Сөйлемнің құрамына қарай түрлері

Сөйлемнің құрамына қарай түрлері

Мәтіндегі зергерлік бұйымдарды еске сақтаңыз.

Мәтінге жоспар құрыңыз

Әсемдік, сұлулыққа байданысты 10 тұрақты тіркес тауып жазып сөйлем құраңыз.

ҚАЗАҚТЫҢ ЗЕРГЕРЛІК ҚОЛӨНЕРІ

Зергерлік өнер — ерте заманнан келе жатқан, әрі халыққа көп тараған сәндік және қосалқы өнердің бір түрі. Алтын, күміс, асыл тас және сүйекті пайдаланып, сән-салтанат үшін әшекейлі жиһаз, қыз-келіншектердің сәңдік бұйымдары мен қару-жарақ, сауыт-сайман, ер-тұрман зерлеу өнері болған. Оған тас, сүйек, металл, бояу, былғары сияқты материалдар кең түрде пайдаланылған. Заттарға зергерлік бейне жасау, сондай-ақ бедерлеу, қалыпқа салып қысу, бір затқа бір затты қоюластыру, кіріктіру, қақтау, күмістеу, термелеу, өру, бұрау, тоқымалау, әбзелдеу т. б. әдістер жетерлік. Оңтүстік, Орталық Қазақстан, Сыр бойы, Жетісу аймақтарындағы обалар мен қорымдардан табылған көне заман бұйымдары (Түркістандағы Қожа Ахмет Иассауи мешітіндегі тайқазан, Семей музейіндегі Бегембай батырдың айбалтасы, Алматы облысы, Есік қаласынан табылған мәйіттің алтын киімі т. б.) зергерлік өнердің қазақ жерінде ертеден өркендегеніне айғақ.

Қазақ зергерлері негізінен әйелдердің сәндік әшекей заттарын (сырға, білезік, жүзік, сақина, шолпы, алқа, қаптырма, шаш бау, т. б.) ұсталары — батырлардың қару-жарақтарын (айбалта, көксүңгі, алдаспан, дулыға, кісе, қорамсақ, садақ, шоқпар), шеберлері— үй іші мүліктерін (кебеже, жүк аяқ, ағаш төсек, асадал, адалбақан, зерлі аяқ т. б.), аңшылық жабдықтар (томаға, тұғыр, балдақ, оқшантай), музыка аспаптарын (асатаяқ, қобыз, домбыра, сыбызғы, дауылпаз, сазсырнай, т. б.) әсем жасай білген. Қазақтың зергерлік заттарында жан-жануарларға байланысты мифтік ұғымдағы өрнек түрлері (қошқар мүйіз, түйе табан, таңдай), көкөніс өрнектер (жапырақша, гүл, са-бақша), ұласымды өрнектер (ырғақ, сағақтау, айқас т. б.), геометриялық өрнектер кездеседі.

Әйелдерге арналған әсем бұйымның бірі — жүзік. Оның үстіңгі бетіне әр түрлі тастардан не өңді әйнектерден ою-өрнек жүргізіледі. Жүзікке көбінесе күмістен көз, балдақ, құс тұмсық орнатылады. Соған орай көзді, балдақты, құс тұмсық жүзік деп аталады. Сондай-ақ мөр жүзіктер де болады.

Әйелдерге және ерлерге арналған сақиналар да соғылады. Күміс сақиналар көбінесе шапқымен шекіліп, бізбен ғана безеледі.

Мойынға тағатын әшекей заттың бірі – бой тұмар. Оны ертеде әйелдер ғана емес, еркектер де тағатын болған. Тұмар іші қуыс, әдемі былғарыдан тігіледі, ою-өрнектеліп, күміс шынжырмен мойынға асып алады. Адамды пәле-жаладан, тіл-көзден сақтау үшін оның қуысына қасиетті дұғаны қағазға жазып тығып қояды.

Қазақтың еркектері мен әйелдеріне ортақ бағалы бұйымның бірі — ер-тұрман. Әсіресе әйелдердің ер-тұрманы көркем де қымбат келеді. Оны күмістеп, ою-өрнекпен әшекейлеп, сырлап жасаған. Ердің алтындаған, күмістеген, айшықтаған, жезбен өрнектеген түрлері болған. Ол, көбінесе, қалыңдыққа баратын жігітке, немесе ұзатылатын қызға арналып жасалады. Осындай көркем ердің бағасы он ірі қараға жеткен.