Дәрістің топтама-тәсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер)

Еліктеуіш сөздер – сөз табы ретінде кейінірек танылған сөз табы. Еліктеуіш сөздерді дербес сөз табы деп дәлелдеген – ғалым А.Ысқақов.

1950 жылдарға дейін еліктеуіш сөздер одағайға жатқызылып келген болатын. 1948 жылы А.Ысқақов «Еліктеу сөздер туралы» деген мақаласында еліктеуіш сөздерді жеке сөз табы деп дәлелдеп, оны одағайдан шығаруды ұсынды. 1950 жылдардан бастап, А.Ысқақов еліктеуіш сөздерді оқулықтарға дербес сөз табы деп кіргізді. Қазір еліктеуіш сөздер барлық оқулықтарда беріліп жүр, өйткені еліктеуіш сөздер – дербес сөз табы деп ғылымда танылған сөздер. 1954 жылы еліктеуіш сөздер алғаш ғылыми грамматика кірді.

Қазақ тілінде басқа сөз таптарының сөздерінен мағынасы жағынан да, дыбыстық құрамы жағынан да ерекшеленетін сөз табы – еліктеуіш сөздер.

Еліктеуіш сөздер деп өмірдегі заттардың бір-біріне соқьығысуынан шыққан, әр түрлі дыбыстарға еліктеуден немесе заттардың түрлі әрекеттерінің әр қилы көріністерінен пайда болатын сөздер аталады. Тілімізде семантикалық ерекшелігі жағынан да, фонетика-морфологиялық құрылымы жағынан да өзге сөз таптарынан оқшауланып тұратын, соған сәйкес, өз алдына дербес сөз табы ретінде қаралатын бір алуан сөздер еліктеуіш сөздер (мимема) деп аталады. Мысалы: гүрс, дүрс, сарт, тырс, сырт, кірт, тық-тық, сарт-сұрт, тарс-тұрс, дүрс сияқты еліктеу сөздер заттардың бір-біріне соқтығысуынан шыққан әр түрлі дыбыстарды білдіреді. Ал, арс-арс, маңқ-маңқ, күңк-күңк, шіңк, ыңқ, саңқ, шаңқ-шаңқ, ырс-ырс, қарқ-қарқ, қырш-қырш, бырт-бырт, шіңк-шіңк дегендер адам, жан-жануарлар шығаратын дыбыстарға еліктеуден пайда болған сөздер. Сондай-ақ, жалт-жұлт, қалт-құлт, жалп-жалп, тарбаң-тарбаң, қисаң-қисаң, қиралаң-қиралаң, көлбең-көлбең деген еліктеу сөздері өмірдегі заттардың, құбылыстардың, адамдардың сыртқы көзге көрінетін әр түрлі бейнелерін суреттеп білдірген. Бұдан еліктеуіш сөздердің мағынасы басқа ешбір сөз табына ұқсамайтыны анықталды. Бұл - елікте іш сөздерді тануда қызмет еткен мағыналық ұстаным.

Еліктеуіш сөздер – белгілі дыбыстық құрамнан тұратын, буын, дыбыс саны белгілі сөздер. Атап айтқанда, еліктеуіш сөздер екі, үш, төрт дыбыстан не бітеу бір буыннан тұратын сөздер: гу, ду, гүр, тыр, дір, тарс, сарт, қаңқ, саңқ, көлбең, жалбаң, т.б.

Еліктеу сөздердің бір тобы семантикалық мағыналары жағынан табиғатта ұшырасатын әр алуан дыбыстармен байланысты болса, екінші тобының семантикалық мағыналары сол табиғаттағы әрқилы табиғи көріністердің бейнелерімен байланысты. Осы себептен бұл сөздер іштей екі салаға бөлінеді. Бір тобы еліктеуіш сөздер деп, екінші саласы бейнелеуіш сөздер деп аталады.