&ЫС&аша тарихы едсіз аралға өзіммөн бірге ала кететін

ҮШ ІНШ І БӨЛІМ
осында: он сегіз мыңғалам құдіреті күшті мүдделер мен қүмарлық атау- 
лыдан ада. Ендеше, мына біз өзіміздің пендауи мәселелерімізді шешу 
үшін жәрдем керек болса, бағынышты әрі құмарлықтан қашпайтын күш- 
терге жүгінуіміз керек. Мүндай кішкентай күштер толып жатыр: жоғарғы 
принциптің бәрін қамтитын билігінің нақты міндеттерін сәйкесті түрде 
бөліп-жіктей бастасақ, қисапсыз қүдай лайда болады. «Политеизм» де- 
геніміз, міне, осы.
Политеизмнің мән-маңызы аса берік діни тағаттылықтың қалып- 
тасуына ықпал етеді. Көпқұдайшылар жоғары әрі әділетті күштермен 
қатар, кейбір әрі қүмарпаз құдіреттердің бірталайына сенетіндіктен, 
бір құдайға сыйынушылар басқа құдайлардың бар екеніне әрі қүдірет- 
тілігіне шәк келтірмейді. Өз болмысы жағынан политеизм - «күпірлер» 
мен «кәпірлерді» қудаламайтын ашық тұрпаттағы дін.
Тіпті политеисшілерге даңғайыр империяны жаулап алудың сәті 
түскен кезде де, қол астындағы тұрғындарды өз нанымына тартуға ты- 
рысқан емес. Мысырлықтар, римдіктер мен ацтектер Осирис, Юпитер 
әлде Уицилопочтли дінін тарату үшін алыс елдерге миссионерлер ат- 
тандырып, сол үшін әскер жасақтаған жоқ. Бағынышты халықтардан 
олар өз құдайлары мен діни рәсімдерін сыйлауды ғана талап етті, өйт- 
кені олар империяның заңдылығын паш ететін еді. Сөйте тұра, жергі- 
лікті құдайлар мен әдет-ғұрыптан бас тартуға ешкімді мәжбүрлемеді. 
Ацтектер патшалығында бағынышты халықтар Уицилопочтлиге ғиба- 
датхана салуға міндетті болды, әйтсе де бүл храм жергілікті құдай- 
лар мекенінің орнына емес, жанына салынды. Империялық элитаның 
өзі бүкіл рәсім-жоралғысымен бөгде жүрттың құдайларын қабыл алу 
оқиғалары да аз емес. Мәселен, римдіктер өз пантеондарына азиялық 
құдай Кибела мен мысырлық Изиданы қуана қойды.
Римдіктер бір ғана құдірет иесін: христиан қүдайлары - монотеис- 
шілер мен миссионерлерді мойындағылары келмеді. Рим империясы 
христиандарды өз нанымдары мен рәсім-жоралғыларынан бас тарту- 
ға мәжбүрлеген емес, тек олардың империяның қамқоршы-қүдайлары 
мен император ағзамға құрмет көрсетуін ғана талап етті. Мүның өзі 
саяси ниеттестікпен парапар саналды. Христиандар бағынудан бас 
тартып, кез келген келісімнің бетін қайтара берген кезде мүндай «бүл- 
діргіш сектаны» қуғындауға кірісті. Бірақ мұны тым құлықсыз істеді. 
Исаны крестке керген кезден бастап император Константин христиан- 
дықты мемлекеттік дін ретінде жариялағанға дейінгі 300 жыл ішінде 
христиандар бар болтаны терт рет қуғын-сүргінге ұшырады. Кейде тіпті 
бұған жергілікті билеушілер мен әкімшілік бастамашы болды, әйтсе де 
үш ғасырдағы бүкіл христиандыққа қарсы науқан құрбандарының са- 
нын есептесек, политеист-римдіктер бірнеше мыңхристианды өлтірген 
болып шығады1. Салыстыру үшін: келесі 1500 жылда христиандар сү- 
йіспеншілік пен мейірімділік дінін бірыңғай қалыппен дұрыс тәпсірлеуді 
талап етіп, миллиондаған басқа христиандарды қырып тастады.

жүктеу/скачать 18,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: