиет: 1.[1.7:4]; 2.[1.7:5]
Қосымша әдебиет: 1.[1.7:4]; 2.[1.7:5]; 3.[1.7:13] №10 лекция тақырыбы: Оқушылардың көркем шығарманы қабылдау процесіндегі жас ерекшелігі мәселесі Х апта. 2 кредит - сағат. Лекция тезисі: Көптеген ғалымдар, психолгтар, мұғалімдер зерттеулері, пікірлері бойынша, оқушыларды көркем шығарманы оқытуға баулу, оны оқырман ретінде қалыптастыру бірнеше сатыдан тұрады: кіші жастағыларға 5-7 сыныптардағы 10-12-дегі жасөспірімдер ересек жастағыларға 8-9 сыныптардағы 13-14- тегі жасөспірімдер үлкен жастағыларға 10-11 сыныптардағы 15-17-дегі жастар жатқызылды. Кіші жастағылар – психологиясы, мінез-құлқы, физиологиялық жағынан балалықтан кетсе де, әлі де қалыптасып, толысып жетпегендер. Олар – қимыл-қозғалысы шапшаң, өте әсершіл, әрі не нәрсеге де сенгіш, барлығын шындық деп қабылдайтын, жақсылыққа да, жамандыққа да құлай берілетіндер. Бұл жастағыларды ертегілер әлі қызықтырады, фантастикалық, қиял-ғажайып оқиғалары бар шығармаларды беріле оқиды. Кино, көгілдір экран алдынан кетпейтіндер де осылар. Қиялдары ұшқыр, қабылдаулары алғыр. Дегенмен, алаңғасарлық, тез қабылдап, тез ұмыту да осыларда жиі кездеседі. Мектепте көп шулайтындар да, тез қимылдап, тез шешім қабылдайтындар да осылар, 10-12 жастағылар. Әдеби шығармаларды оқу, қабылдау ерекшеліктері: поэзиядан, дарамалық туындылардан гөрі әңгімелерді, қарасөзбен жазылған шығармаларды оқуға ынталы. Оқыған шығарманың мазмұнына қарай әр түрлі эмоциялық көңіл-күйді бастарынан кешіріп, соны ұмыта алмай, дел-салдыққа түсушілік, алаңдаушылық оларда жиі кездеседі. жалпы осы үш топтағы оқушылар ішінен кітапты көп оқитындар да, ондағы бас кейіпкерлерге, әсіресе, барлаушыларға, батырларға еліктеушілер де осы жастағылар. олар оқып отырған кітаптарына, ондағы оқиғаларға толық сенеді, дегенмен, «шіркін, ол неге былай істемеді екен, әттең, олай істегенде» деген сияқты өз қиял-еріктеріне де ерік беріп, толғанып жүреді, бірақ ол толғаныстары уақытша болады, тез ұмытады, себебі келесі кітапты оқығанда, ол басқаша толғанысқа тап болады. Әрине, 10-12 жастағылар оқығандарының барлығын, одан алған әсерлерінің барлығын тез ұмытып кетеді деуден аулақпыз. Оқыған дүниелерін, әсерлерін 2-3 айдан кейін қайта сұрағанда, олар басыңқы дауыспен, байыпты баяндай бастайды. Кейіпкерлер тағдырына да мойынсұнушылықпен қарауды сезуге болады. Мұның барлығы, яғни, сондай «тұрақсыздық» - баланың жас ерекшелігі, психологиясынан туып отырған дүниелер. Қорытынды: - 10-12 жастағы балалар көркем туынды негізінде белгілі бір идея жататынын, ол авторға байланысты болатынын ойлана бермейді. Олар оқып отырған дүниесін өмірдің өзі деп қабылдайды. Осы жастағы балаларды кітап оқуға булуда, оқырмандық мәдениетін қалыптастыруда мына мәселелерді басшылыққа алған жөн: кітапты қалай оқу керек, оқып отырып, неге назар аудару керек, яғни оқырмандық мәдениетін дамыту мақсатында үнемі басшылық жасау, ақыл-кеңес беру. Ересек, 13-14 жастағы жасөспірімдердің психологиясы, физиологиялық даму барысында өзіндік ерекшеліктер бар. Олар айналаға, соның ішінде өнер туындыларына өз көзқарастарымен қарай бастайды. Балалық, шалаллық, ұшып-қонып тұрған көңіл, мінезден, байқағандарын оқығандарын тек сезім жетегінде, байыбына бармай, айта салушылық, «бірбеттілік», «қайтпастық» мінездерден арыла бастайды. Бірақ осы жастағы балалардың қай жағынан болсын, әлі қалыптасып болмағанын, сынаптай толқып тұрған шақтарын естен шығаруға болмайды. Бұл шақ, психолог ғалымдардың айтуы бойынша, өте жауапты, маңызды шақ. Баллалықтан кету, үлкендікке жету арасындағы нәзік көпір. 13-14 жастағы балалар 10-12 жастағы балаларға қарағанда көркем шығармаға басқаша көзбен қарай бастайды. Тек оқиғасын қызықтап оқу, соған бар жан-тәнімен сену, кітаптағы дүниенің барлығын өмір шындығы деп қабылдау, барлығына күйіну, қуану бұл балаларда да болғанымен, ол басқалай сипат алады. - көркем туындыны оқып отырып, жүрегіне жақын нәрселерді еркін қабылдайды; - әдеби талдау кезінде өз пікірлеріне көбірек жүгінеді; - кітаптағының барлығына сене бермейді, барлығына бірдей қуана бермейді, қайғыра да бермейді; - авторға келіспеушіліктерін білдіреді, «дұрыс емес, былай болу керек қой» деген сөздерді олардан жиі естуге тура келеді. Мысалы, 8-сыныпта М.Әуезовтің «Қараш-Қараш оқиғасы» атты шығармасынан үзінді беріледі. Талдау кезінде оқушылардың көбі Бақтығұлдың көптеген іс-әрекетіне келіспейді. Оның себебі, олар оқыған дүниелеріне көз салады, дұрыс па, бұрыс па – ойланады, бұрынғыдай сезімге берілмейді, талдау жасап саралап оқиды. Екіншіден, бұрынғы оқыған шығармаларында бас кейіпкер жеңіп шығады, алданбайды, әсіресе, барлаушылар туралы шығармаларда. Көркем туындыны өнердің бір саласы деп толық түсіну, оның тақырыбы, идеясы, көтерген проблемасы, тіл ерекшелігімен қоса тұтас дүние деп қабылдау 13-14 жастағыларға әлі де ерте. Көркем шығармадан бой тартудың себебі: - біреуі спортқа ден қоюы мүмкін; - екіншісі әнге, не басқаға бой ұрады. Мұғалім баланың не себепті кітапқа салқындауын зерттеуі керек. Жазалауға болмайды. Шыдамдылық көрсету керек. Көркем әдебиет оқудың бала айналысып жүрген дүниелерге кедергі келтірмейтінін, әр түрлі кәсіп, өнер сласындағы ұлы адамдардың барлығы әдебиетті сүйгендеріне, өйткені әдебиет рухани азық, көл-гөсір байлық, білім көзі екендігіне сендіре білу керек. Жоғары сыныптарда оқушылардың көркем туындыны қабылдаулары да жас ерекшеліктеріне байланысты. бұл жастағылар өзін еркін сезінеді; көп нәрсені өз беттерімен шешкенді ұнатады, «бас бостандықтарын» сүйеді, әрі оны қызғыштай қоруға дайын тұрады; өмірге, айналаға өзіндік көзқарасы қалыптаса бастайды. Бұл шақ, психолог тілімен айтқанда, адам болып қалыптасудың гүл атқан шағы, жастық шағының бастауы. Романтика, қиял, мұрат іздеу, алғашқы махаббат – бәрі-бәрі, әсіресе, осы шақта құлпыра түседі. Күш жағынан болсын, ақыл жағынан болсын, оларда жетілу, гүлдеу басталады. Дәл осы жаста көркем туындыға деген олардың көзқарасында да даму айқын көрінеді. әр баланың өзі сүйетін жанры, тақырыбы айқындалады. Мұғалімнің жетелеуінсіз-ақ, өзі сүйетін тақырыптағы шығармаларды өз беттерімен оқи береді; оқығандарына сынмен қарайды, көркем туындыны тұтастай алып қарастырады. оны өмірді түсінудің бір құралы деп қарайды, сондықтан одан «жоғын» іздейді. Міне, осындай жастағылармен мұғалім қандай жұмыс жүргізуі керек? - әдеби шығармаларды талдауда, ең алдымен, оқушының өз пікірін, ойын, әсерін білу; - «сенің пікірің, ойың қате» деп кесіп айтудан сақтану, керісінше, талдау барысында олардың пікіріне ден қоя отырып, сенімді, дәлелді түрде, шындыққа жетелеу; - әдеби шығармалар айналасында жиі-жиі пікірталасын өткізу, тілдерін дамыта отырып, пікірлерін қорғай білуге де баулу. Бұл жастағы оқушыларға «алдымдағы бала» деп қарамай, оқырман ретінде қарым-қатынас жасау, тең дәрежеде әңгімелесу, өз пікірін, не оқулық пікірін тықпаламау. Өздеріне қорытынды жасатуға жағдай туғызу. Ол үшін қосымша материалдардағы жазылған дүниелерді, ғалымдар пікірін, оқулықтағы мәселелерді ортаға салу. Осылар арқылы шындықтың, құбылыстың бетін ашуға еңбектендіру. өнерге, сөз өнеріне деген оқушылардың шынайы сезімін, талабын жетілдіру үшін әр мұғалімнің өзі жоғары мәдениетті, әдебиетті терең білетін әдістемесі шебер, білімі жан-жақты, әр баланың шынайы досы, пікірлесі болуы керек. Барлық бала дарынды немесе өзiндiк жеке дара ерекше қасиетi бар деген тұжырым педиатрлардың, педагогтардың, спорттық және көркем студиялардың маңызды мәселесiне айналды. Дарынды деп өз қатарларынан әлде қайда дамыған немесе ерекше бiр зейiн бар (музыкалық, көркемдiк, спорттық т.б. қасиеттер бар) балаларды айтады; ғылыми тұрғыдан кәдiмгi сөзде оларды жиi вундеркиндтер деп те айтады. Психология көзқарасынан дарындылық екi мағына бередi - жалпы рухани зейiндiлiк және нақты дарындылық. Жалпы зейiндiлiктi ғалымдар - жалпылау икемдiлiгi, кез-келген тақырыпта әңгемелесу, мәселелердi шешу және өз тәжiрибесiнде үйрену деп тұжырымдайды. Дарындылықтың бiрден-бiр белгiсi - тiлдiң ерте шығуы. Әсiресе, егер бала бөлек-бөлек сөздерден қарапайым сөйлемдерге көшсе, бұндай балалардың сөз байлығы да мол, әңгiмесi де мәнерлi болып келедi және олар сөздiң реңi мен нюанстарын iштей сезедi. Сөйлемдерi ұзақ және орынды. Көп балаларда әзiл-оспақ қасиеттерi кездеседi. Олардың есте сақтау қабiлетi жақсы дамыған, ойлау қабiлетi де жан-жақты. Дарынды балалар әдетте 4 жасында хат таниды, оқи алады. Тәжiрибелi психолог-мұндай баланы өткiр көзқарасынан және өзiнiң ерекше iс- әрекетiне қарап көпшiлiк iшiнен тез тауып алады. Егер үлкендер мен бала қарым-қатынасында сенiмдiлiк болмаса, ең үлкен дарын да танылмай қалады. Дарындылық, сол сияқты қарапайым зейiндiлiк жылулық, сүйiспеншiлiк және қамқорлық ортада ғана ашылады. Дарынды балалармен жұмыс істеу дарындылықты айқындаудан басталады. Ол үшін алдымен бала бойындағы қабілеттілікті, бейімділікті тани білуімізі қажет. Ғылыми зерттеулерде баланың әр кезіндегі қабілеті, белгілі бір әрекетке бейімділігі жас кезінен белгілі бола бастайтыны дәлелденген. Қабілет-дәреже әр адамда әр түрлі деңгейде болады. Психологтар қабілеттің екі түрлі деңгейде болатынын дәлелдеді: Репродуктивті – іс-әрекетті, білімді берілген үрдіс бойынша қабылдап алу деңгейі. Шығармашылық – жаңалық ойлап табуға бағыттылған қабілеттер деңгейі. Іс-әрекетті шығармашылықпен орындау мүмкіншілігін қамтамасыз ететін қабілеттің түрін дарындылық деп атайды. Белгілі психолг Н.С.Лейтес дарынды баланың негізгі қасиеттері мыналар деп көрсетеді: ұқыптылық, жинақылық, зейіннің тұрақтылығы, еңбек ету қабілетінің жоғарылылығы, 2. ақыл-ой, логикалық ойлауының тездігі, кез келген жағдайды талдап салыстыра білуі; 3. барлық күш-қуатын сарқа жұмсап, тынымсыз еңбек етуі. Дарынды балаларды тани білу, олармен жүргізілетін жұмыс түрін жүйелі, орынды ұйымдастыру әр ұстаздың бала жанын дұрыс түсініп, үлкен педагогтік шеберлік көрсеткенінде ғана нәтиже бермек. Ос орайда бақылау жүргізіліп отырған оқушының белсенділігіне, тапқырлығына, түсіндірілген материалдарды тез қабылдай алуына, берілген тапсырманы мұқият орындауы мен жауапкершілігіне, жанындағы жолдастарымен тез тіл табыса білуіне, сөйлеу шеберлігіне, сөздік қорының мөлшеріне тағы да бсақа ерекшеліктеріне баса назар аударылған жөн. «Дарынды балаларға арналған мектептерді дамыту және мемлекеттік қолдау көрсету» туралы(1996ж.) Президенттің Қаулысын жүзеге асыру мақсатында Қазақстан Республикасы Өкіметінің 1998 жылғы 24 наурыздағы 256 қаулысымен Білім және ғылым министрлігі жанында жаңа ғылыми құрылымдағы білім беру мекемесі республикада дарынды балалармен жұмыс істеу жүйесін ұйымдастыратын «Дарын» республикалық ғылыми-практикалық орталығы құрылды. Орталықтың басты мақсаты: мұғалімдерді дарынды балалармен жұмыс жасауға психо-педагогикалық тұрғыдан дайындау; дарынды және қабілетті оқушыларға білім беру жүйесін жетілдіруде мұғалімдерге әдістемелік көмек көрсету; дарынды балалармен жұмыс жасайтын мұғалімдерді анықтаудың психологиялық және педагогикалық негiздерiн тұжырымдау. Әдістемелік «Дарын» орталығының бір бағыты - дарынды оқушылардың шығармашылық әлеуетін және қабілетін дамытуға жағдай жасау. жүктеу/скачать 327,96 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|