өлде түратын дөулөтті шаруаның шалғайдағы аймаққа барғанын елес- тетіп көріңізші. Оның байлығы, ең бастысы, үйі мен күріш егетін алқа- бынан тұрады. Уйі мен өгістігін ол өзімөн бірге алып жүре алмайды, оларды тек бірнеше тонна күрішке айырбастай алады, бірақ оны бү- кіл ел аумағымен тасымалдаудың машақаты мол әрі қымбатқа түседі. Бұл мәселені де ақша шешеді. Өзінің осынау меншігінің бәрін арқалап жүре беруге оңтайлы бір қапш ы қ- каури бақалшығына айырбастайды. Сақтау, орнын ауыстыру және айырбастау оңай болуына бай- ланысты ақша күрделі сауда желілөрі мен өсімі қарқынды нарықтың қалыптасып, жөтілуінде шешуші рөл атқарды. Сауда жолдары мен базарлар ақша болмаса көлемі, қарқыны азайып, қарапайым ғана құ- рылым болып қалар еді. Ақша қалай жұмыс істейді? Ақша - байлықты сақтап, орын ауыстырудың тиімді тәсілі: жер те- лімі немесе ешкілер сияқты ауыртпалығы мол материалдық мүлікті шағын әрі оңтайлы нәрсеге, мысалы, каури бақалшығына айналдыра- ды. Бірақ бақалшық ұжымдық қиялымызда ғана қүнды болып көрінеді. Олардың қүндылығы химиялық құрамына, түсі мен пішініне байланыс- ты емес. Басқаша сөзбен айтқанда, ақша - материалдық емес бол- мыс, тек психологиялық конструкция ғана. Қандай бір жолмен материя бұл жерде қиялға айналады. Бұл сонда қалай жүзеге асады? Неліктен адам құнарлы күріш алқабын пайдасыз бір уыс бақалшыққа ауысты- рады? Немесе мына жас бикешті қараңыз: бірнеше жапырақ боялған қағазға бола гамбургер қуырып, үш тентек баланы бағып күтуге, әлде акциясын айырбастауға қалай келісті? Адамдар ұжымдық қиялындағы нәрсенің бәріне сенім арта оты- рып, осылай айырбас жасады. Сенім дегеніміз - нағыз шикізат, одан кез келген монета шығады. Дәулетті егінші бүкіл мүлкін бір қапшық ба-
