ҒЫ ЛЫ М И РЕВОЛЮ ЦИЯ

ҒЫ ЛЫ М И РЕВОЛЮ ЦИЯ
ғалып кеткен тілдерінің түп-төркініне үңіліп, ұмыт қалған қоныс жұртта- 
рын қазумен шұғылданды.
Мұндай ғылыми құлшыныстың жарқын үлгісі Инд аңғарында да- 
мыған өркениет қалаларының бірі - Мохенджо-Дародағы жүмыстар 
болды. Оның өркендеуі б.з.д. үшінші мыңжылдықтарға түстас келді, ал 
б.з. 1900 жылдары шамасында бүл өркениет күйреп тынды. Үндістан- 
ды билеп-төстеп, әмірін жүргізгендердің ешқайсысы - мауриялар да, 
Дели сүлтандары да, ¥лы Моғолдар да қираған қала үйінділеріне көңіл 
бөлген емес. Ал ағылшын археологтары бұл жерді 1922 жылы белгі- 
леп кетті, содан соң Британ командасы қазба жүмыстарын жүргізіп, 
жергілікті түрғындардың өздері әлдеқашан ұмытып қалған алғашқы 
үнді өркениетін әлемге әйгіледі.
Британ білімқүмарлығының тағы бір жетістігі - сына жазуларының 
жүмбағын ашуы. 3000 жыл бойы Таяу Шығыстағы жазу үлгісінің негізгі 
пішіні болды. Жаңа дәуірдің басында сына бітігін оқи алатын соңғы адам 
өлді, содан бері құлпытастардан, сынтастардан көнежұртүйінділері мен 
құмыра сынықтарын күнде көріп жүргенімен, жергілікті тұрғындардың 
өздері осынау түсініксіз таңбаларды оқи алмады, бір білетініміз - оқуға 
талпынған да жоқ. Еуропалықтар 1618 жылы сына жазуға назар аудар- 
ды: Парсыдағы испан елшісі ежелгі Персеполистің қирандысын көруге 
барып, содан бір жазуды көзі шалды, оны ешкім аударып бере алмады. 
Жұмбақ жазу үлгісі туралы хабар Еуропа ғалымдарының ортасына же- 
тіп, олардың қызығушылығын оятты. 1657 жылы Еуропада Персеполис- 
тегі сына жазу таңбаларының алғашқы көшірме нұсқасы жарияланды. 
Содан соң, басқа да жазбалар табылып, келесі екі жүз жылда ғалымдар 
осы жүмбақтың шешуін табуға жұмылды. Ізденіс нәтижесіз емес.
1830 жылдары ағылшын офицері Генри Роулисон Иран шахының 
армиясын еуропалық мәнерге оқытып-үйрету үшін Парсы империя- 
сына келді. Қолы бос кезде Роулисон ел аумағында саяхаттады, бір 
күні жолбастаушылар оны Загрос тауындағы ежелгі жазбалар бәдіз- 
делген тік жартасқа алып келді де, Бехистун жазбасын көрсетті. Биік- 
тігі 15 метр, ені 25 метр жартастағы жазу б.з. 500 жылдар шамасында 
I Дарий патшаның әмірі бойынша қашалған еді. Сыналау әдісімен үш 
тілде: ежелгі парсы, элам және бабыл тілдерінде жазу бар. Бұл жер- 
гілікті түрғындарға мәлім болатын, бірақ олар жазбаны оқи алмады. 
Роулисонның ғылымға қүштарлығы оянды - бағзы, ұмыт қалған дүниенің 
есігін ашуға бел буды. Сәті түскен ретте ол және өзге ғалымдар Таяу Шы- 
ғыста табылған басқа да жазбалар мен мәтіндерді оқи беретін болады.
Ең әуелі, жазбаны мүқият көшіріп алып, оны Еуропаға жіберу ке- 
рек. Роулисон басын қатерге тігіп, тік жартасқа шықты да, тұңғиық құз 
үстінде арқанмен салбырап тұрған күйі таңбадан таңба қалдырмай кө- 
шіре берді. Өзіне көмекші ретінде жергілікті адамдарды, соның ішінде 
бір күрд баласын жалдады, ол жазбаның жоғарғы бөлігін көшіру үшін 
ең қиын, қималы жерге өрмелеп шықты. 1847 жылы әзірлік жұмыста-

жүктеу/скачать 18,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: