Т ӨРТІН Ш І БӨЛІМ

Т ӨРТІН Ш І БӨЛІМ
ры аяқталды. Бехистун жазбаларының толық әрі дәлме-дәл көшірмесі 
Еуропаға жол тартты.
Роулисон мунымен тынышталмады. Армия өкілі ретінде мойында 
толып жатқан әскери және саяси тапсырмалар бар еді, бірақ қолы бос 
кезінің әр минутын жазба жұмбағын шешуге арнады. Ол бір әдістен соң 
бір әдіс қолданды, ақырында, ежелгі парсы тіліндегі жазбаны оқудың 
кілтін тапты: ежелгі парсы тілі Роулисон еркін меңгерген жаңа парсы- 
шадан онша көп айырмашылығы жоқ еді. Сонымен, ол элам және ба- 
был тіліндегі жазбалардың да кілтін тапты. Қупия есік айқара ашылды 
да, одан бағзы заманалар үні жетті: Шумер базарының абыр-дабыры, 
Ассирия әміршісінің салтанатты саңқылы мен Бабыл бюрократтары 
керілдесе жөнелген...
Империя мен ғылымның өзара тығыз байланысының тағы бір мы- 
салы - сэр Уильям Джонстың өмірі. Джонс Бенгалия Жоғарғы соты- 
на қызметке тұрып, Үндістанға 1783 жылдың қыркүйегінде келді. Ол 
өзі үшін жаңа елдің кереметтеріне арбалып қалғаны сонша, келгеніне 
жарты жыл болмай жатып Азия қоғамын құрды. Осынау академиялық 
уйымның міндетіне Азия елдерінің, бірінші кезекте Үндістанның мә- 
дениетін, тарихы мен қоғамын зерттеу ісі кірді. Екі жылдан соң Джонс 
«санскрит тілін» - салыстырмалы тілтану саласының негізін қалаған 
еңбегін жариялады.
Бұл кітапта Джонс санскриттің - Үндістанның ежелгі тілінің, үнді 
рәсім-жоралғыларының киелі құралына баланған тілдің - грекшемен 
және латыншамен таңғаларлық ұқсастығын көрсетті. Сондай-ақ осы 
тілдердің барлығының гот, кельт, ежелгі парсы, неміс, француз және 
ағылшын тілдерімен байланысын анықтады.
Мәселен, 
«ана»
сөзі санскритте -
«matar»,
латынша 
«mater»,
ал 
ежелгі кельт тілінде 
«mathir»
екен. Джонс бул тілдердің барлығының 
қазір ұмытылған ортақ бабасы бар деп пайымдады. Осылайша ол ке- 
йін «үндіеуропалық тіл семьясы» аталып кеткен құбылысты туңғыш 
рет анықтады.
«Санскрит тілі» еңбегі тек Джонстың батыл әрі дәл жорамалының 
ғана емес, сондай-ақ одан да ерекше қадам - тілдерді салыстыру үшін 
жасаған мықты әдістемесінің арқасында лингвистиканы дамыту ісінде 
маңызды рөл атқарды. Оныңәдісін үйреніп алып, лингвистер әлемдегі 
тілдердің барлығының шығу тегі мен даму барысын жүйелі түрде зер- 
делеуге көшті.
Мұндай кезде лингвистер империя тарапынан кең қолдауға ие 
болды. Еуропалық билік ойдағыдай басқару үшін бодандардың тілі 
мен мәдениетін білу керек деп ойлады. Британ офицерлері Үндістанға 
келген бойда ағылшын заңдарымен қатар - үнділік және мүсылман- 
дық құқықты, грек және латын тілдерімен қатар - санскрит, урду жене 
парсы тілдерін, сондай-ақ математика, экономика және географиямен

жүктеу/скачать 18,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: