мөлшерін 6 фунт 11 шиллинг және 3 пенске дейін көтере алады, сонда марқұм діни қызметкердің жесірі жылына 25 фунт алар еді. Ғалымдар 1765 жылы Шотландия шіркеуі діни қызметкерлердің жесірлері мен жетімдерін қамқорлау қоры 58 348 фунт капитал жинай- тынын болжады. Шынында да, сол жылы капитал 58 347 фунтты құра- 22 4
ҒЫ ЛЫ М И РЕВО ЛЮ ЦИЯ ды - бар болғаны бір фунты кем шықты. Бұл Аввакумның, Иеремия мен Иоан әулиенің сәуегейлігінен тәуір еді. Бүгінде «Шотландия же- сірлері» деген қысқаша атаумен белгілі Вебстер мен Уоллестің қоры әлемдегі ең ірі сақтандыру әрі жеке зейнетақы жинақтау компанияла- рының бірі. 100 миллиард фунт стерлинг капиталға ие бола отырып, қор тек шотланд жесірлерін ғана емес, тілек білдірушілердің кез келге- нін сақтандырады7. Осы екі шотландтық діни қызметкерлер сияқты ықтималдылықты есептеп шығару есеп айырысудың актуарийлік әдісіне ғана емес (он- сыз сақтандыру бизнесін көзге елестету қиын), сондай-ақ демографияға да (бұл ғылым бастауында ағылшынның басқа діни қызметкері Роберт Малтус тұр) негіз қалады. Демография, өз кезегі келгенде Чарльз Дар- виннің (өзі ағылшын пасторы болуға шақ қалған) эволюция теориясы- ның іргетасы болды. Нақты бір жағдайда қандай организм өсіп-өнеті- нін сипаттайтын формулалар жоқ болғанымен, генетиктер ықтималдық теңдеулерінің көмегімен популяцияда нақты бір мутацияның таралу мүмкіндігін есептеп шығарады. Осы іспеттес ықтималдық моделі эко- номикада, әлеуметтануда, психологияда, саясаттануда және басқа да әлеуметтік және жаратылыстану ғылымдарында шешуші рөл ойнайды. Тіпті физиктер де, ақырында, Ньютонның классикалық теңдеулерін ық-
